Birk

"Svart-hvítur gandur" er heitið á framsýning við hópin av verkum eftir Elinborg Lützen (1919-95), sum lat upp við føroyskt-donskum katalogi í Listasavni Føroya í dag, nú hundrað ár eru liðin, síðan listakvinnan varð fødd.  Listamaðurin, Edward Fuglø (f.1965), sum eisini er úr Klaksvík, setti framsýningina og leiddi áhoyraraskaran inn í listina og veruleikan hjá Elinborg Lützen. Orðini yvir kendu listini í skálanum vóru so hugtakandi, at eg vil loyva mær at siga, at hesa løtuna var Edward stjørnan. Við loyvi frá Edwardi seti eg orðini inn niðanfyri. Tað er ein myrkur og slavnin novembur dagur, seinast í 60 unum, um nón.  Nógv larmandi og tung ferðsla. Mamma mín hevur meg við til handils.  Leiðin gongur til Klædnabúðina á Biskupstø, tað stásuliga "Magasangið" hjá Kjølbro, mitt í Klaksvík. Eitt sindur av kava, og flykrurnar dala. Mitt í øllum ein stórur lýsandi gluggi.  Sum tað glitrar og glampar.  Og har, í glugganum, ein kona, í

Guðrun Rógvadóttir í Filmsfelagnum Umhvørvisvika er í Tórshavnar kommunu og Súsanna Sondum, sum er samskipari hjá Tórshavnar kommunu, hevur sett seg í samband við Filmsfelagið at vísa filmin The True Cost í Havnar Bio. Súsanna hevur fingið Guðrun Rógvadóttir frá Guðrun & Guðrun at innleiða filmin, tí hann snýr seg um altjóða klædnaídnaðin og hvussu viðurskiftini eru har, ið størsta kapping er at sleppa at seyma fyri kendu heimsmerkini, sum selja skundmóta fyri ein bíligan penga á okkara leiðum. Guðrun innleiddi mikudagsfilmin í Filmsfelagnum 8/5 við hesum orðum: The True Cost er ein dokumentarfilmur, sum kannar ta ávirkan, móti hevur fyri fólk og klótu. Filmurin vísir á, at prísmerkini á klæðunum goyma menniskjaliga og umhvørvisliga kostnaðin av framleiðslu av skjótum móta. Onkur vil siga at filmurin er ov heilagur - at hann tekur partí við teimum fátøku. Eg eri samd við teimum, sum siga at endamálið við filminum er, at fáa hyggjaran at opna eyguni fyri tí troyting

Las hasa greinina í Politiken , tá hon kom út fyri jól. Ætlaði at svara einum, sum postaði hana á Facebook um dagarnar, men tað bleiv til ein blogg í staðin, tí hon er enn líka áhugaverd, greinin. Ikki minst tí, at tey rættindi, sum arbeiðarin hevur strítt seg fram til í hálva øld, millum annað at hava ráð til at ferðast við flúgvara einaferð um árið og at fáa sær teldu og kunna brúka øll tey nettilboð, sum áður ikki stóðu arbeiðaranum í boði - at leiga íbúðir, hoyra tónleik og síggja film fyri egna rokning - nú tykjast verða skúgvað til viks. Arbeiðarin skal fáa ringa samvitsku bara hann hyggur eftir Airbnb, sum ikki er pettið annarleiðis enn virðiliga Bed and Breakfast, og kanska sjálv umhugsar at leiga út gjøgnum Airbnb á netinum, ta stuttu tíð tað ber til hjá henni, arbeiðaranum. Og so at hyggja eftir spanskum filmi, sum aldri kemur í heimligu biografarnar og lurta eftir russiskum tónleiki, sum eingin føroyskur plátuhandil nakrantíð hevur havt á hillunum og enn minni syft um dis

Gásadalsbørnini (Mattias, Durita, Lucia, Eva og Fía) saman við Rudi Køhnke, ið spælir pápi teirra, til endaveitsluna tá upptøkunar vóru lidnar til filmin Fågelfångarens son - Tað er rættuliga tilvildarligt, at eg eri við í filminum, sigur Fía Mortensen, ið er 10 ára gamla Vígdis í filminum Fågelfångarens son , sum vanliga verður kallaður Gásadalsfilmurin, og helst er tann filmur, ið flestu hava sæð innan fyrsta sýningarvikan er umliðin. - Mamma sá á Facebook, at tey leitaðu eftir børnum til ein spælifilm. Av tí at mær altíð hevur dámt væl at spæla sjónleik og skapa mær, helt mamma, at hetta var akkurát nakað fyri meg, og eg var einig, sigur Fía. Mamman skrivaði til Honnu Flóvinsdóttir, ið hevði fingið til uppgávu at casta børnini til filmin, at Fía hevði hug at royna meg. Tær vistu einki, hvat fyri filmur talan var um, ella at talan var um ein so stóran spælifilm, sum henda. - Vit hildu, at tað kanska bara var ein lýsing ella ein stuttfilmur, sigur Fía. Saman við fleiri

So stuttligt er jólatræið, sum fyrst í mai lýsir tilboðini til børn og ung í Føroyum í dag. Tað var fríggjadagin, at ein sjáldsama hugvekjandi ráðstevna var í Norðurlandahúsinum. Undir heitinum Kná børn , hevði Almannaverkið sett sær fyri at ”seta gongd á eitt arbeiði, sum skal tryggja, at øll børn og ung í Føroyum, rættstundis, fáa javnbjóðis møguleika at standa seg í lívinum.” Tað, sum fyrst fangaði meg, umframt stóra og sjálvrannsakandi evnið, var, at Almannaverkið á triða sinni bjóðaði øllum til ráðstevnuna, uttan at tekna seg frammanundan og uttan at gjalda. Hvussu í allari víðu verð skulu tit halda skil á hesum, hugsaði eg við stirvnum læraradøgum í huga, har øll skulu tekna seg, fáa navn í bringuna, fáa koyripengar og váttan um frían vikar, og so akkurát tann mat, sum hóvar teimum og einki annað grønt úr Havn. Men allar ivasamar hugsanir og fyrivarni úr læraraverðini vórðu gjørd til skammar av tí heilt annarleiðis virkna Almannaverkinum. Teknmálstulking var alla tíðina í

Einki er sum at sleingja um seg við orðum. Tað mátti eg aftur sanna, tá eg var á veg til arbeiðis í morgun og rendi meg í eitt bussskýli, sum eg mátti avmynda. Ikki tí, havi sæð, at júst hetta skýlið er fermur orðamóttakari hjá somu hond, ið skrivar við gulltussji, svørtum tussji og onkuntíð á pappír, sum verður heft við hønu á veggin. Nýgjørd orð eru góð og smakka mær væl. Tí tá alt kemur til alt eru tað bara orð vit hava. Tað er sum slagarasangurin hjá Bee Gees: "It's only words, but words are all I have". Nýggju orðini, eg fangaði í morgun, eru  bóndin og paranoia . Veit ikki heilt fyri vist, hvat orðauppskotsstillarin heldur og meinar, men eg fati tað annan vegin sum ein greið siping til bøndur, ið eru bangnir og óðir um alt fremmant, ið kemur á teirra jørð, og hin vegin til okkum sjálvi, sum ikki eru bøndur, men hendingaferð traðka á teirra jørð, ið hava skapt okkum sjálvum eina ræðumynd av bóndanum, sum ein, ið skjýtur frá hond og beitir hundin eftir okkum. Vit e

Gott kvøld øll somul! Eg eiti Daniella Strandberg - eg eri ættað úr Gásadali. Omma mín var fødd og uppvaksin har. Pápi mín, Malmberg Simonsen, fortaldi um familjuna úr Gásadali, har Gásadalsfilmurin hevur sín uppruna. Eg havi altíð verið bergtikin av lívinum, ið fólk høvdu í Gásadali og aðrastaðni í Føroyum í 1700-1800 talinum. Hendan tíðin og umstøðurnar hjá okkara forfedrum, hava fylgt mær øll árini. Kenslan bleiv ENN sterkari, tá ið eg og maður mín ættleiddu tveir synir úr Suðuramerika. Fyri 10 árum síðani hitti eg leikstjóran Richard Hobert, ið eg segði søguna fyri. Eg var við Richardi í Føroyum fýra ferðir, fyri at seta hann inn í viðurskiftini. Vit fingu stóran stuðul úr Føroyum á allan hátt - fíggjarliga, hittu fólk í Gásadali og ættarliðið hjá Jóhannes Joensen, sum er fransabarnið í filminum. Vit vóru eisini inni í húsinum, har Jóhannes er føddur og uppvaksin. Tá Jóhannes seinni í lívi sínum bleiv pápi, gav hann soninum navnið ‘Franz’, og eini dóttur navnið

Filmur skal síggjast í biografinum, tað er Fågelfangarens son  dømi um. Sá hann í Filmsfelagnum í fullsettum sali í Havnar Bio í gjárkvøldið við góðum ljóði og ljósi, og heilt okay sessum, mitt millum øll hini, sum livdu við í filminum, ið dróg á alt tað kenda við søguni úr Gásadali, og eitt sindur afturat, sett í tíðarkarm fyri meir enn hundrað árum síðan og longur aftur. Filmurin er samantvunnin á svenskum, donskum, fronskum og føroyskum, við einum samanbitnum bónda og pápa sum í Før frosten  í miðdeplinum, við einum ágangandi norðmanni, sum í Barbara uttanum sum ein fluga, og í litseting sum í Tro, håb og trolddom  í bjørgunum. Omanyvir søguni sveimar svenska Livia og knýtir alt saman, hóast koblingarnar ikki altíð blíva so, sum hon vil. Hon stendur í skuld til Esmar, sum einaferð bjargaði henni, helst um sama mundið sum Sámal var maki hjá Jóhonnu. Nú er tað garðurin uppi í dalinum, sum bara eitt dreingjabarn kann bera víðari, hóast tríggjar døtur eru. Tí eru tað børnini, ið bera

- Tá triðja barnið kom og tað aftur er ein genta, rópi eg á Gud, veikur og brotin, men tó við ómetaligari styrki. Tað var harðasta og mest krevjanda sena at fyrireika meg til, sigur høvuðsleikarin Rudi Køhnke, sum í Gásadalsfilminum Fågelfångarens son er Esmar, maður Johonnu. - Esmar er ein raskur maður, men hann er bara praktiskur, og tosar ikki við nakran um kenslur, sigur Rudi, sum sjálvur líður av angist og hvørja viku tosar við "ein professionellan mann", sum hann sigur, fattur og greiður á Hotel Føroyum eftir fyrstu sýning í gjárkvøldið. Her síggjast frá vinstru Sébastien Courivaud, sum er franski kapteynurin Armand, ið hevur skrivað dagbók fyri allar dagarnar í Føroyum, Hedda Rehnberg, sum í filminum er kona hansara Marie-Thérèse, leikstjórin Richard Hobert, og høvuðsleikarin Rudi Køhnke, sum er Esmar. - Hetta er størsta filmsframleiðsla higartil, sigur Jan Berg Jørgensen, ið hevur samskipað arbeiðið, sum alt er gjørt í Føroyum, við upptøkustøðum sum