Birk

Ja, hvat skal man siga, tá ítróttarpressan, sum heldur øllum føroyskum tíðindaflutningi uppi, bæði á pappíri og annars, kopierar alt úr Dammark, so vit stava, skriva og siga sum í Nirri? Sum sæst á myndunum, oman og niðan, verður tað í føroysku dagspressuni til Storbritannien, Tyskland, Italien og så videre, óansæð, hvat almennu Førjar geva út. Tað skal loysa seg...

Teldutala Sum tú eldist, lærir tú at virða dygdirnar í gøtudonskum. Tað kom mær til hugs á middegi, tá eg hoyrdi løgmann tala fyri drotningini. Eins og einstakir aðrir politikarar í norðurlendskum høpi í seinastuni, brúkti hann natúrliga framsøguformin gøtudanskt. Havi annars ikki hoyrt gøtudanskt praktiserað í mong ár. Ja, ikki síðan eg var á filmstevnu í Nuuk um aldaskiftið, tá eg ferðaðist saman við íslendska filmsleikstjóranum Hilmari Oddssyni. Um dagin tosaðu vit eitt norðurlendskt blandingsmál, mest sum gøtudanskt, um líkt og ólíkt. Hann við íslendskum orðum og eg við føroyskum orðum sløddum uppií. Seinni, tá vit vóru til almennan døgurða, og aðrir norðurlendingar komu upp í prátið, skifti hann til enskt. Bara enskt. Eg undraðist og spurdi hví. - Beacuse I want to meet you on equal terms, var greiða svarið. - Tosa ikki øll eitt felags mál, íslendskt, føroyskt ella okkurt annað, so vil eg í formellum kjaki bara hitta teg á eini avmilitariseraðari geil, har vit eru á j

Teldutala Eftir triðju sendingina hjá Suna Merkistein um Móðurmálið  eri eg so ovurhonds fegin um tað - móðurmálið - og mani fram allar tær minnismyndir uttan úr heimi, tá fólk hava spurt, hvat tað er fyri mál, vit tosa okkara millum á bensinstøðini ella matstovuni í tí fremmanda. “Gee, it’s the perfect spy language” og “Fantastic, you have to read the story of the Code Talkers”, siga tey. Í báðum førum fór eg at fregnast og síðan at fegnast um spy language og Code Talkers, og at vit yvirhøvur hava eitt mál, sum er okkara egna. Hinvegin, at verið málleysur føroyingur er so óhugsandi, at eg fati ikki tankan um tankan. Men í Hetlandi kenna tey hann. Og onkur hava verið har og hugt niður í avgrundina, har einki føroyskt mál var at finna, eisini í okkara tíð. Fyrst og fremst studentaskúlanæmingarnir Elin Henriksen og Hermann Oskarsson, sum í 70’unum ikki sluppu at tosa føroyskt í Lærdómshoydølum. Demonstrativt setti tilkallaði danski próvdómarin seg at blaða í Berlingaranum, s

Teldutala Alda Joensen, sum starvast í Mentamálaráðnum, tók samrøðumyndina í Nýggjustovu hóskvøldið. Við rót í Námi eru vit fleiri, sum hesa vikuna hava rakt við virkin listafólk í høvuðsstaðnum. Hóskvøldið var Nám við í Móðurmálsdegnum, sum nú er vorðin afturvendandi tiltak. Í ár hevði Málráðið skotið upp, at ung og filmur skuldu verða evnið á Móðurmálsdegnum og skeiðnum, sum byrjar á Háskúlanum í heyst. Hóskvøldið bjóðaði Eirikur Lindenskov innar í hugnaligu Nýggjustovu, har Hammershaimb livdi, og matstovan Ræst nú fer at halda til í Føroya fremsta gastronomiska vakstrarøki. Formaðurin í Málráðnum, Zakaris Svabo Hansen, beyð vælkomin og Rigmor Dam, landstýriskvinna við mentamálum, setti tiltakið. Síðan hugleiddi Pætur M. Dahl um film og arbeiðið hjá Klippfisk, Sissal G. Magnussen og Birita Adela Davidsen sungu, og Hans Pauli Tórgarð spældi gittar. Síðan slapp eg sjálvur at práta við tey bæði Marjuna Syderbø Kjelnæs, rithøvunda, og Sakaris Stórá, filmsleikstjóra, ið samstarva um

Teldutala 25. mars er føðingardagur V.U. Hammershaimbs . Tá hevur móðurmálsdagurin verið hildin. Men í ár var hesin dagur Langi fríggjadagur, og móðurmálsdagurin er tí settur til seinasta dag í mars, hósdagin 31. mars klokkan 19:00. Nám, ið er ein av fyrireikarunum, hevur á undirvísingarportalinum Snar heitt á skúlar í landinum, at leggja sær móðurmálsdagin í geyma. Ikki bara í móðurmálsundirvísingini, men í øllum lærugreinum, so næmingar verða kunnaðir um tey viðurskifti, sum elvdu til, at vit í dag hava eitt væl virkandi mál, sum alt árið kann rúma øllum samskifti. Á undirvísingarportalinum Snar verður í ár gjørt vart við enska ávirkan í móðurmálinum . Sagt verður, at fyrr var vanligt at hefta seg mest við danismur í føroyskum máli. Í dag tykist sum um angulsaksisk ávirkan hevur tikið henda leiklut. Í miðlunum er alt vanligari at hoyra ensk orð og vendingar, serliga tá ið ung hava orðið. Í stuttfilminum Sigarett (2010) hjá Heiðriki á Heygum sigur hann: “Eg eri út

Teldutala Sosialurin er tíðliga út við ársins móðurmálsdegi , sum á hvørjum ári er 25. mars. Tað er føðingardagurin hjá V.U. Hammershaimb, ið legði lunnar undir føroyska skriftmálið. Men í ár er føðingardagurin eisini Langi fríggjadagur. Tí verður móðurmálsdagurin hildin seinni. Men longu nú, ja alt árið í kring, kunnu skúlarnir taka evnið upp. Á undirvísingarsíðunum Snar, hevur seinastu árini verið sagt soleiðis: "Nám heitir í hesum sambandi á skúlar í landinum at leggja sær móðurmálsdagin í geyma, ikki bara í móðurmálsundirvísingini, men í øllum lærugreinum, so næmingar verða kunnaðir um viðurskifti, sum elvdu til, at vit í dag hava eitt væl virkandi mál, sum alt árið kann rúma øllum samskifti." Á aktuellu temasíðuni um móðurmálsdagin, verður ljós varpað á júst tað evnið, sum verður tikið upp í ár - tað angulsaksiska, ella ensk-ismur í dagsins føroyska máli, serliga hjá ungum. Her er undirvísingarsíðan hjá Snar, sum er klár at brúka í øllum skúlum:

Illa gongst at fáa almennar myndugleikar í pinkulingalandinum Føroyum at samstarva. Eitt er bókstavaraðið, ið gevur rúm fyri øllum ljóðum á føroyskum, annað er at fylgja teim einføldu ráðum, sum Málráðið við lóg hevur skotið upp, og sum sama lóg hevur álagt almennum stovnum í størst møguligan mun at fylgja og halda. Sagt verður í grein 5 stykki 2, at: Almennir myndugleikar eiga í størst møguligan mun at fylgja niðurstøðum Málráðsins.   Tað ger Kringvarpið ikki. Hví, veit eg ikki. Men tjekk. Tveir feilir í einum orði. Sindur pínligt, tá yvirskriftin er so feit, og at skeivt stavaða orðið kemur seks ferðir fyri, og - belivitornott - rættstavaða orðið kemur tríggjar ferðir fyri í sama teksti um sama evni í einasta almannamiðilinum við tveimum høvundum. Tað er ikki so ringt at finna orðalistan hjá Málráðnum. Hann hevur eitt uppskot um at stava Saudiarabia á føroyskum, og sigur eisini frá, at har búgva saudiarabisk fólk, eisini kallað saudiarabar við langum a og ongum á. Er tað so

Eitt av 37 nýggju orðunum hjá svenska Málráðnum í ár Hesa ársins tíð verður gjørt upp á øllum livandi økjum. Eisini á norðurlendsku málstovunum, sum eru systirstovnar hjá Málráðnum, ið eru alt annað enn deyðir. Eins og føroyska málið livir, og fleiri og fleiri brúka tað í almenna rúminum, har eingin reyður lærarapennur røkkur longur, so er sama lagið í grannalondunum. Málið livir og broytingar í gerandisviðurskiftum síggjast skjótt aftur í málinum. Úr mínum sjónarhorni eru fleiri enn nakrantíð, ið brúka málið akkurát soleiðis, sum tey vilja. Tað er bæði gott og ringt. Meðan fyrr var vanligt at hoyra reyðpennaða føroysktlæraran øsa seg upp um danismur, er føroyska málið nú flutt longur út í heim. Men meðan danisman er horvin, eru nýggjar avbjoðingar, ið ikki eru minni. Hetta sæst aftur í nýggju orðunum, sum svenska og danska Málráðið kunngjørdu um dagarnar. 37 og 36 vóru nýggju orðini. Hefti meg við nýggja svenska orðið  klickokrati og danska clickbait.  Bæði orðini vór

Fyrstu ferð eg var í USA, skuldi eg keypa eina Pepsi í eini sodavatnsautomat í durðinum á motellinum. Eg dugdi ikki at velja røttu myntirnar og spurdi eina konu, sum í morgunljósinum rullaði vaskivognin framvið. Hon hugdi í lógvan og tók myntirnar, stakk tær í automatina og hugdi uppá meg, sum var eg minni mentur. Retarderaður. Suffandi tungan á sponskum fór hon víðari, ristandi á høvdinum og tosaði inneftir, sum eg bara helt at føroyskar og álendskar konur dugdu. Eg bleiv illa við og royndi eftir hetta at leggja nógva luft millum meg og tað enska. Hvør skal siga, eg dugi enskt, men tað er ikki mítt móðurmál. Av almakt mátti eg leggja eitt fríhold av einum fremmandum ljóði ímillum. Ein farra av fjarum leiðum, kanska eksotiskum eisini. Harðbalnar føroyskar útróðrarkrúllur millum amerikansku ljóðini, sum vit best kenna frá Desperate Housewives, ið helst sniffa heroin til døgurða, so nasalar tær eru í dagligari talu. Sama ger íslendska Björk, sum í áratíggju hevur búð og arbeitt í Bret

25. mars er føðingardagur V. U. Hammershaimbs. Tá verður móðurmálsdagurin hildin. Tað eru Miðlahúsið, Dimmalætting, Kringvarp Føroya, Málráðið, Føroyamálsdeildin, Mentamálaráðið, Norðurlandahúsið og Nám , sum skipa fyri degnum og virðislønini. Fyriskipararnir heita í hesum sambandi á skúlar , stovnar, fyritøkur og arbeiðspláss í síni heild í landinum at leggja sær henda dag í geyma, ikki bara í móðurmálsundirvísingini í skúlunum, men í øllum viðurskiftum, soleiðis at bæði næmingar og fólkið alt verða kunnað um viðurskifti, sum elvdu til, at vit í dag hava eitt væl virkandi mál, sum alt árið kann rúma øllum samskifti. Sama dag, móðurmálsdagin 25. mars, verður ein móðurmálsvirðisløn handað. Virðislønin verður í ár handað fyri tað góða málið í lýsingum og handilsligum teksti. Seinnapartin móðurmálsdagin vera fleiri stuttir fyrilestrar og framløgur um móðurmálið í Norðurlandahúsinum. Um kvøldið verður Móðurmálsvirðislønin handað í Nýggjustovu í Gongini í Havn, har Hammershaimb vaks

Her sæst eitt púra ópolitiskt bókstavarað til øll at brúka uttan kostnað, hóast tað er sett á prent av einum kendum peningastovni. Ikki bara peningalig, men eisini politisk sjónarmið hanga uppi við, tá vit tosa um bókstavir. Summi góð, summi ring. Tí hava vit lukkutíð løgtingsval fjórða hvørt á. Ungdómstingið skapti fyrr í vikuni nýyrðið móðurmálskærleiki . Tað var, tá átta næmingar úr níggjunda flokki í Venjingarskúlanum skutu upp í Løgtinginum, at móðurmálskærleiki verður settur inn í grein eitt í lóg um fólkaskúla, soleiðis: “Undirvísing og gerandislív skúlans eiga at vera grundað á andsfrælsi, tollyndi, javnvirði, fólkaræði og móðurmálskærleika.” Dagin eftir kollveltandi kærleiksuppskotið frá uppfinnsama ungdóminum, hevur ein valdur politikkari úr kjøti og blóði verið í skúla og gjørt málsligar førleikakanningar. Við framsøgumanninum Henrik Old kann Javnaðarflokkurin á tingi nú staðfesta, at í skúlanum er føroyskt ov trongt, og at føroyskt í skúlanum ikki røkkur.

Borað verður eftir olju í Norra. Ikki Noregi, tí tað er kvæðamál, segði ein privatur vinnulívsmaður um dagarnar. Kanska hevur hann rakt tað rætta oktantalið. At tað er eitt skisma millum alment og privat, ið ger av, um tú frá barnsbeini, sum í sanginum niðanfyri, verður disponeraður fyri Norra- ella Noregssmittuni. Arbeiðsmenn í hópatali fara til Norra, ja Norra, at vinna sær til lívsins upphald í Førjun, ja Førjun, har tey snakka førist. Sådan er tæ. Ikki bara í privata vinnulívinum, men eisini í framherjandi privatu ítróttini, dribla tey í dag við Norra. Í talu verða nógv orð og heiti brúkt, uttan at hin talandi gevur sær stórvegis far um, hvat er rætt, ella bara borðbart til givna høvið. Og soleiðis hevur verið og fer ivaleyst framhaldandi at vera í øllum heimsins málum. Høgur og lágur stílur, og natúrligt ósamsvar millum talaða og skrivaða orðið. Á Læraraskúlanum í fýrsunum, sum onkur rópar áttitárini, segði føroysktlærarin, at tað var blaðstjórin á Tíðindablaðnum

KLUMMA Starvsblaðið 4 2013 Við árslok gera vit upp á ymsu økjunum og spyrja, hvussu skarst. Eg fari at leita til okkara orðafeingi, eftirsum vit í hesum ári á fyrsta sinni fingu eitt alment føroyskt Málráð . Tó, hetta orðið, sum eg javnan havi fingið høvi at hefta meg við og grunda yvir í hesum orðaríka ári, er enn ikki komið í nakra orðabók. Orðið er armslongdarprinsippið . Tá eg leiti í talgildu orðabókunum hjá Sprotanum, sum allar eru undir fingrasnippunum, er nærmasta orðið arm’s length , sum á føroyskum verður til armslongd. Kanska er tað ein ávísur trekleiki, obstacle , at fáa hetta orðið inn í føroyskt gerandismál. Ikki tí, tað munnu vera meir enn tíggju ár síðan eg fyrstu ferð hoyrdi Jóannes Dalsgaard (f.1940) greiða frá hesum hugtaki, armslongdarprinsippinum, í Mentamálaráðnum fyri okkum, sum tá sótu í Mentanargrunninum. Um enn hon var gomul, vitanin, tóku vit fegin og forvitin við hesi nýggju vitan um mentanarpolitikk úr okkara grannalondum, sum í ritinum Menta

Ikki dugi eg íslendskt, men við eitt sindur av vegleiðing, so ber ofta væl til at lesa tað, ið skrivað er. Blaða vit í yrkingasøvnunum hjá Poul F. Joensen (1898-1970), so lesa vit í endanum á seinasta ørindi í vøkru yrkingini Tú lýsti   soleiðis: men sjólátist eg, er títt kæra navn seinasta orðið, eg nevni. Kanska er hetta vakrasta orðasavn, yrking, ella ljóð á íslendskum, sum vit eiga. Tað veldst sjálvandi um høvið og huglagið. Well, í morgun læs eg, at íslendingar í trimum aldursbólkum, hava kosið vakrasta orðið, sum eru í málinum. Úrslitið sæst á heimasíðuni hjá Ríkisútvarpinum, RÚV, har sendingin Kastljós  síðani 24. september hevur fingið 8500 uppskot um vakrasta orðið, sum fólk so hava fingið høvi at atkvøða um. Úr trimum aldursbólkum hevur ein úrvalsnevnd tikið 30 orð og sett tey á heimasíðuna við tilmælinum, ella frágreiðigini, hjá onkrum teirra, ið sendu orðið inn. Eftir at 14.000 høvdu atkvøtt, er greitt at  ljósmóðir  er vakrasta orðið í elsta bólkinum, tað eru tey, sum