Ummæli: Havfrúgvin er ein fjøltáttaður dreymaleikur, sum við briljerandi tøkni knýtir Havnina og Klaksvík saman í kjøti og blóði, hóast støð ikki verða nevnd. Við fyndiga machopenninum hjá Jóanesi Nielsen verða vit førd inn í hugaheimin hjá hansara alter ego, Hjálmari Dam, ið er kryplaði sjómaðurin Olivar, sum hevur byrgt seg inni við turrløgdum kvinnudreymum og hevur valt at síggja verðina í egnari filmsgerð
Foto: Heinesen Myndir
Mentanarjournalistikkur hevur aldri havt góð kor í føroyskari pressu. Men í førinum Havfrúgvin hevur Tjóðpallurin í samstarvi við Miðlahúsið valt at viðgera aktuella leikin undan, meðan og eftir at hann hevur verið á palli fyrstu ferð. Miðlatekniskt er tað mest fulkomna ætlan at fremja mentanarligan journalistikk, eg havi varnast. Fyritøkan Savna stóð fyri marknaðarføringini.
Marknaðarføring
Undan sýningini hava marknaðarátøk tryggjað leikinum framúr sjónligheit, fyrst við eini effektivt snøggari plakat, ið brúkar gula litin á Tjóðleikhúsinum, og einum eins snøggum dregili í sama liti uppi yvir mentanargøtuni í Havn. Betri kann visuella marknaðarføringin neyvan gerast í almenna rúminum. Síðan eru professionellar myndir lagdar út til miðlar at brúka, og samrøður hava verið bæði í útvarpi og sjónvarpi við leikstjóra og høvund, og leikurin er komin út í bók, sum kann keypast. Stýringin av tí kunning, sum er streymað til almenningin undan leikinum, er perfekt.
Meta vit leikin sum tilboð á mentanarliga marknaðinum, og einki er rættari enn tað, tí hetta er ein uppliving, vit í brúkarasamfelagnum keypa okkum til við einum atgongumerki fyri krónur og oyru, so eru allir tættir giraðir og klárir at møta brúkaranum. Markanaðarparturin er perfektur og lokin til ug, eins og fyri fimtan árum síðani, tá leikurin Eitur nakað land week-end varð framførdur við sama høvundi og leikstjóra, og við sama ljóma av poetiskum havi og sjómannalagnum í baksýni.
Nú er nýggja vøran keypt og eg eri inni. Fyri fyrstu ferð á talmerktum stóli, ein av hálvfems.
Trongt og heitt
Her er alt so trongt og smátt, at longu í foyerini slepst ikki undan at hugsa um tað miklu náði at verða leikritahøvundur. Sum hann, ið stendur her mitt millum okkara, Jóanes í slipsi, og ikki ólíkur Clint Eastwood. At kunna skriva orð á lepar eg hefta teir á menniskju úr kjøti og blóði, sum á einum avmáldum palli eru bundin at siga tað, ið høvundurin áleggur teimum, og at orðini falla væl í munnin og skapa ein evnisstýrdan dialog í sínámillum dynamikki, so leikurin springur munn av munni við teim keipum og tí leiki, sum er tamdur av leikstjóranum, Eyðuni, sum eisini stendur her, mitt ímillum okkum, meðan ljósið, ljóðið, tøknin og filmur skapa ljóman og dýpdina. Teir standa eisini her. Sámal, Jens og Turpin.
Intensiteturin darrar í luftini. Í ótolandi hitanum er hann um at bresta, sum tá Love Shop syngja um himmalin, biðja til at hann brestur og opnar seg oman yvir meg, pallhimmalin, og baðar okkum í einum svalligum skúri, sum í hesum føri er av føroyskum grunni og fiskimiðum, beint nú, millum teg og meg, millum havfrýr, kópakonur, selkies og sirenur. Tað er Linda (Beinta Clothier), sum er enn óforloysti váti dreymurin hjá impotenta Olivari (Hjálmar Dam).
Tað er tað, eg havi loyst bilett til. Ein skúr av grunni.
Blankt aluminium
Í øllum sjey pallmyndunum er rúmið eitt og tað sama. Gólvið er blankt aluminium sum á flakavirki, so gummistivlarnir ikki glíða. Tøknin, ið gandast upp úr gólvinum, fram úr veggunum og niður úr loftinum, er ein so stórur medleikari, at onkuntíð er hon, tøknin, um at taka yvirhond og ger leikin praktfult orðleysan. Sum til dømis tá vit eru við eitt langt op í gólvinum, har syrgjandi fólk kasta rósur niðurí, og tey í næstu løtu taka trolið, ið hongur sum ein fiskur undan loftinum, og bera tað út av pallinum.
Tá er senan so sterk, at orð eru óneyðug. Ja, í allari orðamongdini fært tú tann uppskolaða ynskidreym at síggja ein turran og orðaleysan leik, ella ein leik á einum fremmandum máli, sum tú ikki skilir, tí málið er bara ljóð, so sterkar eru pallmyndirnar hjá Sámali Blak og stuðlandi ljóðkarmarnir hjá Jens L. Thomsen.
Skriftastólur fyri avlamin
Ein forðing er løgd inn í leikin. Tað er høvuðspersónurin, Olivar, sum á manningarlistanum er ófrívilliga uppilagstur sjómaður. Eftir eina vanlukku á trolaradekkinum er hann bundin at rullistóli, kastreraður í einum dreymasekvensi, og nú einsamur sum Frankenstein.
Pápin er burtur og hann er sannførdur um at vinmaðurin hevur moggað mammuni, og er nú eisini farin við gomlu kjerligheitini, sum gevur leikinum heitið.
Er hon for real, ella bara ein ødipal hugmynd í eini kryplaðari mannfólkatilveru uttan pápar og mannligar fyrimyndir?
Kvinnulýsingarnar, sum ivaleyst fara at falla mongum fyri bróstið, velji eg at fata sum úrslit av tilætlaðum messupráti, tá tær verða lýstar sum moggi-objekt. Í sjálvum sær eru tær einki uttan eitt lítið, er útsøgnin úr nútíðarmessuni. Men fyri Guds skyld ikki vaskikonan, Henrietta (Annika Johannesen).
Hetta eru undrunarspurningarnir í tilverunar vovna nútíðarneti.
Bindingin til Olivarsa perspektiv er altavgerandi og bindir allan leikin til impotens og eina sjónliga amputatión, at vera settur til viks. Samstundis er rullandi hjálpartólið ein skriftastólur, ið eisini livir sítt egna lív og verður róptur erligheitstrúna. Fríggjanin til katolisismuna er greið.
Í teim ovurhonds mongu tilsipingunum til heimlig gerandisviðurskifti, nú og seinastu hálvu øldina, er greitt, at í øllum abstraktiónunum eru vit í einum ítøkiligum heimi, har poesiin er samanhangskraftin og hevur mestu innihaldsligu maktina, hóast ytru karmarnir verða settir við aðalfundin í Fiskimannafelagnum 28. desember í Norðurlandahúsinum. Tá skal filmurin hjá Olivar vísast.
Altavgerandi høvuðspersónurin býr á stovni og hevur eitt filmiskt klippirúm, har hann skapar og setir heimsmyndir saman. Sum Frankenstein hevur hann tikið seg burtur úr samfelagnum. Á stovninum er einasta kvinnuliga sjálvstøðuga hetjan, ið er vaskikonan Henrietta. Teirra tætta og inniliga samspæl í endanum á aðru pallmynd beint fyri støðgin er tað mest hugtakandi í øllum leikinum.
Í kliniska klippirúminum, ið bendir til The Man Who Fell To Earth og stílfult nýgamlar science fiction filmar, er Olivar farin at forloysa ein innara listamann. Hóast hann ikki slapp á filmskúlan í Kabelvåg, tí djevulin Swedenborg (Páll Danielsen) noktaði honum, ger hann film fyri seg sjálvan og vinmannin Hergeir (Høgni Olsen), sum stillar upp til formansvalið í Fiskimannafelagnum. Í filmklippunum eru vit í Vjetnam í 70’unum, men síggja eisini Trump í dag. Leysir setningar eru eisini um Mjørkadalsmenn, ið hava sent húsaleiguna í Havn til himmals. Tað er ein so gomul klisjé at eg vildi jarða hana. Kom víðari.
Eftir alt ov orðaríka dialogin í fyrstu pallmynd, er hallusinerandi kastrasjónssenan í aðru pallmynd larmandi stuttlig, tá tøknin, sirkus og akrobatikkur taka yvirhond. Her síggja vit havfrúnna, mammuna (Eyð Matras) og vermammuna (Súsanna Torgarð) sum trúføstu konuna, ið altíð stendur við mansins lið.
Eftir steðgin eru vit í triðju pallmynd, tá Linda (havfrúgvin) og Hergeir hava barnadóp í spíðsborgarliga heiminum hjá foreldrum hennara. Olivar er alla tíðina eftir pápa Lindu (Páll Danielsen), sum er stórkapitalistur og pensjoneraður skúlastjóri. Tað er sum at festa í turt fjús. Teir hava eitt so dynamiskt samanspæl, at eg hómi ein spíra til eina nútíðar sjónvarpsrøð, ið snarar um orðið trolkapitalisma.
Málið
Málið er beint fram, sum altíð hjá Jóanesi og bara í einstøkum førum hoyri eg orð, sum eg sjálvur vildi havt sagt annarleiðis. Og orðabókaføroyska málið fær eisini ein lerara fyri og annan eftir. Málið sjálvt sleppur at liva sítt egna lív sum briljantir one liners í fleiri síðusetningum, eitt eyðkenni sum kanska stendur serliga sterkt í Havn, hetta við fyndugum orðaspæli millum kiosk og keikant. Og meðan orðini renna, varnist eg líkleikan millum Jóanes og høvuðsleikaran, Hjálmar.
Í útsjónd og keipum líkjast teir so nógv, at tá eyðkendar vendingar, sum at slikka fisu, fara um pallin, tá er hann Jóanis. Hevði hann haft hund, seyðahund, so hevði hann itið Mefisto. Hjálmar er Jóanis og ikki ein patetiskt teldutalandi Stephen Hawking, sum tónadeyður lesur úr handriti. Her eru kraftfull orð, í byrjanini gamaní alt ov nógv, men tey eru allan vegin úr kjøti og blóði.
Sjómanskapur og gesamtkunst
Sjómanskapur og sjómannalív er ein vandamikili og óvard vinna, sum útbúgvingarskipanin, onnur enn Vinnuháskúlin, aldri hevur virt, og vinnan sjálv heldur ikki hevur vilja knýtt til útbúgving og menning. Tað er sum miðøld á sjógvi. Sjómenn skulu haldast ómælandi og aldri seta krøv. Tað er tesan. Antitesan er intelekuelli sjómaðurin. Men Olivar hevur mist førleikarnar sum sjómaður á teim sjey høvunum. Nú hevur hann tvey landgangandi hjól, sum hann pumpar luft í og roynir at halda koyrandi. Við orðaskjútsi hjá Jóanesi á dúrkinum frá Sanistål. Tað er hugtakandi. Hetta er Gesamtkunst mitt í Havn eitt septemberkvøld. Til lukku við avrikinum!
Av seks møguligum stjørnum gevi eg fimm, tí at inngangurin varð so orðaríkur. Kill your darlings!
