Hósdagin byrjar risastóra filmstevnan Die Berlinale í týska høvuðsstaðnum, har Sakaris Stóra sýnir stuttfilmin Vetrarmorgun í skránni Generation. Undir hesum heiti kappast 60 spælifilmar og stuttfilmar úr 35 londum í bólkunum Generation Kplus og Generation 14plus.
Men enn størri heiður er, at Vetrarmorgun er tikin við í kappingina um heimsins fremstu LGBT filmsvirðisløn, Teddyvirðislønina, sum týski leikstjórin Wieland Speck stovnaði í 1987.
“Hetta er ein vakur stuttfilmur, beautiful”, sigur Wieland Speck úr Berlin við Birkblog, nú skráin er komin í fasta legu. “Sakaris er ein dugnaligur filmsleikstjóri. Og hvør veit, kanska vinnur hann Teddyvirðislønina”, sigur hann og grundar yvir Føroyar, sum hann vitjaði í 1989.
“Eg haldi ikki, at eg sjálvur havi fatað tað fyrr enn í nátt, hvussu stórt tað er, at ein føroyskur filmur, ein føroysk søga, enntá úr Skopun, er nominerað til eina ta hægstu listavirðislønina í heiminum, tá tað snýr seg um at varpa ljós á umstøðurnar hjá teimum samkyndu”, sigur Sakaris Storá við Birkblog undan týsku filmsstevnuni Die Berlinale.
“Eina løtu bleiv eg faktiskt heilt rørdur av at hugsa um tað. Og tá eg hyggið aftur í tíðina, tá eg í 2006 stóð við avhøvdarin á Sandoy Seafood og rópti "konservativu mogghøvd", meðan úttalilsini hjá ávísum fólkavaldum forpestaðu radiobylgjurnar, má eg viðganga, at eg ikki hevði trúð, at eg skuldi fáa henda heiðurin. Eg havi ongantíð vilja ført filmin fram sum eina søgu um homosexualitet. Eg havi ongantíð vilja selt, ella tjent uppá, at Føroyar eru ein ándsligur eftirbátur, samanborðið við grannalondini, og at fólk hava havt tað óneyðuga ringt og torført vegna sín seksualitet”, sigur Sakaris.
“Men eg eri øgiliga glaður fyri at eg valdi at fortelja Vetrarmorgun søguna, og eg eri eisini ótrúliga glaður fyri at bæði Summarnátt og Vetrarmorgun eru ognaðir Rasmusi. Vetrarmorgun snýr seg í botn og grund um at vera sannur móti sær sjálvum, og at góðtaka seg sjálvan sum menniskja. Og tann boðskapin eri eg øgiliga glaður fyri at borðreiða á heilum sjey sýningum á heimsins størstu filmsstevnu”, sigur Sakaris Stórá fyri fráferðina til Berlin.
Hvussu síggja ung heimin?
Nýsælendska Maryanne Redpath, omanfyri, sum stendur fyri samlaðu ungdómsskránni á filmstevuni í Berlin, lýsir filmsúrvalið soleiðis:
“Young people’s perceptions of the world have infected the movies of 14plus and the risks and side-effects of growing up in these times can be discovered in every story. This year’s programme is contagious, with its diversity of unusual narrative forms, musical rhythms and atmospheric imagery. Enjoy the experience of each film in all these dimensions. Additional feature film screenings are taking place in the Zoo Palast cinema and short films have a new home directly at Potsdamer Platz. Looking forward to seeing you there!”
Vetrarmorgun, sum verður sýndur sjey ferðir í skránni Generation14plus mitt á Potsdamer Platz, er um tvær ungar gentur, har baksýnið er spurningurin um samleika og seksualitet. Í prentaðu skránni lýsir Maryanne Redpath filmin soleiðis:
Vetrarmorgun er ein av sjey stuttfilmum, sum kappast um, Teddyvirðislønina, sum verður latin fyri at lýsa LGBT-virði í fýra bólkum. Umframt stuttfilmsvirðislønina verða eisini latnar Teddyvirðislønir fyri spælifilm, heimildarfilm og lívsverk.
Wieland vitjar í Føroyum
Navnið Teddy stavar frá bjørnini, sum er eyðkennið fyri býin Berlin og filmstevnuna Die Berlinale. Virðirslønir, sum yvirhøvur verða latnar á filmstevnuni eru bjarnir, hin fremsta er Goldener Bär úr gulli. Wieland Speck, sum í 1989 vitjaði í Føroyum at kanna møguleikaranar fyri at gera film úr eini gamlari søgu úr Vágum, er í dag leiðari fyri sýningarskránni Panorama.
“Tað eru rák úr Arthouse Kino, har Autorenkino, filmar, ið hava eina individuella handskrift og eyðkenni, eru kjarnin í skránni”, sigur Wieland. Tá hann fyri 25 árum síðani vitjaði her, ótu vit ein bita heima og skiftu orð um film og føroyska landslagið. Tá hann tók hetta arkið fram, mundi eg sett í hálsin:
“Hetta er ein týsk vampýrsøga, skriva í Føroyum í 1800’talinum og fyrstu ferð givin út í Týsklandi í 1885”, sigur Wieland. Tá vit hava lisið eina løtu, semjast vit um, at søgan fer fram í Vágum og at skrivarin, heimsins fyrsti LGBT aktivistur, Karl Heinrich Ulrichs (1825-1895), má hava verið á staðnum at skrivað so beinrakið. Men nei, hann hevur aldri verið í Føroyum, siga granskarar í dag. “Men onkur mann hava sagt honum frá um tykkara undurfulla land, so væl og ríkt hann lýsir tað”, sigur Wieland í dag.
Manor er heitið á søguni, og navnið á einum fremmandum sjómanni, sum gerst væl við ein smádrong í føroysku bygdini, helst Slættanesi. Tá Manor er farin til sjós, fellir drongurin í óvit og verður borin til eina klóka konu, sum dugir at kasta rúnir. Hon kann avdúka, at skipið við fremmandamanninum er gingið burtur. Manor vísur seg í dreymi og drongurin biður mammuna jarða seg hjá honum. Týska homoerotiska vampýrsøgan, kanska hin fyrsta av slagnum, var endurútgivin á hundráða ára degnum fyri deyða Ulrichs í 1995 á forlagnum Verlag Rosa Winkel.
- Livi eg nóg leingi, er hetta filmurin, ið eg fremst av øllum vil gera. Eg slepti, ella rættari misti, filmsgerð, tá eg fór at fást við filmstevnuna í Berlin, sum hevur etið meg upp, sigur Wieland Speck úr Berlin.
Umframt søguna Manor úr Vágum hevur týski Karl Heinrich Ulrichs, sum var løgfrøðingur og politikari, eisini sagt eina søgu úr Sumba, Der Mönch von Sumbö (Leipzig 1885).
Soleiðis byrjar týska vampýrsøgan Manor:
“Mitten im nördlichen Ocean liegt eine Gruppe von 35 Inseln, einsam und verlassen, gleich fern von Schottland, Island und Norwegen, die Faröer genannt; öde, felsig, wolkenumschleiert, durchtönt vom schwermutsvollen Geschrei flatternder Möwen und Kieren, umrauscht von brandenden Wogen, fast stets in Nebel gehüllt. Im Sommer Bergesgipfel, 1800 und 2000 Fuß über dem Meere; rauhe Felsen; düstere Schluchten; Tannenurwälder; tausende von Quellen, die sich oft aus großer Höhe tosend und schäumend hinabstürzen von Block zu Block. Die Ufer tiefeingeschnitten von Buchten und Fjorden; fast überall unnahbar von hohen Felsen umsäumt. Das Meer klippenvoll ringsum; hie und da gänzlich verrammelt; beunruhigt von Wasserwirbeln; von wilden Strömungen durchwogt. Nur 17 sind bewohnt. Strömö und Wagö trennt nur ein schmaler Sund; durchschwimmbar; freilich gehört ein kühner Schwimmer dazu. Mancher Ortsname erinnert an die Zeit, da auf den Färöern noch keine Kirchen standen und der alte Glaube noch nicht vertrieben war, z. B. Thorshavn an der Küste von Strömö, d. i. Strominsel.
In jenen Tagen ruderte von Strömö ein Fischer mit seinem 15jährigen Sohne ins offene Meer hinaus. Es erhob sich ein Sturm; das Boot schlug um; in den Klippen von Wagö warf es den Sohn. Das sah auf Wagö ein junger Schiffer. Sprang in die Wellen, schwamm zwischen die Klippen, ergriff den treibenden Körper, zog ihn ans Land. Setzte sich mit ihm auf einen Block; hegte den Halberstarrten auf seinen Knieen in den Armen. Da schlug dieser die Augen auf.
Schiffer: »Wie heißt Du?«
Knabe: »Har; ich bin von Strömö«
Ruderte ihn über den Sund nach Strömö zurück; brachte ihn zu Lära, seiner Mutter. Dankbar umschlang beim Abschied der Knabe den Hals seines Retters. Der Vater ward als Leiche von den Wellen ans Land gespült. Der Schiffer hieß Manor.”
Soleiðis endar týska vampýrsøgan Manor:
“Eines Morgens saß sie an seinem Bett, da er noch schlief. Ein Monat war verflossen seit dem Schiffbruch. Es war noch früh. Sie weinte. Da schlug er die Augen auf.
»Mutter«, sagte er mit schwacher Stimme, »ich muß sterben.«
Sie: »O nein, mein Kind! Du sollst so jung nicht sterben!«
Er: »Doch, doch! Er ist wieder bei mir gewesen. Wir haben mit einander geredet. Wir saßen auf dem Stein unter der alten Buche im Wald wie sonst; er schlang seinen Arm wieder um meinen Hals und nannte mich »Min Jong«. Heut Nacht will er wieder kommen und mich holen. Er hat es mir versprochen. Ich kann es nicht aushalten ohne ihn.«
Sie beugte sich über ihn und ihre Tränen flossen reichlich auf sein Bett. »Mein armes Kind!« sagte sie und legte ihm ihre Hand auf die Stirn.
Als es Nacht ward, zündete sie eine Lampe an und wachte bei ihm am Bette. Still lag er da; schlief nicht; schaute schweigend vor sich hin.
Er: »Mutter!«
Sie: »Was willst Du, mein guter Sohn?«
Er: »Legt mich mit in sein Grab! Ja? Und zieht ihm den schrecklichen Pfahl aus der Brust!«
Sie versprach es ihm mit Händedruck und Kuß.
Er: »O, bei ihm muß es sich so süß liegen im Grabe!« – –
Da kam Mitternacht heran. Auf einmal verklärten sich seine Züge. Hob ein wenig den Kopf, als horche er. Mit glänzenden Augen schaute er nach dem Fenster und nach den Zweigen des Fliederbaums.
»Sieh, Mutter, da kommt er!« – –
Das waren seine letzten Worte. Da brachen ihm die Augen.
Sank in die Kissen zurück und entschlief.
Und sie taten, wie er gebeten.”
Týska søgan Manor er eisini týdd til enskt.
Gøta í Berlin kalla eftir Ulrichs
Í desember í fjør varð ein miðbýargøta í Berlin navngivin av nýggjum. “Gamla gøtunavnið, sum vísti til ein vónleysan politikara, sum fyrst í 1900’talinum stóð fyri rasistiskar og homofobiskar tankar, varð broytt til Karl-Heinrich-Ulrichs-Straße”, sigur Wieland Speck ovurfegin um broytingina í býarpartinum Schöneberg, har samkynd møtast. “Sjálvandi var eg millum tey møttu á hesi gøtuni fyri jól og tók onkra mynd. Stigtakarin er maðurin við húgvu og gráum skeggi til vinstru fyri miðjuna, Gerhard Hoffmann. Hann veit alt um høvundan Ulrichs, sum skrivaði klassisku søgurnar úr tykkara hugtakandi landi”. Í hesi somu gøtu búði Christopher Isherwood (1904-1986) eina tíð og skrivaði Goodbye to Berlin (1939), sum filmurin Cabaret (1972) bygdi á.
Eiler fer at siga ‘Søguna um hitt slagið’
Eiler Fagraklett, stovnari og nevndarlimur í LGBT, er í hesum døgum farin undir at savna tilfar til eina bók, ið ber heitið Søgan um hitt slagið.
Eiler upplýsur, at við støði í drúgvum kanningararbeiði fer Søgan um hitt slagið at lýsa ta ósagdu søguna hjá sam-, tví- og tvørkyndum føroyingum. "Søgan verður søgd við bæði søguligum og samtíðar lýsingum av hesum føroyska minnilutabólki, og bókin fer at varpa ljós á teir nógvu føroyingarnar, ið søguliga vórðu noyddir at liva sítt lív í útlegd, og teir nógvu føroyingarnar, ið ikki fluttu av landinum, men sum hinvegin kendu seg noyddar at liva eitt lív í lygn, orsaka av síni kynsligu sannføring. Henda loyniliga tilveran var tíverri eisini livd á skuggasíðuni í tí føroyska samfelagnum,” sigur Eiler Fagraklett í samrøðu við Birkblogg.
“Í bókini fara vit tó eisini at hoyra samtíðarrøddir, sum greiða frá drúgva bardaganum hjá sam-, tví- og tvørkyndum føroyingum, at koma burtur úr hesi skuggasíðu, og teirra roynd at gerast ein góðkendur og samantvinnaður partur av føroyska samfelagnum.
Henda søgan er ongantíð áður viðgjørd í føroyskari bók, men mett verður, at tíðin nú er búgvin at seta hol á hetta fyrrverandi tabu evnið. Soleiðis kunnu vit sum samfelag geva hesum farnu og livandi føroyingum, ta virðing og tað pláss í føroyskari søgu, sum tey eins og aðrir føroyingar hava uppiborið”, sigur Eiler.
Eiler Fagraklett, stovnari av og nevndarlimur í LGBT Føroyar, samskipar bókina. Hann stendur somleiðis fyri mesta granskingararbeiðinum eins og hann fer at skriva ein stóran part av bókini. Afturat sær hevur hann tó fingið onnur fólk at skriva um ávís evni ella ávís øki, ið tey kenna væl til ella eru serfrøðingar á.
Søgan um hitt slagið kemur út í bókabúðirnar í heyst.