Birk

Eitt ummæli av donsku Netflixrøðini 'Reservatet': Leiti eg í orðabókini eftir reservat er svarið friðland, og víst verður til friðað øki, so sum Indian reservation. Hjá okkum, sum kunnu finna uppá at fara í inntonkta oppositión, tá norðurlendskir grannar á friðar- og mennnandi mentafundum kalla okkum og hini bæði minnimentu londini "de selvstyrende områder", at vit fáa tað at klinga av heilt serligum trælastáli, nakað sum botnurin í karibisku stáltrummunum, tá norðbúgvin, sum jú kristnaði okkum, gevur okkum hetta spjaldramerki, sum í friðlandinum er sjálvlýsandi, ikki minst í myrkri. Reservat. Ella ”de tre självstyrande områdena Grönland, Färöarna och Åland”, sum almenna norðurlendska samstarvið sigur og skrivar í skjølum. Ikki lond, men umráði, territorium, innhegnað gerði, sum í reservat. Annan vegin kunnu vit seta okkum afturá í heimligu velurstovuni, og takka okkara góðu grannum fyri, at verða so væl viðfarin, at vit ikki hava mist mál og mentan til ensk...

 - Tað er ikki heilt gingið upp fyri mær ordiliga, sigur Sakaris Stórá um filmin ”Seinasta paradís á jørð", sum umframt í Havnar Bio gongur í 58 donskum biografum, og fær bestu ummæli, úr fýra og heilt upp í seks stjørnur, sum er fult stigatal, í allar filmspressuni. Politiken, sum gevur fimm av seks hjørtum, skrivar: "Tað er djúpt imponerandi at síggja ein film úr einum landi, sum treyðugt kann sigast at hava eina veruliga filmsvinnu, vera líka gjølla hugsaðan, skrivaðan og framleiddan, sum var hann gjørdur í einum fult professionellum og royndum filmslandið." Alt for Damerne, sum umboðar nógv tann størsta partin av biografgangarum, minst ein tríkvart, gevur somuleiðis fimm av seks stjørnum, og kallar hann eina "atlantshavsperlu". Sama karakter gevur Avisen Danmark og lýsir filmin sum "fabelaktigan", meðan Cinema Online gevur fult stigatal, seks av seks stjørnum. Høgrumegin hetta ummælið, sum er sett ovast á sitatplakatini, er mítt egna, sum eisi...

Yvirskriftina og veggjamyndina eigur Jón Hammer, CEO og framleiðari í Outlierprojects í Havn. Neyvan ivast nakar í, at hann sipar til nýggja filmin hjá Sakaris Stórá, "Seinasta paradís á jørð", sum nú gongur fyri fullum húsum í Danmark. Eingin filmur, við rót í Føroyum, hevur verið so útbreiddur í Danmark, sum hesin. - Tað man vera eindømi, at ein føroyskur spælifilmur hevur fingið so nógv ummæli uttanlands, sum "Seinasta paradís á jørð" hevur fingið seinastu dagarnar, og at tey hava verið somikið góð, sigur Jón í tíðindaskrivi. Skoðsmálini eru millum 4 og 6 stjørnur, og jaligu viðmælini eru nógv um dagarnar, nú filmurin er á løriftinum í 58 donskum biografum, umframt Havnar Bio í Føroyum, sigur Jón og siterar: Politiken skrivar: "Tað er djúpt imponerandi at síggja ein film úr einum landi, sum treyðugt kann sigast at hava eina veruliga filmsvinnu, vera líka gjølla hugsaðan, skrivaðan og framleiddan, sum var hann gjørdur í einum fult professionellum og roynd...

Tað er kenslan eg siti við, eftir at hava sæð nýggjasta heimildarfilm í Kringvarpinum Suðuroyartunnilin og skuggatølini . Samstundis er filmurin ein sjáldsama væl fangað studia í manipulation, tá vit síggja hvussu nógvir menn og bert hendinga kvinna, eru við í hesi søguliga stóru ætlan, sum vit øll skulu bindast niður við, uttan at nakað innlit fæst í privata felagið, sum fær uppgávuna. Virðislønarverdi moment-of-zen-sekund-parturin er, tá suðuroyartingmenn og ein kvinna, eisini úr Suðuroy, skriva undir hesa ætlanina. Í fullum dagsljósi og uttan at nakar heldur teim byrsumunnan fyri tinningin. Eftir duell millum ein landstýrismann, eisini úr Suðuroy, og løgmann, fáa vit skorið út í papp, at løgmaður hevur tunnilin og allar hinar eisini. Ein gjøgnumarbeidd sjónvarpssending úr Kringvarpinum, sum bit er í. Marjun er gjøgnumførd og fyrireika, og kann longu eftir fáum minuttum fanga løgmann í eini undanførslu. Smyrlarnir síggjast í einum stuttum yvirliti. Tjóðpallur, sum ongantí...

Í stutta treylaranum , sum er ein brellbiti at fáa fólk at varnast og hyggja at heimildarfilminum um Bakkafrost, spyr Óluva Zachariasen, sum er vælupplagdur vertur í trípartarøðini Bakka, hví tað er so gott at verða børsskrásettur. Tá er tað, at stjórin, Regin Jacobsen, dregur eitt sindur uppá tað, ivast, ger seg kláran og sigur opin: “Skal eg svara uppa tað?”  Og so byrjar filmurin, fyri meg í Løkshøll, har fult er av fólki, og filmurin kann falda seg út í sínum rætta elementi við góðum ljósi, ljóði, fotografering - og endaligari klipping, sum nú verður løgd fyri dagin burturúr 70 tímum av filmi í tvey ár. Fyrst er inngangur, sum starvsfólkaleiðarin, Heini Kristiansen tekur sær av í samrøðu við fíggjarstjóran Høgna Dahl Jakobsen. Seinni fær Heini eisini forstjóran, Regin, at greiða frá og taka móti spurningum. Serliga gott er ljóðið í filminum, tá pakkarnir frá Bakkafrost verða stakkaðir, klárir at senda út í verð. Júst tað ljóðið, sum í roynd og verðu bara er eitt "tjums...

Á poetiskan hátt lýsir Sakaris Stórá arbeiðarastættina á bygd í Seinasta paradís á jørð , har flakavirkið, upp móti grøna bønum, letur aftur, og trupuleikar eru heima, har húskið er dysfunktionelt, viðurskiftini millum systkinini ikki fungera og so slettis ikki við pápan (Hans Tórgarð), sum eftir at mamman doyði, er viknaður í kongunum og mest sum fráverandi, hóast hann í fyrstu senu er farin at venja. Venja, sum tey gera á fitness støðum í Havn. So er karmurin lagdur. Eins stillførur og hann er sannførandi. Spentur út yvir kollektivu bygdina, sum liggur í andalopi. Burturhugurin er sterkur og fær fastatøkur á øllum. Næstan. Saman við briljantu fotograferingini hjá Virginie Surdej og sterkt berandi leikaravrikunum hjá Kára (Sámal H. Hansen) og yngru revolterandi systrini, Silju (Bjørg B. Egholm), fáa vit við kærleiksfulla optikkinum hjá Sakarisi innlit í kørgu umstøðurnar í niðastu stættunum í føroyska stættarsamfelagnum, sum eingin politikari, ið heldur Gini talið vera perfekt og stæt...

Øll hava sæð Netflix stuttrøðina Adolesence og øll tosa um hana. Fýra partar, ein tími hvør. Orsøkin er fyrst evnið, kvinnuhatur, tá ein trettan ára gamal skúladrongur í Bretlandi, Jamie, við knívi drepur eina gentu á sama skúla, men eisini tann kameratekniski veruleiki, at alt er at síggja til filmað uppá eingang, one-take, tey rópa.  Í fyrsta parti eru vit mitt í leikinum, tá fjølmenta bretska løgreglan tíðliga um morgunin brýtur seg inn í arbeiðaraheimið hjá Jamie og teimum, helst í Norðurbretlandi. Hann verður tikin á støðina, har hann ikki vil kennast við brotsgerðina. Í øðrum parti eru vit við løgreglufólkunum, Luke Bascombe og Misha Frank, sum hava hvør sína tign, á skúlanum, sum í hesum fastfrysta stættarsamfelag er milt sagt illa fungerandi, og verður so dánt hildin uppi av ivasomum og ótryggum starvsfólkum, og drigin niður av grovari happing millum næmingarnar, har floksfelagin, Ryan, er serliga væl lýstur sum ein ikki bara misogyn ræðumynd, men hatursfullur til alt og øl...

Í nýggjastu BBC útvarpssendingini From our own Correspondent , sigur 38 ára gamli orknoyski rithøvundurin, Amy Liptrot, frá vitjan í Føroyum, her hon las upp á nýggja Bókmentafestivalinum hjá Kim Simonsen.  Ikki tí, Bókmentafestivalurin hevur verið fleiri ferðirnar fyrr í Gøtu, men er nú fluttur til Havnar.  Umframt rithøvundaprát í Reinsarínum, innleiddi Amy Liptrot eisini The Outrun (Nora Fingscheidt 2024) í Filmsfelagnum, sum hvørt mikukvøld í árinum sýnir nýggjan arthouse film í Havnar Bio. Eftir ætlan heldur samstarvið fram millum Bókmentafestivalin og Filmsfelagið.  Skaldsøgan, sum filmurin byggir á, kom fyrstu ferð út á forlagnum Canongate í Edinburgh í 2016, árið eftir í USA og bleiv metsølubók á fleiri málum.  Í søluvindeyganum í Gamla Bókahandili á Vaglinum sóust tvær bøkur hjá Amy Liptrot, áðurnevnda The Outrun , og hin nýggjara The Instant , sum kom í 2022.  Hon er eisini journalistur fyri BBC og hesa fyrstu ferð hon var í Føroyum kom hennara áhugi...

Hvørt mikukvøld hevur Filmsfelagið almennar sýningar við listarliga áhugaverdum filmum í Havnar Bio. Í sjey ár hevur Femifagnaður verið í Filmsfelagnum. Undan altjóða kvinnudegnum í ár innleiddi Solveig Hanusardóttir Olsen filmin "The Substance" við hesum orðum:  Gott kvøld øll somul! Eg eiti Solveig Hanusardóttir Olsen, og tað er ein fragd at vera her í kvøld til sýningina av The Substance, sum Filmsfelagið hevur sett á skrá í samstarvi við Femifagnaðin. Hesa vikuna hátíðarhalda vit altjóða Kvinnustríðsdagin – vit varpa ljós á javnrættindi, alt tað, vit hava rokkið, og tað, sum enn manglar! Í kvøld vil eg byrja við at varpa ljós á tey, ið mynda Filmsfelagið: Birgir Kruse, Ole Wich, Jana Mortensen og Rannvá Jónsdóttir. Hetta samstarvið millum Femifagnaðin og Filmsfelagið byrjaði fyri sjey árum síðani. Tit hava verið við frá byrjan, og vit vilja takka Filmsfelagnum fyri hesa tíðina og geva okkum høvi at síggja filmar, sum seta feminismu á breddan. Tí júst hetta – at seta spurn...

Í kvøld sá eg nýggjastu sending frá Jonathan Spang, sum nýliga fekk heiðursløn frá donskum skúlalærarum í samfelagsfaki. Veit ikki um eg skal grína ella gráta um brúna grønlendska ísin hjá danskaranum, og í so fall um hvat av hesum báðum eg skal velja at grína ella gráta yvir, heiðurslønina, ella avrikið hjá Jonathan í danska almannamiðilinum, Danmarks Radio.  Eitt faktum er tó, at filmiskt er Danmark ein pressað tjóð, skulu vit hyggja eftir úrvalinum, Slavenation Danmark, sum ikki bara er í umfari í fleiri pørtum beint nú, og hin DR røðin Slave af Danmark, sum nú byrjar, men eisini er virðislønt fyri ein spælifilm av øllum Norðurlondum, Viften.  Eg skilj væl at tað pínur í sjálvsfatanini, tá tú verður konfronteraður av og um tína egnu tjóðskaparsøgu, og alt lívið – helst – hevur hildið teg verið óangrípiligan, tí tú hevur det Danske mindretal i syd, Det centrale Mellemdanmark í Føroyum og det arktiske Norðurdanmark, sum er inngongdin til Norðurkollin, og vanliga er kent sum G...