Birk

Nú John Mikkelsen andaðist, 50 ára gamal, er tað bara ein vika síðan vit mintust Jógvan Steingrím Rasmussen í Hoyvíkar kirkju. Hann bleiv 42 ára gamal. Meðan deyðin savnar og fær okkum at steðga á og minnast, er løtan altíð merkt av, at høvuðspersónurin er burtur, tikin úr tíðini, so sum vit kenna hana. Umframt at vera størsta sorg fyri tey, ið eftir sita, er hetta ein sjáldsama svárur missur og hvøkkur fyri matstovuvinnuna í Havn. Báðir í besta blóma, høgt virdir fyri fremstu tænastu, John í mong ár við tiltikna bankatoskinum og tí, sum havið gav, fruits de mer, og aðrar tíðir úr haga, altíð boðreitt við gestinum í avgjørda miðdeplinum, so upplivingin flutti teg úr staðnum og tók teg úr tíðini, ta løtu borðreiðingin vardi. Nú ert tú sjálvur farin. Vit skilja ikki, men syrgja við teim syrgjandi. Takk fyri minnini.

Í Áarstovu í dag møttust starvsfelagar, familja og vinfólk hjá Jógvani Steingrími Rasmussen, sum andaðist týsdagin, bara 42 ára gamal. Minnisløtan, ið varð leidd av Hanusi á Gørðum, sjúkrahúspresti, lýsti í fullsettu hølunum, hvussu væl lýddur, kreativur og dugnaligur høvuðskokkur Jógvan var í hesum køkinum og í matstovuyrkinum yvirhøvur. Hugsi neyvan, at nakað arbeiðspláss í landinum undir hesum umstøðum hevði kunnað mynstrað eina so hjartanemandi og gevandi løtu, sum henda seinrapart. Takk fyri tað. Matummælarar vórðu eisini bodnir við at minnast avrikini hjá Jógvani saman við kokkunum í køkinum og servitrisunum, sum javnt og samt borðreiddu í Áarstovu. Til minnis um Jógvan seti eg nakrar myndir úr matummælum niðanfyri. Ærað veri minnið um Jógvan, sum vaks upp í mínum egna grannalagi. Takk fyri minnini og upplivilsisríku máltíðirnar, og alla samkenslu til tykkum, ið eftir sita hesa sváru tíð.

Fremsta núlivandi plátuskald, Bob Dylan, segði í eini serstakliga drúgvari takkartalu í 2015, tá Jimmy Carter gav honum heiðurin MusiCares Person of the Year, at tú kanst seta Nashville í eina tíðarlinju innan og eftir Kris, eitt pre-Kris og eitt post-Kris tíðarskeið, ”because he changed everything,” segði Dylan.  ”This was about the time that Willie Nelson picked up and moved to Texas. About the same time. He’s still in Texas. Everything was very copacetic. Everything was all right until -- until -- Kristofferson came to town. Oh, they ain’t seen anybody like him. He came into town like a wildcat, flew his helicopter into Johnny Cash’s backyard like a typical songwriter. And he went for the throat. “Sunday Morning Coming Down,” segði Bob Dylan í taluni í 2015, sum vardi 40 minuttir. Árið eftir fekk hann sum fyrsti tónleikari Nobelvirðislønina í bókmentum, “for having created new poetic expressions within the great American song tradition,” sum bókaliga Nobeldómsnevndin segði við 7...

Møtti Lailu fríggjamorgunin í durinum á Landsjúkrahúsinum. Hon á veg inn og eg á veg út. Støðan hjá Óla Jákupi var álvarslig. Tá kom fram fyri meg tær góðu løtur, vit høvdu samfelagsfak í Hoydølum og skuldu gera eina veljarakanning úti um landið, hvør í sínum heimstaði. Vit fingu Norðureysturoy og gistu, tá liðugt var, í Søldarfirði. Minnist foreldrini og serliga abban, sum eftir útvarpsleikin um Baskervillehundin hetta leygarkvøld, livandi fortaldi um Immanuel og bønhúsið, og so alfredianararnar, sum í Bethania sungu hinar niður, so sterk var demarkasjónslinjan í Gøtu, har omma gekk og hevði broderað eitt skriftstað á veggin. Tað varð tikið niður, tá hon møttu abba, sum seks ár seinni fór at ganga í Filadelfia í Syðrugøtu. Hetta vikuskiftið skrivaðu vit um veljarakanningina og okkara upplivingar millum veggirnar í Funningi og við Gjógv, meðan Ívar, dollarin og yennurin gingu kykir millum veggja, sum eini setningurin segði. Veit ikki, hvar søgan er í dag, men væl lá fyri hjá Óla Jákupi...

Ein kempa í mentanarlívinum í Havn er farin. Onkuntíð krossaðust okkara vegir, og eg havi loyvt mær at klippa úr nøkrum av teim egnu tekstum og bloggum, har Eyðun tók til orðanna, varð siteraður og umrøddur. Og avmyndaður. Undir yvirskriftini ”Eyðun áttati” varð tikið saman um stovnanina av Filmsfelagnum í 1962: Eyðun var ein av trimum hugsjónarmonnum, sum í 1962 stovnaðu Filmsfelagið í nýbygda biografinum Havnar Bio. Hinir báðir vóru Erling Simonsen og Fraser Eysturoy. Undan stovnandi aðalfundinum høvdu teir sent eitt bræv til "100 borgarar í Havn" um at skipa fyri listaliga áhugaverdum filmssýningum í býnum. Tað sæst á teimum báðum fyrstu síðunum í gerðabók felagsins. Í 2015 hevði eg samrøðu við Katrina Ottarsdóttir fyri blaðið hjá Atlantic Airways, har yvirskriftin var “Eg eri nústani byrjað”.  Undir millumyvirskriftini Við Eyðuni til Cabaret , sigur Katrin soleiðis í samrøðuni: “Skal eg nevna ein film, ið hevur fingið meg tann filmslistarliga vegin, so er tað Cabaret hjá ...

Filmur, sum vit kenna hann í dag, bleiv til í París um jóltíðir í 1895, tá brøðurnir Auguste og Louis Lumière fyri gjald við dyrnar vístu film fyri fjøruti fólkum uppá eitt lørift í Grand Café í Boulevard des Capucines við Operuaplássið mitt í býnum.  Seinni bleiv Hollywood stóra miðstøðin fyri filmsgerð, stjørnum og makfullum framleiðarum, kanska tí at Hitler gjørdi tað trupult hjá listarfólki at arbeiða í Evropa. Í listarliga oddinum vóru tó javnt og samt fronsk nøvn, sum málarasonurin Jean Renoir og leikarin Jean Gabin í 1930’unum, og teir báðir Marcel Carné og Jacques Prévert, sum undir krígnum gjørdu meistaraverk, ið fingu frámerkið poetisk realisma. Í 1959 tók nýggja franska filmsbylgjan, La Nouvelle Vague, seg upp við Jean-Luc Godard, François Truffaut, Claude Chabrol og Alain Resnais sum teim sjónligastu. Fyrsti filmur hjá Godard var ”À bout de souffle” við Jean-Paul Belmondo, sum bleiv ein darling í biografunum í Havn.  Franska bylgjan, sum bygdi á italska neorealismu...

Í gjár frættist, at Gunnar Hoydal er deyður, 79 ára gamal. Farin í annað ljós, sum tað er vorið vanligt at siga, eftir at Petur Rouch gav hesi málisku hevd í eini gerandisligari útvarpssending leygarmorgnar. Gunnar var Føroya fremsti stílistikari í teksti, óansæð hvat formatið var. Tað kundi vera essay í bløðunum, umsetari av Harry Potter, kommunalur fundarskrivari, heiðurskrýndur rithøvundur, sum Fay Weldon lovprísað, tá Listastevna Føroya var, og sjálvur búgvi eg í húsum, hann hevur teknað og lagt í lendið. Og tá býlingurin fylti runt, varð yvirskriftin fyri minnisgreinar hjá búfólkum tikin úr einasta yrkingasavni hjá Gunnari. Tað var eins klárt tá, sum tað er nú. Umframt at vera býararkitektur, var hann skrivari í nevnd, sum um túsundáraskiftið defineraði kommunalan mentanarpolitikk, hann stuðlaði Filmsfelagið í einum og øllum, og hann fann uppá at hátíðarhalda fólkaræði í kommunalari funktión, tá hundrað ár vóru umliðin. Síðst okkara leiðir krossaðust var á Lágargarði. Púra klárur ...

Her er danska Lissy Bellaiche, sála, og franski maðurin hennara avmyndað á filmstevnu í Lubeck í 2013. Hóast eg havi møtt henni síðan, varnaðist eg ikki, at hon varð vorðin sjúk av demensi og doyði av krabba í mars í ár. Í kvøld fer dótturin, Michèle, at hava sending í TV2 um mammuna og heilasvinn. Sendingin kallast Når hjernen svigter . Lissy Bellaiche starvaðist á Danska Filmstovninum í áttatiárunum, tá Filmsfelagið var uppá tað besta. Saman við Monu Jensen, sum eisini er farin, var hon okkara besta samband og umboð úti í heimi, so vit altíð fingu fatur á nýggjastu og bestu filmum at vísa í Føroyum. Tá eg fyri fimm árum síðan tók myndina omanfyri starvaðist Lissy sum festivalkonsulentur hjá Trust Nordisk, sum er partur av Nordisk Film. Árið eftir var hon í Cannes sum søluumboð fyri kovboyfilmin hjá Kristian Levring The Salvation . Ærað verið minnið um Lissy, sum Filmsføroyar nutu so gott av í áttatiárunum. Takk fyri!

Í gjár, longsta dag, frættist at Alex Bærendsen varð deyður í arbeiðsvanlukku á Tvøroyri bara 55 ára gamal. Skjótt er um at fara, tí dagin fyri hevði hann ynskt mær til lukku við føðingardegnum.  Here Today and gone Tomorrow  sum ein countrysangur sigur. Tað slagið av tónleiki, sum er so framúr, tí ikki er bannað, at eisini menn vísa kenslur, kenslur, sum í øðrum tónleikaformum í besta føri eru innantómar emblematiseringar, sum onkur gevur tær í næsarnar ella á armarnar fyri pengar, at siga, at tú hoyrir til ein tulkingarfelagsskap, men her eru ektaðar og í synch við lurtaran, sum fyrst og fremst er arbeiðarin. Gerandissøgur til verkamannin, oftast í einum gudfryktigum ljósi, og tá tær eru bestar, sagdar við listarligum einfeldni, Three Chords and the Truth  og einki annað, sum Harlan Howard, fremsti plátu- og sangyrkjari eftir Hank Williams, segði fyri hálvari øld síðan. Røddina átti Alex sum fáur, kanska eingin annar á okkara leiðum. Myndirnar tók eg kvøldið fyri sty...

Miloš Forman á filmstevnu í Karlovy Vary í Kekkia í 2009 (Foto: Pétr Novak) Í gjár andaðist tjekkiski filmsleikstjórin Miloš Forman í USA, 86 ára gamal. Tað skriva kekkiskir miðlar við konuni, Martinu, sum keldu. Síðan hava allir vesturlendskir miðlar og tíðindastovur borið tíðindini. Seinastu árini hava eyguni bilað og ikki bar til hjá Forman at gera film. Hann andaðist heima í Warren, Connecticut. Í 1967 var hann í uppskoti at fáa amerikansku Oscarvirðislønina fyri besta útlendska film, Brandamenn í eldi , úr Kekkia. Greitt var, at filmurin var ein hvøss og atfinnandi viðmerking til politisku støðuna í heimlandinum beint tá. Hann gjørdi sjey filmar í Kekkia, sum blivu forbodnir, innan hann í 1968 flýddi til París og árið eftir til USA, har hann búsetti seg og gjørdist ríkisborgari í 1977. Tílsamans nítjan filmar hevði hann fingið frá hondini, nú hann andaðist eftir stutta sjúkralegu. Kendasti filmur hann gjørdi, er One Flew Over the Cockoo’s Nest (1975) við Jack Nicholson í...

Fyrrverandi stjórin í Norsk Filminstitutt, Jan Erik Holst (f.1949), sum fleiri ferðir hevur verið í Føroyum í filmsørindum, m.a. at vísa  Selkvinnen (1953), skrivar í dag minningarorð um donsku Monu Jensen, sum andaðist í farnu viku. Omanfyri síggjast tey bæði á norðurlendskari filmstevnu í Lubeck í áttatiárunum. Niðanfyri er Mona avmyndað í Cannes í 1992. Síðan 1984, tá Filmsfelagið fór til verka, vóru Mona Jensen og eisini Michael Rasmussen úr Silkeborg, sum tá var lærari á Føroya Læraraskúla, teir dyggastu stuðlarnir at fáa listarliga áhugaverdan film úr Norðurlondum higar at vísa í Leikhús Bio og Havnar Bio, og eisini at hýsa sjeyndu almennu norðurlendsku filmsstevnuni í Norðurlandahúsinum og í Útvarpshøllini í apríl í 1989. Tað var við hetta høvið, at Katrin Ottarsdóttir frumsýndi  Atlantic Rhapsody fyri eini altjóða áskoðarafjøld, og kom í Variety og alla ta altjóða filmspressuna, og fekk í november fyrstu virðisløn í Lubeck fyri filmin. Niðanfyri sæst Mona...

Í 1984 varð Filmsfelagið endurstovnað og fór at vísa film í Sjónleikarhúsinum í Havn. Nevndin legði eina skrá, har serliga læraraskúlalærarin Michael Rasmussen hevði góð útlendsk sambond, so vit kundu síggja eitt breitt úrval av nýggjum og gomlum filmum, ið nøktaðu vetrartørvin hjá lokalum cineastum . Ole Wich og Ole Jensen, sum høvdu Kubus teknistovuna í Dr. Jakobsens gøtu, gjørdu eina prentaða skrá, sum eisini varð plakat, ið varð løgd saman og send limunum í brævi við nýteknaðum frímerki. Í 1989, tá norðurlendsk filmstevna var í øllum býnum og fyrsti føroyski biograffilmur, Atlantic Rhapsody , varð vístur í Norðurlandahúsinum, vóru 1200 limir í felagnum, sum helst er tað mesta uttanfyri ítróttaverðina. Minnist at eina av ídnastu biografgangarunum, serliga til italskan film, var Janus Kamban. Ein av mest spektakuleru filmunum frá hesi tíðini var Rósunnar navn (1986), ið bygdi á kryptisku søguna hjá italska Umberto Eco, sum doyði í gjár, 84 ára gamal. Tí hesi orð. Árni Dahl site...

Hoyr tekstin lisnan upp her So var skúlakavi aftur. Kalt og ein kontemplativ løta. Í stilla kuldanum at hugsa um minnismentan og nøvn, sum gjøgnum eitt heilt lív sleppa at gera okkum mun. Hví er tað so, at tað fjarasta kenna vit best? Er tað natúrliga perspektivið, ella er tað tí, at tann parturin av útinnandi føroyskari mentan, sum ikki er á fornminnissavni, er so tungur at reka, at einki annað er, enn tað útlendska, ið lættliga kann leggjast undir nálina, sæst og hoyrist aftur, á ein hátt, sum ger mun? Givið er, at flestu okkara kenna fleiri sangir hjá Bowie, enn tekstabrot hjá Heinesen og øllum hinum tilsamans. Ella eri tað bara eg, sum haldi tað? Haldi, at her er ein heimligur formidlingstrupulleiki, hóast nøkur eru, ið hvønn dag gera nógv, sum sæst aftur á føroyskum, Sprotin er tað navn, ið fyrst poppar upp í kavanum. Men við heiðurskrýnda mentanarfrámerkinum, andlát , eru ikki færri enn fýra uppsløg um Bowie á heimasíðuni hjá Kringvarpinum. Tað síggi eg á morgunfonini í ka...