Journalistikkur stendur fyri falli

Síðan danska sjónvarpsvertinnan, Sofie Linde, hin 26. august ikki bara fletti upp um seg sum vertur í Zulu Awards, tí hon var við barn, men eisini ákærdi ein stjóra í Danmarks Radio fyri tær grovastu sexhóttanir, tá hon var 18 ára gomul og arbeiddi undir honum, hava ákærurnar hópað seg upp um sexsjikanu á donskum redaktiónum. 

Nýggjasta er, at Politiken er farin í hernað móti Ekstrablaðnum um eitt mál, har ein kvinna hevur klagað ein mann á redaktiónini fyri sexsjikanu, har úrslitið gjørdist, at ákærdi maðurin hækkaði í tign og bleiv leiðari hjá órættaðu kvinnuni. Hon rýmdi eins og Nora. 

Eisini Weekendavísin hevur drúgva grein, En rådden mediekultur, har staðfest verður ein grundleggjandi sjúk mentan og registrerað atferð á redaktiónum, ið fáast við útgávur og journalistiskt arbeiði í eini tíð har knapt er við fólki og enn knappari við fígging.

Eftir breiða dekninginum at døma er lesaranum greitt, at journalistiska umhvørvið í Danmark - haðani føroyingar hava mest sum alla útbúgving, royndir, sambond og framhaldandi bindingar til sitat og vinklingar - eftir øllum at døma er og kanska altíð hevur verið befongt við eini sjúkari mentan, har nettupp sjúka mentanin er ein fortreyt fyri uppstigan og starvsligari framflyting. Annars ert tú uttanfyri.

Eftirsum bindingin til donsk viðurskifti er tøtt, og føroyska pressan til innihalds er so gjøgnumførd donsk, er givið, at somu viðurskifti munnu vera galdandi í Føroyum eisini. At nissan fylgir við. Alt annað vildi verið løgið.

Journalistikkur og publiseringsvirksemi hava í útgangsstøði sett sær fyri at verða tann samfelagsfaktorur, ið skuldi fáa okkum at rista so mikið í brókunum, at allir makthavarar í stundini fóru til Kissa at keypa sær borgarligt belti at spenna um miðjuna, so teir ikki bráddliga stóðu við berari reyv, journalistisku menninir. 

Kanska hava journalistar og publisistar kent korrumperandi sjúkuna innanífrá, nú teir so effektivt skiftast um at avdúka hesi viðurskifti - men bara hjá kappingarneytunum. It takes one to know one.  

Vit fara øll til Danmarkar!

 

Í einum stuttfilmi, sum skal upplýsa donsk lesandi um týdningin av donskum í Føroyum, brúka donsku filmsframleiðararnir tað sum eitt sannførandi frásøgusnildi, at øll í skúlastovuni peika upp, tá ein føroyskur lærari, enntá við tjóðveldisnavni, spyr, hvør ætlar sær til Danmarkar einaferð á lívsleiðini.

Soleiðis er at vera lítil. Small er faninme ikki bjútiful.

Men summi, sum eru hundrað ferðir størri, halda tað vera ein ævinligan stuttleika at blaka tílík stríðsepli á føroyska pallin, og samstundis leggja ertandi smáfeilir afturvið. Hvør feilurin er á hesari myndini, kunnu tit sjálvi bestemma.

Men sjálvur haldi eg tað vera eina keldu til undran av tí stórbæra slagnum, tá staðfestast kann, hvussu sterkt føroyska málið stendur, og hvussu miðvíst tað verður styrkt hvønn tann einasta dag. Málið, sum fólkið á staðnum tosar og nýtir í samstarvi við øll onnur í allari verðini. Men sum altíð, tá um makt ræður, tá verður hin minnimenti gjørdur til spott og spæ í manesjuni hjá tí, sum er hundrað ferðir størri.

Hvussu gera fólk í Hundraðlandinum tá tey koma higar at staðfesta egnar fordómar og brúka okkum herbúgvandi í granskingarverkætlanum? Er tað kanska nettupp tí at Glasir er gjørt úr glasi? So at danskir laboratoriuassistentarnir kunnu standa uttanfyri og eygleiða, og so fara heim aftur við teirra egnu niðurstøðum, ið eru klárar til útbreiðslu á einum marknaði, ið er hundrað ferðir størri og sterkari enn her hjá okkum?

Gudviti hvussu tað verður, tá evstamark fyri danska útgávuverkinum hjá TRAP verður á nýggjárinum, og annars øllum donskum handilsátøkum, ið floyma inn yvir landið, okkara land, ið er sum gjørt til at verða granskingarstova hjá allari verðini.

Men vit knýta okkum til eitt úrvalt Hundraðland. Soleiðis er tað. Og skuldi onkur funnið uppá at vikna í trúnni, so eru stovnar, ið straks beina okkum á røttu leiðina aftur.

Í morgun kundi okkara egna almannavarp siga okkum, at nógv færri læknar eru í Føroyum enn í Danmark. Jú jú, eg skilji, men vit hava eisini munandi færri abortar enn tey hava í Danmark, fyri ikki um at tala í Grønlandi. Men hóast hesa staðfestu vitan, hava vit ikki bara sterkar áhugabólkar, men eisini politiskar stjórnarflokkar, sum á tingi lyfta føroyska abortrupuleikan fram um alt annað í verðini. Tað er jú fokking feyknjús. Men soleiðis tjúkna og køva fordómar alt av í tínum egnu eygum og huga.

Sagt verður soleiðis um fólkaupplýsandi donsku verkætlanina um danska málið, og tey, sum vara av henni:

"Projektet ’Dansk sprog i forandring’ er finansieret af Aage og Johanne Louis-Hansens Fond, Skibsreder Carsten Brebøls Almennyttige Fond, Undervisningsministeriets udlodningsmidler samt midler fra Forskningsafdelingen ved Dansk Centralbibliotek for Sydslesvig. Vi vil gerne rette en stor tak til begge fonde, Undervisningsministeriets og Dansk Centralbibliotek for deres støtte."

Tak for kaffe!

Gnaddarafelagið

Undir krígnum teknaði William Heinesen hesar báðar meistarligu pastellmyndirnar, fyrst av brúnasíðu kræddarunum á einum føroyskum nevndarfundi til vinstru, og so hina meiri ertandi spesifikku frá fundi í partafelagnum Trøllakambi til høgru. 

Burtursæð frá Pipari og Salt og Amatøroyar, er synd at siga, at vit í nýggjari tíð eiga tílíkar satirikarar, ið traðka fram at halda eina revsandi sjálvsmynd fram fyri okkum. Í hesum nærum fulkomna satiruloysi verður hon latin upp til okkum sjálvi at skapa, satiran.

Tá tær almennu nevndarsamsýningarnar hjá øvrigheitspersónum í Føroyum við jøvnum millumbilum verða kunngjørdar, er tað við ikki sørt av satiru í huganum, at eg lesi tølini, sum leska hesar ómutraðu og tó mammonstystu nevndarsálir. 

Eg blaði upp hjá Williami Heinesen og kenni meg á bylgjulongd, ja sitandi til borðs við okurskalunum, ið júst hava fingið eitt bein í part, summir vissuliga fleiri enn eitt, at gnaga í glámlýsinum undir krígnum.

Eftir bókstavaraðnum fær Alfred hægstu læraraløn frá tí almenna bara fyri at sita í nevnd. Tá er hann ikki eingang farin til arbeiðis. Hinvegin fær mín kæri starvsfelagið, Sólva, ikki undir tonna fyri at stjórna Málráðnum, sum man verða mest krevjandi Uriaspostur í landinum.

Aðrar samanberingar kunnu gerast, nú Løgmansskrivstovan hevur kunngjørt hetta yvirlit.

Tankavekjandi er, at tekniskar nevndir fáa risaupphæddir, meðan mentanarligar nevndir ikki fáa nakað yvirhøvur. Kanska eru tað A og B fólk, sum fáast við hasi bæði viðurskifti, tey teknisku og tey mentanarligu, hjá tí almenna, og tí verða vald til júst tað góða arbeiðið, vit nú síggja, at tey fáa so góða samsýning fyri, og hini einki.

Men tá startpositiónin er so ymisk, at eini persónurin fær meir enn fulla dagsløn innan dagurin yvirhøvur er byrjaður, tá eru viðurskiftini hjá tí almenna snediga ymisk. Ja, man fer aftur at hugsa um finska eksperimentið við borgaraløn, tí tørvurin til dagin og vegin er hin sami hjá øllum nýføddum føroyingum. Soleiðis koma vit í verðina. Og skipanin við einum representativum fólkaræði skal tryggja okkum, at hetta grundsjónarmið ikki fer av lagi. Men tað ger tað jú. Tað síggja vit í yvirlitinum frá Løgmansskrivstovuni. Nú blívur satiran óbehagilig. 

Hvussu kann tað almenna hjá løgmanni, sum hevur skrivað henda lista út, forsvara ymiskleikan í nevndarsamsýning fyri sama reiðarí - tað almenna? Og hava allir føroyingar fingið høvið at søkja um almennu størvini hjá Alfred?

Ikki tí, eg siti ikki í nakrari almennara nevnd, og ynski mær ikki ein sovorðnan sess. Tað hava vit fólk til, sum sæst á hesum lista. Og tá alt kemur til alt, so er tað trygt at vita, at almennar nevndir eru í væl løntum hondum, so tær ikki tráða eftir meirmutri. Nei, kanska er tað slettis ikki gott við óløntum formansuppgávum. 

Eg lati satiruna ganga aftur í seg sjálva. 

Tað er óunnuliga óbehagiligt at Løgmansskrivstovan almannakunnger nevndarsamsýningar hjá navngivnum fólki fyri alment arbeiði. Tað eigur slettis ikki at verða alment.

(Hesir báðir seinastu setningarnir eru satiran)

Fyrilit og varsemi

Fyrilit og varsemi eru innbygd grundsjónarmið í øllum lívsins viðurskiftum, sum vit kunnu lesa og læra um í øllum handbókum, heilt frá barnagarði til ellisheim. Ja heilt inn í kapellið. 

Men ikki hjá teimum, ið ganga í bjørgunum, ja alla staðni, har høgt er. 

Renna hesi fólk seg í ein klett, so er at ganga uppá hann, heldur enn at fara uttan um hann. Tað er ikki ein spurningur um at koma fram, men at vinna á náttúruni, helst har, sum eingin hevur verið fyrr. Tá vinnur tú eisini á tær sjálvum.

Høgt og vandamikið, tað er tað, sum alt rushið og kickið er um. 

Hæddargreði. Ótamd hæddargreði. 

Og á øllum miðlum skal tað dokumenterast, hvussu høgt og vandamikið vit hava gingið, vit, sum altso eru tey, ið beskeftiga seg við hesa hæddarbasillu. 

Vit, sum ganga á sløttum, vilja heldur mæla til varsemi. Í fótformaðum skóm, knæverju og hjálmi. 

Og vilja hesi hæddargraðu fólk ikki taka við teim vinarligastu ráðum um varsemi og einum lítlum veti av fyriliti, so er næsta stig, at vit sum bara ganga á sløttum, síggja til at hæddargreðingarnir í fyrsta lagi fáa forboð fyri at siga frá, at tey yvirhøvur ganga í skrásettum vandaøki, í øðrum lagi at tey fáa bann fyri at sleppa seyði í reyðblunkandi vandaøki, og í triða lagi at tey, eins og turistar, fáa fullkomið bann fyri yvirhøvur at røra seg í tílíkum lendi. 

Fullkomið forboð, tað er loysnin at steðga hesum virksemi, sum ikki eigur at verða tolt, tí tað gevur onga meining í nútíðarsamfelagnum. 

Tað er bara grindadráp, sum er svakari og verri at forsvara. Tað er sjón fyri søgn.

Nýveiddur bankatoskur

Tjúgu ára gamli Jógvan Winther Poulsen, ið byrjaði sum uppvaskari í Áarstovu í 2014, og verður útbúgvin kokkur í desember, er kokkur í Barbara Fish House í kvøld saman við Esther Sivertsen, sum sæst longst til høgru á myndini niðanfyri. Teirra millum síggjast tænarin Petrine, íverksetarin Johan, matstovuleiðarin John og tænarin Katrina. Tilsamans borðreiða tey í hesum døgum fyri fullum húsum við eini "Menu from our fjords", har meginparturin av teim vitjandi eru útlendsk ferðafólk, og grundin og tilfarið í øllum rættunum er spilfekst av Føroyabanka.

Tað var týsdagin at havrannsóknarskipið Magnus Heinason fyri seinastu ferð legði upp ta veiðu, sum hesa ársins tíð fekst av yvirlitstrolingum á Føroyabanka. Har á Bankanum hava føroyskir havgranskarar støðugt havt fyri eygað, at gera sær eina holla mynd av, hvussu fiskurin hevur tað, har serliga nógv hýsa hevur verið seinastu árini, hóast toskurin, Bankatoskurin, sum gjørdi eitt kvink í mars, søguliga er hin nógv kendasta úrtøkan. So kend, at hon sum ongan ting kundi verið gastronomiska vørumerki føroyinga, burturav, komu vit aftur hartil í veiðitølum.

Úr frágreiðingini kunnu vit lesa, at hetta er triðja royndin í heyst, og at nakað av toski og hýsu varð selt til matstovuvinnuna í Havn. Vit kunnu eisini lesa, at tøknin er avgjørt ikki hin besta, so tað er í tøkum tíma, at vit fáa eitt nýtt skip, sum hartil er gjørt til endamálið. 

Men á Bankanum er einki til tosk. Sagt verður, at ”tal av nytrum var bert eftir ætlan fyri hýsu (umleið 400). Vit fingu ov lítið av toski og upsa til at náa ætlaða talið av nytrum.” Kanningarúrslitini siga, at ”Tað var minni at fáa av toski í mun til somu tíð í fjør og nógv minni enn tað, sum var fingið í mars í ár. Nøgdin av toski var bert 24% í mun til árini frá 1996 til 2003, tá toskurin á Føroyabanka var væl fyri. Av øðrum fiskasløgum kann nevnast, at tað var nógv til av hýsu, longu, havtasku og hvítingi í mun til onnur ár og at tað var lítið til av upsa, mathøgguslokki og gulllaksi. Magakanningarnar vístu, at tað var nógv til av smáari nebbasild men lítið til av krabbadýrum.”

Myndin omanfyri sýnir nøgd av toski, hýsu, longu og upsa fyri hvørt hálið við Magnusi Heinason á Føroyabanka í september síðan yvirlitstrolingarnar byrjaðu í 1996.

Semja er um, at fiskur av Føroyabanka er góður, ja so góður, at røddir hava verið frammi um at sertifisera eina komandi veiðu har, soleiðis at skipsførarar, ið sleppa at veiða á Bankanum, umframt nautiska útbúgving, eisini skulu hava gastronomiska útbúgving til júst hetta endamál, ið hevur high end brúkarar í avtakaraliðnum, kanska serliga lokalar matstovur, fyri eygað.

Hetta krossfelt millum vitan, veiðu og vinnu, andans og handans verk í okkara egna merkantila veruleika, er grundsjónarmiðið í einum nýggjum altjóða hugtakið, sum eg nýliga rendi meg í á arbeiðsplássinum. Tað var stjórin á Námi, sum vísti mær á enska heitið Ocean Literacy, førleikan at umsita lív í havinum á ein ábyrgdarfullan, burðardyggan og innovativan hátt, soleiðis sum Heimsmálini hjá ST skjóta upp í máli nummar fjúrtan, ið hevur turrisliga frámerkið ”Lívið í havinum”. 

Higartil hava vit í skúlahøpi bara hoyrt um Digital Literacy, ið hevur fingið føroyska heitið talgildisbúgving. Enn hevur hitt meira vitala og fyri okkum tilverugrundandi heitið Ocean Literacy ikki fingið eitt føroyskt heiti. Kanska kemur tað skjótt, tí ST hevur samtykt at tíggjuáraskeiðið 2021 til 2030 skal verða “United Nations Decade of Ocean Science for Sustainable Development.”

- Við einum søguliga próvføstum rætti hava vit higartildags kunnað staðfest, at landið er beint fram fremmandagjørt yvir fyri høvuðsvinnuni, sigur Johan Mortensen. 

Fyrr vóru vit ein munandi saltfiskaframleiðari í Norðuratlatshavi við 60.000 árligum tonsum, mótvegis 6.000 tonsum í dag. Hóast vinnan altso ikki er steðgað, ella er nær í námindi deyð, hava vit tó ongan saltfiskakøk, sum eg sjálvur havi sæð í Lissabon, Barcelona, Bilbao og Genova. Tá høvdu vit ein almennan stovan, Vrakarastovnin, har álvarsamir menn við keppi uppá sned, og snúsi og balli í kinnklovanum, flokkaðu fiskin eftir liti og fastleika í uggunum, uttan yvirhøvur at smakka uppá hann. 

- So kom reyðargullið, rækjurnar, og man tosaði um góðskukravið, sum var, hvørt tær høvdu svart høvd ella ikki. Enn var eingin rækjukøkur. Og nú eru tað makrelur og sild, sum fáur hevur smakkað. Makrelurin verður blokkfrystur og seldur til Hvítarusslands, Nigeria og Kina. Vit átti at fingið eitt landstýrisfólk við matvøru og matgerð sum fakøki, heldur Johan við borðið og hugsar burturav um fisk. 

- Gamaní hava vit Fiskivinnuskúlan í Vestmanna, men hvørki Setrið ella Glasir hava nakra marknaðarútbúgving, har fiskur og fiskasøla eru kjarnuevnið. Ambitionsstøðið her í Havn er at sleppa í Betrinevndina og at renna hálvt marathon. Her fer at enda galið, heldur hann og vísur til Danmarkar. 

- Hygg at Danmark við øllum teirra útflutningi, Landbrugets Afsætningsudvalg, Koen Mathilde og Prins Henrik, sum slóðaði fyri, og lat dyrnar upp við víni og poesi. Men sum ikki eina ferð, so slóða matstovurnar Heima í Havna fyri, tí frá í næstu viku fáa vit makrel sum forrætt, ið Teitur borðreiður við í Áarstovu. Og landsgastronomiskt hava vit eitt flaggskip, KOKS, sum er ljósár frammanfyri almennu Føroyar, heldur Johan fyri og skeinkir føroyskan rølikusnaps, ið smakkar mest sum armagnac ella calvados.

Well, Havstovan hevur rikið Magnus Heinason, sum nú fer at flagga út úr tí reiðarínum, til frama fyri nógv umrødda Sverra, ið er navnið á okkara fyrsta veruliga havrannsóknarskipi, kallað eftir fyrsta føroyska havfrøðingi, Jákupi Sverra Joensen (1919-2013), sum eisini var fyrsti stjóri á Havstovuni, sum tá æt Fiskirannsóknarstova Føroya. 

Og tá borðhaldið er liðugt í Barbara Fish House, sigur John Mikkelsen, matstovuleiðari, góða nátt úr grannahúsunum heima í Havn, Nýggjustovu, har matstovan Ræst heldur til.

Vinn 30.000 fyri 7 minuttir av filmi

Aftur í ár skipar Nám fyri stuttfilmskapping fyri hádeild og miðnámi um Heimsmálini hjá ST, har vinningurin er 30.000 kr. Filmurin skal í mesta lagi vera 7 minuttir, og skal í ár snúgva seg um tey burðardyggu Heimsmál, sum hava við lívið í havinum at gera, serliga Heimsmál nummar fjúrtan, ”Lívið í havinum”. 

Úti í heimi eru skúlafólk farin at tosa um ”Ocean Literacy”, tað er førleikan at umsita lív í havinum á ein ábyrgdarfullan, burðardyggan og innovativan hátt, soleiðis sum júst Heimsmálini hjá ST skjóta upp í einum og øllum.

Higartil hava vit í skúlahøpi hoyrt um ”Digital Literacy”, ið hevur fingið føroyska heitið talgildisbúgving. Enn hevur hitt enn meira vitala og fyri okkum avgjørt tilverugrundandi heitið ”Ocean Literacy” ikki fingið eitt føroyskt heiti.

Freistin at lata lidna stuttfilmin inn er 23. november 2020. Vinnarin verður kunngjørdur í Havnar Bio fríggjakvøldið hin 4. desember klokkan 19. Tá verða allir filmarnir, sum dómsnevndin hevur valt, sýndir. Øll, sum eru við í kappingini, sleppa ókeypis inn og fáa poppkorn og kola. 

Árni Øregaard, sum sæst á myndini omanfyri, er formaður í dómsnevndini. Allir lærarar í landinum hava fingið boð um kappingina. Eru tó spurningar um stuttfilmskappingina hjá Námi, ber til at skriva til filmskapping@nam.fo ella ringja til Árna á telefon 555179.

Áh Brandan, sum hetta er flott

 

Um vikuskiftið royndi eg nýggja fýrastjørnaða hotellið mitt í Gundadali, Brandan. Tað var sonurin, sum uttan at eg visti av tí, hevði keypt mær eitt vikuskifti við grilldøgurða og morgunmati. Tað var fult hús og øll vikuskiftini, ið vórðu sett til sølu, vóru útseld. 

Hóast tað ikki er gerandisuppliving at royna eitt nýtt hotell í býnum - enn eitt nýtt hotell opnar fyrsta dagin eitt steinkastað hanagleiv longur uppi, sum sæst á bilmyndini niðanfyri - so kann eg ikki sigað annað, enn at hetta var ein uppliving av altjóða slag, og tó so serstakliga heimlig. 

Undir flagtekju fella húsini so væl inn í umhvørvið, at hóast rúmini eru 124, so hugsar tú ikki um hotell sum tað fyrsta, men heldur um eini væl skipað hús, bygd av einslistum í lendið, sum so aftur hevur tann bága, at tá eingin annar byggiharri í økinum hevur lagt tey bondini á seg, so er úrslitið, at tú beinanvegin varnast reyðu skorsteinspípuna hjá Fjarhitafelagnum sum ein signalboya og punkut streetart mitt í Meksiko, og síðan sjáldsama skurvutu slóðirnar niðan í stadionøkið. Vakurleiki og funktionlitetur standa aldri einsamøll, men krevja tað sama afturímóti. Tað er kjarnin í positivu inertiini, sum er í góðari býarplanlegging. Brandan, sum er bygt á forfalna Húsagarð, er dømi um júst hetta. Og sum sæst innast í horninum í matstovuni taka hotellánararnir júst hetta í størsta álvara. 

Hotellið er modernað, næstan sum í háfjallsfilminum Force Majure, við norðurlendskum sniði, bjørtum litum hjá Edward Fuglø og organiskum tilfari, sum kennist gott at nema við og taki í, tá hurðar skulu opnast, eisini úr glasi. Háfjalshotellið í Meksikolægdini er ljóst, fjálgt og heimligt innan og við svartbræddum brettum uttan. 

Men fyrst møtir tú einum fryntligum manni í móttøkuni, sum í stundini lovar mær eina ísspann á kamarið, tá eg skilji, at eingin ísavtomat er á gongini. Ein ginn og tonic skal man hava afturvið søguliga landsdystinum í Landskrona henda leygardag seinrapart. - Hevur tú roynt appina, spyr hann og instruerar, hvussu eg kann tjekka inn á telefonini og opna hurðina. Eri púra paff, at lyklarnir er farnir í søguna, lyklarnir, sum fyrr vóru so stórir og tungir, at tú ikki skuldi gera tær hugsingar um at fara avstað við honum í lummanum, obskøna lykilinum, við gummiringi, nummari og hotellnavni á. Tann tíðin er farin. Hotell er blivið ein funktionell eind, sum tíðarrøtt møtir gestsins krøvum beint her og nú hvaðani hann so kemur. Og tá eg hyggi út, rullar ein hvítur týskur bilur framvið. Traumfänger stendur á øllum hurðunum, tá fólkini tøma hann og koma inn. 

Tað er útrúligt at síggja so dyggan funktionalitet, um ikki mitt í Havn, so mitt í Gundadali, við gøtum og Plantasju dygst við, og hópin av parkeringsplássum á egnum øki, uttan at órógva grannar - og sum tað allar týdningarmesta: uttan at byggja upp fyri hjá nøkrum, tað eg dugi at síggja. Einasta eg kundi hugsað mær in a perfect world var, at húsini kundu verið snarað eitt vet oman móti býnum, so fremsta sýnið var júst Plantasjan og ikki forferdeligi opningurin niðan í undirstellið av Gundadali. Men byggilinjan fram við vegnum hevur helst ikki loyvt hesum idealtanka.  

Fult er í matstovuni bæði til stóra grillborðið leygarkvøldið eins og stóra morgunmatarborðið sunnumorgunin. Tá fara summi í diskretu hitapottarnar, meðan onnur fundast um stórmál í erva. Her eru bindiklubbar úr Klaksvík og vinnulívsmenn úr Gøtu. Eins góður og maturin, og tað, sum skonkt verður í gløsini, eru tey, ið leygarkvøldið sita við hini borðini og fylla rúmið, ið verður sum eitt hav við práti og glinti. Ístaðin fyri koronastongsil spæla aldurnar fyri einum nýggjum framburði, har vit øll eru statistar. Sitandi í Gundadali má eg narra eyguni og klípa meg í armin í eini varisligari vón um, at fata at tað veruliga er so, og at dreymurin um eina endurfødda hotellvinnu ikki er ein hvørvisjón, men tann blektaði veruleiki her og nú. 

Áh Brandan, sum hetta er flott!

Norska Mona Fastvold er favorittur í Venezia

Meðan filmstevnur hava verið antin stroymdar ella púra avlýstar, er 88 ára gamla filmstevnan í italska býnum Venezia í fullari gongd og endar í kvøld. Tá hava 66 filmar úr øllum heiminum verið sýndir á heimsins elstu filmstevnu. 

Forkvinna í dómsnevndini er avstralska stjørnan Cate Blanchett, og týski leikstjórin Christian Petzold, sum Filmsfelagið fleiri ferðir hevur havt á skrá, er eisini ein av teimum sjey dómsnevndarlimunum. 

Altjóða filmspressan vil vera við, at kvinnuliga umboðanin er sterkari enn nakrantíð, og at 39 ára gamla Mona Fastvold úr Noregi, sum er nummar tvey frá vinstru á maskumyndini omanfyri, stendur til at vinna Gyltu Levuna í Venezia í ár fyri filmin "The World To Come". 

Fastvold, sum fyrr var gift við sangaranum Sondre Lerche, fær bestu ummæli, m.a. í bretsku avísini The Guardian, IndieWire og í danska filmstíðarritinum Ekko fyri amerikanska filmin ”The World To Come”, ið er eitt lesbiskt drama í statinum New York í 1850’unum eftir søgu hjá Jim Shepard. Hetta er pressumyndin av Monu Fastvold, sum er á IMDB:

Svenski heimildarfilmurin "I am Greta" (Nathan Grossman) varð eisini frumsýndur á filmstevnuni í Venezia og fer um ein mánað at verða sýndur fyri gjald á amerikansku rásini Hulu. Onnur norðurlendsk umboð eru ikki á skránni í Venezia í ár.

Felagsskapurin HFPA, sum skipar fyri Golden Globe virðislønunum, heftir seg við koronusmittuna og skrivar soleiðis úr Venezia: ”The bigger question will not be answered for a few more days: as Venice is a Rorschach test for all festivals in the era of COVID, will it stay safe? Will Alberto Barbera be the hero, Italy a shining example of doing it right? And with that, a country is holding its breath while the world is fighting for theirs.”

Livst, so spyrst!

PS! Mona Fastovld og hennara filmur vunnu onga virðisløn í Venezia. Men høvuðsleikarin, Vanessa Kirby, vann Coppa Volpi fyri besta kvinnuliga leiklut í einum øðrum filmi: "Pieces of a Woman" (Kornél Mundruczó, Kanada og Ungarn 2020) 

Filmur sum exorsisma

Filmur er løgin. Fleiri tú sært, løgnari verður hann, eins og uppliving av at síggja film, serliga orðleysan film, sum óivað er upprunaformurin fyri filmi, orðloysingar, forloystar í myndum, ið vit fata sum ljóslivandi, hóast vit meginpartin av tíðini sita í myrkri. 

Men kunnu filmar og søgur fatast og brúkast sum exorsisma, at reka út illar andar í okkara tíð?

Tú letur hurðina aftur, letur teg søkka niður í biografstólin og ljósið í rúminum sløknar. Heimurin er úti og tú ert inni. Inni í svørtu boksini, har einki órógvar uttan filmurin á løriftinum. So byrjar hann og tú ert prísgivin. Situr undir heimsins brúsu, sum eg vil kalla film og filmisku upplivingina. Hvør strála rakar teg. Og hvussu hon rakar teg, er bundið at tær og tínari fatan av filminum og tí evni hann blakar upp á løriftið, sum var tað ein squashveggur, ið er nógv størri og hægri enn tú. Og so er tað, hvussu estetikkurin er brúktur sum ein krúlla á halanum at náa og fínkemba júst tínum andaliga habitus. 

Siti eg saman við tvey hundrað øðrum biografgangarum, so standa mín og hinar tvey hundrað filmsupplivingarnar darrandi í luftini millum okkum og løriftið. Tvey hundrað og ein uppliving av sama filmi. Tað er sum í eini innvortis fimleikahøll har øll spæla squash, ljóðleyst og imaginert.

Í einum føri í heyst eri eg serliga spentur at ganga inn í hetta myrkursins krossfelt, sum biografurin vissuliga er. Tað er tá blendað verður upp fyri ”The Painted Bird”, ið byggir á søgu frá 1965 hjá spennandi pólsk-amerikanska høvundanum Jerzy Kosiński (1933-1991). Tað var eisini hann, ið skrivaði søguna ”Being There” (1970), tá Peter Sellers í filminum frá 1979 var urtagarðsmaður, so aldeilis og púra uttan tað dannilsið, sum tey í dag kalla talgildisbúgving. Ein ógloymandi filmur, millum teir bjartastu úr myrkrinum, tá umræður grundsjónarmið um politiskan retorikk.

Nú er ”The Painted Bird” hjá Kosiński gjørd til film á interslaviskum máli, ið er konstruerað og fyrstu ferð brúkt á filmi, so eingi fólk í Eysturevropa, ið vóru fyri nasistiskari og sovjettiskar hópoyðing undir krígnum - förintelse, sum vælorðaðir Nobelsviar, ið ikki skjóta við vápnum, men bara gera tey til sølu í fólksins sosialdemokratiska navni - siga, verða stoytt. Förintelse. Shoah. Holocaust. 

- So that no Slavic nation would nationally identify with the story, sum kekkiski leikstjórin Václav Marhoul (f.1960) sigur. Hann er útbúgvin á FAMU filmskúlanum í Prag, har Anton Petersen (f.1985) eisini hevur gingið. Pólska Agnieszka Holland (f.1948), ið hevur gjørt filmin um walisiska journalistin Gareth Jones (1905-1935), sum Filmsfelagið vísur 28. oktober, er eisini útbúgvin á FAMU. 

Søgan “The Painted Bird” hjá Kosiński er um ein jødiskan drong, sum foreldrini senda til mostrina á bygda at vera, tá hóptýningarnar byrja. Men bráddliga doyr hon og drongurin noyðist at klára seg einsamallan í einum veruleika, ið er stýrdur av haturi, ræðslu og harðskapi, har hvør dagur er ein bardagin fyri at yvirliva í einum fyrilitarleysum samfelag, sum russiskir og týskir hermenn stýra við harðari hond. Tá kríggið endiliga er av, veksur persónligi bardagin innan í dronginum at finna seg sjálvan.

Filmurin “The Painted Bird” er ein rá og ótilgjørd lýsing av skakandi støðuni undir krígnum í Eysturevropa, sýnd í svørtum og hvítum og tikin á 35mm filmi, har eisini kendir leikarar leggja afturat søguni, ið aldri má henda aftur. Í filmisku útryðjuni síggja vit Harvey Keitel, Stellan Skarsgård, Barry Pepper, Udo Kier og Julian Sands.

Filmsútleigarin Another World Entertainment hevur útvegað Filmsfelagnum henda sterka stórfilm um ein part av Holocoust søguni í Eysturevropa.

Danski filmsummælarin, Jørgen Kristensen, sum kuraterar og ráðgevur, tá biografar velja og vraka millum filmar, sigur at ”The Painted Bird” fer at fáa framúr ummæli, tí hann ikki leflar fyri publikum. – Den vil få fremragende anmeldelser, fordi den absolut ikke stryger publikum med hårene. Det er en af de mest barske krigsfilm, der er lavet, sigur Jørgen Kristiansen    

Sjálvur eri eg spentur at kunna meta um, hvørt hetta var týdningarmesti filmur í ár. Nógv av tí, sum Jørgen, ið er fyrrverandi stjóri í Scanbox, sigur í screening rapportum til biografarnar, bendir á tað.

- Nu vil mange helt naturligt sige, at en næsten tre timer lang sort/hvid film leveret på uidentificerede slaviske sprog, men iøvrigt næsten ordløs, er noget af en svær størrelse at håndtere. Specielt da filmens hovedperson, en 10-11-årig dreng, først får et navn i filmens allersidste billede.

”The Painted Bird”'s styrke - og måske svaghed - er, at den er ond, barberblads skarp brutal, grænsende til det ubærlige. Den er prisvinder fra Venedig sidste år, og en markering af, at historiens tre største massemordere alle er et produkt af "vores tid". Stalin, Hitler og formand Mao.

Mindst 50 millioner menneskeliv har de på samvittigheden - folkemord, nedslagtninger og sultkatastrofer fulgte i deres kølvand. Ondskab så barbarisk, at den næsten ikke kan beskrives.

”The Painted Bird” har "stjerner" - men alle i mindre, ret anonyme roller: Harvey Keitel, Stellan Skarsgård, Udo Kier, Barry Pepper. Den altafgørende rolle som Joska spilles af Petr Kotlar - fuldkommen overbevisende, det er igennem hans uskyldige, men mere og mere desillusionerede drengeøjne, at vi oplever 2. verdenskrig på østfronten i et aldrig identificeret land. Vi er så langt fra ”Ørneborgen” og ”Kelly’s Helte”, som man overhovedet kan være. ”The Painted Bird” er smerte med smerte på - den film sidder på nethinden og i mellemgulvet længe efter, den er slut. 

Det er næsten grotesk at nævne, at fotograferingen er et æstetisk mesterværk - billederne må i deres flænsende brutalitet være de flotteste i nogen film i år. Filmen er iøvrigt lavet "big scale" - med et kludetæppe af europæisk co-finansiering - der er ikke sparet på noget.

Joska er en jødisk dreng, der gennem hele filmen - og krigen - er på vej hjem. Både russerne og tyskerne hadede jøder - det gjorde de fleste andre slaviske lande også. Delt op i kapitler, hvor vi konfronteres med de mennesker, Joska møder på sin vej gennem en nådesløs krig, kommer vi i kontakt med den ægte krig, som den var for helt almindelige mennesker, der bare var på det forkerte sted på det forkerte tidspunkt.

Som noteret - filmen er næsten mimisk. Der bliver ikke vekslet mange ord. Billederne taler for sig selv.

Et billede siger mere end tusind ord. Er det ikke det, film og biografer handler om?

Estimat: 10.000 billetter. ”The Painted Bird” vil få fremragende anmeldelser, fordi den absolut ikke stryger publikum med hårene. Det er en af de mest barske krigsfilm, der er lavet, sigur Jørgen Kristiansen við biografarnar.

So er bara at sláa kross fyri seg og vóna, at tær mongu søgurnar og filmarnir um Holocaust og onnur fólkamorð fáa heimsins fólkasløg at sópa út úr egnari óhumsku, har øll forfylging liggur uppá lúr og bara dúrar til onkur festir í, var tað ikki at høvundar og leikstjórar kropp á kroppi í einum tanka um sálarliga heilsurøkt biðja fyri at reka út hesar illu andar, sum vóru teir okkara nútíðar exorsistar, høvundarnir og leikstjórarnir.

Filmsfelagið vísur ”The Painted Bird” mikudagin hin 25. november 2020 klokkan 19:00. Atgongumerkjasølan er byrjað. Setið kross fyri tí degnum.

Skúlaverkið minst digitaliserað í føroyska samfelagnum

Leif Abrahamsen, stjóri á Gjaldstovuni og limur í Stýrisbólkinum, sum fríggjadagin handaði landstýrismanninum, Jenis av Rana, eina heildarætlan um talgilding av undirvísingarverkinum, greiður her frá um søguliga samrøðu við Birgir Danielsen, táverandi stjóra á Fiskasøluni, um hagtøl og stýringsamboð, sum vinnan longu tá hevði og síðan støðugt hevur ment. 

Í somu tíð hevur skúlin hvørki ment hagtøl ella stýringsamboð, sigur Leif. 

- Skúlaverkið er hin minst digitaliseraði parturin í øllum tí føroyska samfelagnum, sigur Leif Abrahamsen.

Her ber til at hoyra alla taluna hjá Leif Abrahamsen og øll hini umboðini fyri leiðslur, lærarar og kt-vinnu eisini.

Væl troffið!

Onkuntíð, tá ein sjáldsama ljótur persónur er avmyndaður, kann hon sjálv finna uppa á siga: "Sjáldsama væl troffin!" Tað vil siga, at fotografurin eigur alla æruna, ikki hin avmyndaða.

Ársins myndaevni, hin best troffna, ja kanska í allari eftirkrígstíðini, man verða lokala fjallið og altjóða ferðamálið, ið sæst av Eiði, Føroya hægsti tindur, ið nú ikki kann síggjast fyri vindmyllum, sum eitt dótturfelag hjá SEV fer at seta har. 

Við einum eyðkendum Eiðis-smámæli, ið er sterkasta orðaval, tá tey kjakandi vita, hvat talan er um: "Væl troffið!"

Minnist, tá SEV skuldi leggja Vatnið undir seg. Tá mótmæltu Eiðismenn í Havn. Bara í Havn, so vítt eg minnist. Eiðismenn á Eiði søgdu: "Hvat feilar tær? Vit hava eitt vatn og fáa eitt størri!"

Og - hald tær fæst, so tú ikki dettur í Myllánna: Umhvørvisstovan sigur í góðkenningin frá í gjár, at "Umhvørvisstovan metir ikki, at útsjónd og útsýni er partur av heimildargrundarlagnum í løgtingslóg um umhvørvisvernd, og er hetta tí ikki viðgjørt í umhvørvisgóðkenningini."

Væl troffið!

Kanska eru tað lokal smámæli, ið forkoma okkum landinum.