Týsk jól á Vaglinum

 - Tað verða eini týskt inspirerað jól, tá smátturnar eru lidnar og settar upp her á Vaglinum, sigur Eiler Fagraklett í gamla kommunuskúlagarðinum frammanfyri Ráðhúsunum hjá Tórshavnar kommunu. Uppgávuna hevur hann fingið frá Visit Tórshavn, har Barbara Samuelsen er leiðari til 1. februar, tá Liljan Weihe tekur yvir. Tá fer Barbara aftur í starvið í Kringvarpinum.

Stóra jólatræðið hjá kommununi er komið upp at standa á Tinghúsvøllinum. Tað verður tendrað leygardagin men uttan at nakað tiltak verður. Umráðandi er, at fólk ikki savnast og trokast í stórum tali. Kanska er træið minni enn fyrr, men meira harmoniskt enn vit minnast at hava sæð tað fyrr, eru vit samd um á Vaglinum.

Niðri í Vágsbotni er fyrsta tekin um radikala broyting, hóast eingin lá eftirá, gjørdist arbeiðsleysur ella varð settur á dyr. Tað var tá Nólsoyar Páll varð tikin niður fyri at rúma eini skoytubreyt, sum nú er koyrd niðan í Gundadal, at geva pláss fyri einum parti av smáttunum, sum til samans mynda jólabýin. Ikki eru øll so samd um, at hetta er eitt betri inntriv enn skoytubreytin, hvørki fyri fólk ella handlar. Og røddir eru, sum harðliga rópa eftir at fáa Nólsoyar Páll aftur á pláss og tað í stundini. Og einasta rætta plássið er onga aðrastaðni enn beint her, siga fólk, hóast støð sum úti í Bakka, á Skinnaraskeri, í Nólsoy og á Biskopstøð í Klaksvík hava verið nevnd. Nei, hon skal aftur á sama stað, siga fólk, eg tosi við.

Ein onnur broyting, sum longu er fráboðað eftir kommunvalið, hóast nýggja samgongan ikki tekur við fyrr enn eftir ársskiftið, eru ivasomu húsini í Hoydølum, sum studentaskúlin og HF skeiðið hava hildið til í alla okkara tíð og nú eru púra forfallin. Tey skulu setast í stand og verða lestraríbúðir og eldraíbúðir, sigur ein miðvísur Tróndur Sigurðsson í miðlunum, og hevur longu eydnast at fáa undirtøku fyri tankanum frá Jenisi av Rana. 

Hetta boðar frá góðum og setur røring í miðbýin og ger nakað aktivt við tað óskipaða kjak, sum hevur verið millum fólk í langa tíð og kanska bara botnar í ónøgd við at so lítið hendur og at tað, sum hendur, ikki fellur í borgarans smakk. Tað er blivið ov langt millum borgaran og býráðið, spyrt tú meg. Og her er tað, at endurkosni býarkongurin, Heðin, aftur sleppur at fylla skógvarnar, sum hann sjálvur fyrr hevur skapt, traðkað og formað. Og skal eg taka í ein gamlan tráð, sum í øðrum endanum hevði júst bygningarnar í Hoydølum, so er tað gamli tankin, sum meir enn so eisini var eitt projekt, har samkoman Ebenezer og bygningur teirra við Glade Hjørn var í hinum endanum á einum spennandi tankaspinni í miðbýnum. Kanska er vert at almannakunngera tað uppskotið aftur, nú kapping er útskrivað um nýtt tjóðleikhús. Væl liggur tað fyri, hugsaða tjóðleikhúsið in spe, um gerðabýti kundi hugsast at verið gjørt millum hesi bæði, Hoydalar og Ebenezer, og møguliga onnur støð eisini, so bústaðir, samkomur og sjónleikur fullu á pláss, øllum til fragdar í einum livandi býi, har kjak gevur meining.

Men alt er opið, soleiðis tykist støðan, nú eitt nýtt býráð um skamma stund fer til verka. Sjálvt miðbýartalvan hjá Sjónleikarhúsinum er opin. Kennist gott at ganga gjøgnum ein miðbý, har talvan enn er óskrivað. Livst so spyrst. Góða eydnu við góðum miðbýi.

12 filmar komu inn

Tá freistin var úti á midnátt í gjárkvøldið, vóru 12 filmar komnir inn til skúlakappingina hjá Námi at gera stuttfilm um Heimsmálini. 

Hesuferð var úrvalda heimsmálið nummar 14: Lívið í havinum, á enskum Ocean Literacy.

Formaðurin í dómsnevndini, Árni Øregaard, sigur, at nú verður mett um úrslitini við tí í hyggju, at finna eina vinnara. Vinningurin í árligu stuttfilmskappingini hjá Námi er 30.000 krónur.

Sum nakað nýtt verða allir teir innkomnu filmarnir í stuttfilmskappingini hjá Námi vístir á stóra løriftinum í Havnar Bio. 

Tað er fríggjakvøldið 11. desember kl 19:00. Øll tey, sum hava luttikið, hava ókeypis atgongd og fáa ókeypis poppkorn og kola afturvið. 

Eyðun Gaard, stjóri í Námi, verður til staðar og fer at kunngera vinnaran við orðingini frá dómsnevndini.

Tiltakið varar ein góðan tíma.

Til at gera vart við filmskappingina hevur Nám fingið loyvi frá Haraldi Bjørgvin at brúka myndir, sum hann hevur tikið undir vatnskorpuni.

Holocaust x 3

Jógvan D. Hansen, heimspekingur, fer at innleiða sýningina við "The Painted Bird" í Filmsfelagnum mikukvøldið. Tað er fyrsti av trimum nýggjum filmum um holocaust, sum Filmsfelagið fer at vísa í vetur. Hinir báðir eru "Tímar í persiskum" 20. januar og "Tá Hitler stjól ljósareyðu kaninina", sum verður sýndur sjálvan holocaustdagin 27. januar 2021.

Tá nazistarnir undir øðrum Verðaldarbardaga byrja at hóptýna jødar í Eysturevropa, senda eini jødisk hjún sonin út á bygd at vera hjá mostrini, har hann kann fjala seg.

Men tá hon bráddliga doyr, noyðist einsamalli drongurin at klára seg í einum veruleika, ið er stýrdur av haturi, ræðslu og harðskapi, har hvør dagur er ein bardagin fyri at yvrliva í einum fyrilitarleysum samfelag, sum russiskir og týskir hermenn stýra við harðari hond.

Tá kríggið endiliga er av, veksur persónligi bardagin innan í honum at finna seg sjálvan.

“The Painted Bird” er ein rá og ótilgjørd lýsing av skakandi støðuni undir krígnum í Eysturevropa, sýnd í svørtum og hvítum og tikin á 35mm filmi, har kendir leikarar leggja afturat søguni, ið aldri má henda aftur.

Vit síggja Harvey Keitel, Stellan Skarsgård, Barry Pepper, Udo Kier og Julian Sands.

Filmsútleigarin Another World Entertainmetn hevur útvegað Filmsfelagnum henda sterka stórfilm um ein part av Holocoust søguni í Eysturevropa.

Jerzy Kosinsky (1933-1991), sum eisini skrivaði ”Being there”, hevur skrivað samnevndu søguna, sum filmurin ”The Painted Bird” byggir á. Filmurin er hin fyrsti at verða gjørdur á konstrueraðum interslaviskum máli, “so that no Slavic nation would nationally identify with the story”, sum leikstjórin sigur.

Filmurin hevur 15 ára aldursmark.

Annar holocuatsfilmurin í røðini hjá Filmsfelagnum er ”Persian Lessons” ella Tímar í persiskum.

Vit eru í Fraklandi undir øðrum verðaldarbardaga. Árið er 1942 og SS hermenn hava tikið unga belgiska jødan, Gilles, og sent hann í týska konsentratiónslegu.

Komin í leguna, finnur hann uppá at siga seg vera úr Persia.

Gilles verður tikin til viks at tana køksleiðaranum í leguni, Koch, sum altíð hevur droymt um at læra seg farsi og at opna matstovu í Persia, tá kríggið er liðugt.

Vinalagið millum teir báðar verður ikki tikið væl upp millum fangar og vaktarar, og Gilles óttast meir og meir fyri tí degi, tá hann ikki longur kann dylja sannleikan.

Filmurin byggir á søguna “Erfindung einer Sprache” hjá týska Wolfgang Kohlhaase (f.1931).

Vadim Perelman, sum er føddur í Ukraina í 1963, gjørdi í 2003 fyrsta filmin “House of Sand and Fog”.

Nýggi filmurin “Persian Lessons” er á týskum, fronskum, persiskum, enskum og italskum máli. Londini Russland, Týskland og Hvítarussland hava staðið saman um at gera filmin, sum verður vístur í Føroyum í sambandi við altjóða holocaust dagin.

Filmurin hevur 15 ára aldursmark.

Í Týsklandi hava tey gjørt ein nýggjan biograffilm um holocaust, sum er uttan aldursmark og hevur heitið ”Als Hitler das rosa Kaninchen stahl”.

Í týska familjufilminum, sum Filmsfelagið vísur við donskum undirteksti á altjóða Holocaustdegnum, fylgja vit einum jødiskum húski, ið flýggjar undan nazistunum í Berlin, fyrst til Zürich, síðan til París og at enda til London.

Oscarvirðislønti leikstjórin, Caroline Link (f.1964) hevur gjørt filmin úr skaldsøguni hjá Judith Kerr (1923-2019), sum í 1972 skrivaði When Hitler Stole Pink Rabbit.

Hetta var fyrsta søgan av trimum, har hon úr London segði størri børnum frá um egnar upplivingar undir krígnum.

Judith Kerr var fødd í Berlin í Týsklandi, ella Weimar lýðveldinum, í 1923. Hon var av jødiskari ætt og í 1935, tá nazistarnir komu til, flutti húskið til Bretlands. Har gjørdist Judith kendur rithøvundur og seldi fleiri enn 10 millónir bøkur. Hon var 95 ára gomul, tá hon andaðist í London í 2019.

Høvuðspersónur í filminum er eins og í bókini 9 ára gamla Anna, sum ikki veit, hvør Hitler er. Hon er nógv spentari at ganga í skúla og at spæla við vinir. Tí heftir hon seg ikki við tey mongu Hitleruppsløg, sum bráddliga eru at síggja í býnum.

Men tá pápi hennara hvørvir, og tey øll rýma í loyndum úr Týsklandi, fær Anna varhugan av, at maðurin á uppsløgunum fer at broyta Evropa, og at lívið aldri fer at verða sum fyrr.

Týski filmurin ”Als Hitler das rosa Kaninchen stahl” verður sýndur við donskum undirteksti.

Skúlasýningar verða fyriskipaðar við at ringja til Havnar Bio tlf 311956 og 580020 ella skriva teldupost til bio@bio.fo

Skal nú ikki verða loyvt at prædika á føroyskum í Danmark?

Í áratíggju hava teir donsku og norðurlendsku persónar, eg havi kent og samstarvað við í hálva øld, hildið, at tær søguligu tvístøður, og kann henda illstøður, sum hava verið millum ríkispartarnar Føroyar og Danmark, hava verið íkomnar av burokratiskum handilsforvaltarum og embæstisfólki, altíð menn, ið vórðu sendir til de fjerne øer ella høvdu fingið tær til at forvalta. 

Annars hava mest sum ongar forðingar av varandi ringum slag verðið millum fólkini í okkara parti av Norðurlondum. 

Soleiðis hevur semja verið, í hvussu er millum fólk, sum eru aktiv innan fólksligt norðurlendskt samstarv. 

Tað er til enn, fólksliga samstarvið, hóast gongdin, kanska síðan aldarskiftið, er, at alt samstarv, sum fyrr var fólksligt, verður sett í kassar og fyrisitið sum verkætlanir við enskum fyrisitingarmáli. Og so undrast fólk, at eingin áhugi er longur fyri fólksligum manifesteringum, so sum norðurlendskum mentanarvirðislønum. Alt er blivið sektoriserað og marginaliserað, ein verkætlan hjá lesandi millum størv.

Nú er tað komið hartil, at tær hevdbundnu prædikur, sum hvørja viku verða bornar fram á føroyskum í donskum býum og kanska oftari ude blandt græs og tørv, skulu trygdargóðkennast í autoriseraðari týðing til danska eftirlitið.

Harrajemine, hetta er sum hjá Kafka í arbeiði fyri Dänische Gestapo. 

Men arbeiðsskapandi verður tað. 

Kanska ætlar stýrið hjá Mettu at øll tey, sum eru vorðin arbeiðsleys, nú hon hevur avsagt allan danskan mink, skulu avlúsast og umskúlast til at hava prædikurnar hjá nýdanskarum úr øllum ættum um hendi har í landinum.

Hetta eru vissuliga spennandi tíðir fyri sosialdemokratiskt Geschäft.

Men bispur hevur eins og Sjúrður fólkatingsmaður fatur á nøkrum, tá hann sigur at málini í Ríkinum eru javnt stillað, danskt í Føroyum og føroyskt í Danmark.

Prestar, læknar, lærarar, pedagogar, løgreglufólk, tíðindafólk, grønthandlarar, tænarar, slaktarar, kokkar, ja øll øvrigheitin í Føroyum hevur altíð kunna tosað danskt, so sum teimum lystir. Ja, alt lívið um valið stóð til tað. 

Vit hava ikki ilt av, at okkara børn fá undirvísing og ansing á einum fremmandum máli.

Men tað aktualiserar spurningin, sum bispur reisir: Hvussu verður nú við donskum í Føroyum, um føroyskt ikki kann fáa somu rættindi til praksis í Danmark?

Er hetta nakað annað enn eklatant smásinni?

Vøkru myndirnar klipti eg úr einum broti í Degi og Viku í kvøld, har vit sluppu at uppliva eina føroyska prædiku verða simultantulkaða til danskt. Bara tí at hon var í Keypmannahavn, prædikan. 

Ikki var tað frítt at bíbilska søgan um tornið í Bábel stakk mær av munni. Og ein spurdi, um eg meinti við Javascript umsetaran Bábel. So verðsligt er tað blivið, samfelagið, sum U2 lata stórbyar reiðmannin Johnny Cash syngja um í The Wanderer: 

I went drifting through the capitals of tin

Where men can't walk or freely talk

And sons turn their fathers in

I stopped outside a church house

Where the citizens like to sit

They say they want the kingdom

But they don't want God in it

I went out riding down that old eight-lane

I passed by a thousand signs looking for my own name

I went with nothing but the thought you'd be there too

Looking for you

I went out there in search of experience

To taste and to touch and to feel as much

As a man can before he repents

Blaðmannaføroyskt

Um vikuskiftið las eg føroysk minningarorð um svenska Jan Myrdal, sum andaðist 93 ára gamal hin 30. oktober. Hann, ið skrivaði minningarorðini var Jóanes Nielsen, sum eg avmyndaði í Göteborg í 2012, og miðilin at publisera minningarorðini var Facebook. 

Umframt at lesa minningarorðini um svenska blaðmannin, rithøvundan og kontroversiella viðmerkjaran ytst á vinstravonginum, hefti eg meg við henda innskotna setning hjá greinahøvundanum:

”Sjálvur hevði Myrdal fastan teig á næstaftastu síðu sum hann nevndi “Skriftställing“, og skuldi onkur lesari kanska hildið, at tað liggur væl fyri hjá Jóanes Nielsen at skriva greinar, so er ein orsøkin, at eg royndi at taka við læru av hansara stíli.”

Eitt gullkorn frá Jóanesi, helst okkara fremsta høvundi, óansæð hvør framsetingin ella skaldskaparslagið er. 

Setningurin fær meg at leingjast sáran eftir blaðgreinum, har etableraðir høvundar av báðum kynum fanga tíðina í eini hvassari tíðargrein, eisini kallað essay.

Í nýggjastu Dimmu hevur Høgni Mohr eina líknandi grein, hóast hon er nakað persónlig.

Fyrr plagdi sama avís at prenta framúr tíðargreinar hjá júst Jóanesi, Oddvør Johansen, Hanus Kamban, Gunnar Hoydal og kanska fleiri. Fregnir bjóðaði eisini lesarum av við tekstum hjá Carl Johan Jensen. Og tað er da klárt, tí miðilin er skriftligur, og nú sleptst undan øllum óneyðugum fakligum forðingum sum at handfara hvønn bókstav og seta í blýggi og so framvegis. Nú kann skrivast mest sum beint í blaðið, uttan rættlestur og redaktionella viðgerð, ja eisini uttan yvirhøvur at prenta og kortini kalla útgávuna eitt blað. Møguleikarnir at skriva eru framúr og skrivandi fólkið at taka av er óendaliga nógv. Marknaðarstøðan skuldi eftir øllum sólarmerkjum verið hin besta nakrantíð.

Men samstundis er lítil áhugi hjá miðlafólki at geva hesi heimligu rithøvundahevd rúm, ikki bara fyri at menna málið, sum turrisligir lærarar kunnu siga, men fyri at vísa á nýggjar vinklar og tilgongdir at skilja trends í tíðini, ella tíðartinnur, mitt í okkara egnu samtíð. 

Nýggjasta er, at serstakliga stór misnøgd er við journalistisku vinklingina á eini forsíðu í Dimmu, ið sipar til eina grein inni í blaðnum, og tema og mynd á eini forsíðu á Sosialinum sama dag - og atfinningar eru javnt í sambandi við førleikan at skriva eitt hampuligt føroyskt - so kjakast tríggir journalistiskir fakpersónar um júst hetta á sama stað, Facebook:

Fyrsti: ”Allir mínar dreymar um at flyta heim einaferð brustu har. Eri útbúgvin á SDU - bachelor í journalistikki og kandidat í almennum politikki. Spilt ár åbenbart.”

Annar: ”Og so freistist eg at spyrja, hvør skal undirvísa? Allir teir føroysku journalistarnir, sum onki duga?”

Triði: ”Tað at vera journalistur eigur nokk ikki so nógv at snúgva seg um at vera formliga útbúgvin sum slíkur, men heldur um hvussu man praktiserar journalistikkin.”

Fyrsti aftur: ”Slíkt siga fólk ofta, sum ikki sluppu gjøgnum nálareygað og inn á útbúgvingina - gjøgnum upptøkuroyndir, samrøður osfr.”

Endamálið, at ditta mær at klippa hesi anonymiseraðu brot úr Facebook kjakinum um standin í skrivandi føroyskum journalistikki, er at visa á ein varhuga, sum leingi, óalmindiliga leingi hevur verið á veg, og sum er at lesa seg ikki bara av bygdini, men heilt upp í eitt fílabeinstorn, har flaggast kann við einum pappíri, sum er prógv uppá at lønin er sjálvsøgd og uttan diskussión, tí tað sigur felagið, fakliga felagið, hóast forloysandi útbúgvingin er úr einum landi, har føroyskt mál og føroysk samfelagsviðurskifti ikki eru minstu partar av útbúvingargongdini. 

Tó ikki sagt, at vit á nakran hátt skulu byrgja okkum inni í okkara egna fílabeinstorni, nei, heldur at vit frá ongum skulu fara undir eina útbúgving, sum á heimligum botni kann læra okkum, at keldur og heimildir eru í øðrum og fleiri londum enn Danmark einans, og annars at finna eitt natúrligt kjølfesti í føroyska samfelagnum og føroyska málinum. Tað er tað. Og eg haldi fyri vist at tað fer at bjarga blaðmannaføroyskum, einum máli, sum eg haldi er um at fara fyri bakka, fyri at brúka eina hundrað ára gamla orðamynd hjá Jóhann Kallsoy um føroyska dansin, sum hann tá helt var kom á gravarbakka. Men kanska giti eg eins skeivt og hann.  

Býur í broyting

Tað er løgið, sum tú kanst merkja ein bý, sum var hann ein livandi vera og ikki eitt stálsett fyribrigdi úr steini. Og onkuntíð kenst tað, sum onkur gjørdi seg inn á livandi býarveruna, meðan vit øll svóvu. Tað verður greitt og stendur ljóslivandi fyri tær tá ein lutur, ið higartil hevur definerað býarrúmið, bráddliga er burtur. Og visti tú ikki betur, so helt tú, at hetta var herverk. Mitt í livandi býnum.

Standmyndin hjá Hans Paula Olsen av Nólsoyar Páll er burtur, og nú skal vera skoytuvøllur á hesum samansetta plássi við søguligum bátadrátti og transitthandli og nútíðar tænastum, sum í støðugari kapping við bilarnar hava víðkað um býarrúmið og útiplássini í høvuðsstaðnum. 

Og tó. Tað er skil í galskapinum, tí kommunan sigur á heimasíðuni, at hon í nøkur ár hevur arbeitt við at ”umskipa miðbýin, soleiðis at hann verður ein livandi og áhugaverdur býur at liva, vera og virka í. Í tí sambandi var í 2014 skrivað út ein hugskotskapping, sum skuldi leggja lunnar undir eina langtíðar skipaða menningartilgongd fyri miðbýin.”

Trappan, sum er her í Vágsbotni, men ikki klipti ferðsluna av, er liðug, og ferðslutorgið uppi í Steinatúni fer at verða liðugt tá busskýlið er komið uppá pláss. Torgið her niðri í Vágsbotni er nú næsta stigið á leiðini, sigur Tórshavnar kommuna.

”Ætlanin er, at Torgið í Vágsbotni verður eitt livandi skiftandi torg, sum skal virka saman við trappuni, og sum skal broytast eftir tiltøkum og ætlanum í økinum. Eitt av virkjunum, ið er ætlað at staðseta á torginum í Vágsbotni vetrarhálvuna er skoytubreytin. Í sambandi við, at prosjektering av torginum nú fer í gongd, hevur Tórshavnar kommuna tikið avgerð um, at skoytubreytin sum royndarverkætlan verður staðsett á torginum í Vágsbotni vetrarhálvuna 2020/21. Royndarverkætlanin skal vera við til at tryggja at nýggja innrættingin av torginum verður skipað og kemur at virka á bestan hátt í nærøkinum.”

Hóast eg havi ilt við at skilja og fata eina innflutta skoytubreyt sum eitt ”virki” á nýggja býartorginum í høvuðsstaðnum, so er visuella framsetingin hjá Zeta arkitektum serstakliga áhugaverd, tí hon gevur ikki bilum tað pláss, vit eru von við, men setir fólkið, gangandi borgaran, í fokus sum fremsta aktør í nýggja býarrúminum.

Tað dámar mær serstakliga væl. Altso at bilarnir ikki framhaldandi sleppa at hava hond- og hevdsrætt um alla Havnina, og tað serliga á hesum leiðum á nesum og tangum fram við øllum sjóvarmálanum. At prísurin í løtuni er ein ikonisk standmynd, mugu vit liva við, til hon kemur aftur.

Á heimasíðuni tekur Tórshavnar kommuna aftur í tekstin í arkitektonisku kappingarskránni, ið varð útskrivað í sambandi við miðbýarkappingina í 2014:

“Miðdepilin í miðbýnum flytir seg, alt eftir hvørjum virksemi hugt verður eftir og nær á degnum og nær á árinum tað er. Havnin er ein lítil býur, og tí er týdningarmikið at skapa karmar rundan um fólkini, ið eru. Ynskið er, at miðbýurin fær ein samleika av margfeldi. Ein miðbýur, ið er ein dagbýur, kvøldbýur, summarbýur, vetrarbýur, alt eftir nær á degnum og nær á árinum tað er. Sjálvir bygningarnir ella bygningsverk skapa ikki lív í miðbýnum, men heldur tey fólkini, ið eru har. Tiltøk sum framsýningar og konsertir savna fólk saman, og eru tiltøkini eisini ein liður í at skapa meira lív í býnum. Miðbýurin skal gerast ein lokkandi miðdepil og møtistað, ið kann kveikja nýggjar vinnur, nýggja mentan og nýhugsan. Pláss skal vera fyri børnum, ungum og gomlum. Ein miðbýur við bústøðum, vinnu, mentan, ítrótti, almennum tænastum og undirhaldi. Harumframt skal miðbýurin gerast ein miðbýur við skipaðum loysnum til gangandi, súkklandi og aðra ferðslu. Miðbýurin skal gerast til eitt stað, ið sigur frá søgum”.

Hvør sigur hvat um hvønn í sama húsi?

Nú var aftur eitt kjak, har tríggir sjurnalistar siga okkurt um tað, sum ein fjórði sjurnalistur hevur skrivað á eini avís, sum kemur einaferð um vikuna. Umframt teir fýra sjurnalistarnar, slapp Annika Olsen, sum varð ofrið í kjakinum, eisini til orðanna. Átta bein móti tveimum. Havi ilt við at taka hetta sjálvuppgjørda innanhýsis prátið millum sjurnalistar, sum ikki á nakran hátt kemur út um senukantin í almannavarpinum, sum kanska bara Annika hevði førleika til at síggja, fanga og skilja, í álvara. Hetta var avgjørt eitt mál fyri nevndarfund í felagnum hjá sjurnalistum, um tað er til. Kanska undir ymiskum ella innkomin mál. Haldi fyri vist, og havi hildi tað í áratíggju, at vitborna tilgongdin hjá skrivandi sjurnalistum til sjálvt tað at vinkla, skriva, ritstjórna, gera yvirskriftir, bíleggja myndir og skipa grafikk, er so ofta á einum so lágum støði, at nú eigur Setrið at seta skund á eina føroyskt innrættaða sjurnalistútbúgving.   

Tjóðleikhúsið skal vera í Havn

Nú verður boðið út í kapping um, hvar mest umrøddi bygningur í Føroya søgu, tað er Tjóðleikhúsið, skal vera, og hvussu hann skal síggja út, soleiðis arkitektoniskt og í funktiónum á staðnum.

Tað er Landsverk, sum í dag boðar frá útboði um undangóðkenning til nýggja Tjóðleikahúsið í - haldi tykkum fast - Tórshavn. Soleiðis ljóðar yvirskriftin. Í Tórshavn.

So nú er at verða við í tilgongdini at gera uppskot til nýtt tjóðleikhús til Tjóðpall Føroya fyri allar føroyingar. Uppgávan snýr seg um at koma við uppskoti til staðseting, umframt til luttøku í arkitektakapping av einum Tjóðleikhúsi í Tórshavn. 

Til ber at lesa meir um útboðið her.

Ævintýrið um teldu og kotu

Finska Linda Liukas hevur skrivað bókina Hey Ruby, sum Hendrik Jacobsen hevur umsett og Nám gevur út á Bókadøgunum í næstu viku.

Í dag hitti eg Hendrik á arbeiðslpássinum, tí vit báður eru gamlir starvsfelagar.

Eg spurdi hann í fartinum, hví henda barnabókin um Ruby er so áhugaverd beint nú?

- Tað er hon, tí at hon á ein ævintýrakendan hátt og so leikandi lætt lýsir fyri børnum, hvussu heimurin við innfeldum, kompleksum kt-veruleika er, uttan at brúka ein einasta tíma framman fyri skýggjan. Kortini fært tú eina innføring í og fatan av einum truplum og samansettum bygnaði, sigur Henrik um nýggju bókina og avrikið hjá finska høvundanum, sum hann týðuliga er hugtikin av.

- Og so er bókin eitt ævintýr, og so spøl eisini. Høvundurin hevur undirvíst í koting og ger tilsipingar av øllum slag, til dømis til Ruby, sum er eitt mál at kota við, sum møtir Django, sum aftur er eitt kotumál og so framvegis, sigur Hendrik og nevnir fleiri mál at kota við.

Hvussu bar tað til at tú fekst hugskotið at týða hesa bókina?

- Eg fekk hugskotið at týða bókina, tá eg royndi at lesa hana fyri abbadóttrini úr enskum, og samstundis royna at týða hana so hvørt. Avbjóðingin í týðingini er, at fáa eitt mál, ella at verða samdur um eitt mál, tá tú tosar um kt, sigur Hendrik og upplýsir, at eisini Málráðið hevur lisið tekstin og er sloppið at laga hann til. 

- Til dømis eitir computational thinking nú á okkara máli "teldulig hugsan". Tað vil siga, at hugsa telduliga, sum ikki merkir, at teldur hugsa, men at tú hugsar soleiðis, at tað kann gerast av eini teldu.

Bókin Hey Ruby verður løgd fram á Bókadøgunum í Norðurlandahúsinum mikudagin 18. november kl 17, tá finski rithøvundurin, Linda Liukas, verður við á skýggja, bæði í fyrilestri og samrøðu. Aftaná verður prát við týðaran, Hendrik Jacobsen.

Fakliga hava tey trý, Ólavur Ellefsen, Píl Reinert og Johnny Lamhauge, viðgjørt bókina, meðan Djóni Dalsgarð hevur staðið fyri málsligu viðgerðini.

Niðanfyri hevur enn ein starvsfelagi, Rói Joensen, avmyndað finsku Lindu Liukas á høvuðspallinum á Bett Show í London í januar í ár. Har møtast skúlafólk úr øllum heiminum at frætta um gongdina í talgildari útgerð, og hvussu hon kann hugsast inn í aktuella veruleikan í skúlanum her og úti í heimi. Næmingar úr Skála skúla vóru eisini á sama palli.

Havið í landsins myndlist

Zacharias Heinesen framman fyri stóra og treytaleyst mest hugtakandi málninginum á allari framsýningini í Listaskálanum, Skreytmynd av fiskum, sum hann málaði til fiskivinnuframsýning í París í 1984.

Fýra ymiskar í vavi og sniði, og tí ikki minni spennandi framsýningar við myndlist, eru í Havn í hesum døgum. Í gallarí Focus er ein afturlítandi 75 ára framsýning við málningum hjá Amariel Norðoy, í Steinprenti er ein framsýning við nýggjum verkum hjá Bárði Oskarsson og Hanna Bjartalíð, í Víngarðinum eru seytjan nýggir málningar hjá Silju Strøm, og í Listasavni Føroya er ein temaframsýning við fleiri enn hundrað verkum úr einum tíðarspenni, sum er 120 ár, ið øll hava havið til felags, og sum kann tematiserast heilt inn í fasta savnið við enn meiri list um sama evni. Alt samalt framsýningar, ið eru fyriskipaðar av kvinnum.

Hesa fjórðu og seinastu framsýningina, “Havið”, sum rógvast kann aftur á heilt fram til 5. apríl, valdi eg at hyggja eftir, nú hon læt upp.

Ikki tí, varð boðin til allar, takk fyri tað. 

Men valdi hesa síðstnevndu, fyrst og fremst tí, at marknaðarføringin og støðið á formidlandi upplýsingunum um framsýningina frammanundan við einum “miðlapakka” - eitt fyribrigdi, sum eg ikki havi hoyrt umrøtt á føroyskum fyrr - var so sjónliga sannførandi, at har vildi eg fara, at síggja og hoyra um mest týðandi evnið í allari føroysku søguni, blábrúsandi havið, sum yvir okkum altíð hevur sungið vøgguljóð, onkuntíð blýtungt, onkuntíð skart bjart og blátt, og enn fær fólk at mála og gestalta í eini roynd at temja tað vágvilla hav, ta stutta bil, tað streymar gjøgnum teg og meg, sum skaldið sigur um lívshavið.

Og so er hetta Landsins einasti listapallur, og alt ov langt síðan er, at eg kendi á mær orsøk til at vitja her. Kenni onkursvegna á mær, at nýggjur standard nú er settur fyri formidling av føroyskari landslist, ella í minsta lagi list, ið semja er um, at landið letur eitt evarska lítið sindur av peningaligum stuðli til at sýna fram, og í onkrum førum varðveita, í hesum hølum beint fyri okkara eygum. Ikki tí, meir kundi eisini verið gott, bæði hjá savninum og teimum, sum koma har. Nú kommunval er og øll tosa um parkeringspláss, kundi verið lívgandi, um bara eitt valevni í allari beskeðinheit umhugsaði tann eventuella møguleika heilt varisliga at bera uppá mál at tryggja Listasavninum eitt sindur betri búskaparligt kjølfesti meðan vit sigla inn í framtíðina. So kunnu vit investara í varðveitingarverdari samtiðarlist. Kuraterandi útgerðarkvinna, sum hevur fingið nógv burturúr á hesum túri, er Solveig Hanusardóttir Olsen, sum her tosar við fyrrverandi stjóran, Nils Orth. Kom umborð og uppliv havið gjøgnum listina, sigur hon.  

Í innbjóðingini verður sagt, at ígjøgnum verkini fáa vit innlit í eitt land, har fiskiskapur hevur verið gjøgnum eina kollveltandi menning í tjúgindu øld. Frá lokalari dagsveiðu í smábáti til hátøkniligar trolarar, ið fara á langferð í mánaðir og fáa ovurstóran fong. Samstundis sum havið er týdningarmikil kelda til tilfeingi, er tað eisini tongt at náttúrukreftum, ið vit ikki hava tamarhald á, ótta og missi. Hugsanin um havið hevur altíð verið umgird av lagnutrúgv, mystikki og virðing, sum eisini sæst aftur í listini verður sagt í innbjóðingini, ið eisini nemur við dálking og burðardygd: Hvussu kann fiskivinnan lata vera við at oyða havsins tilfeingi? Hvussu kann dálking av heimsins høvum avmarkast? Tí er temað um dálking av heimshøvunum eitt týdningarmikið sjónarmið í framsýningini, ið leggur upp til, at vit fara at hugsa meira um, hvussu vit tryggja lívið í havinum í framtíðini.

Karina Lykke Grand, stjóri, helt røðu framman fyri estetiserandi svørthvítum fotomyndum hjá Inga Joensen av árabáti og fiski, sum er hongdur á bitan at ræsa. Vasar við tematiserandi smáblómum í ymsum litum eru ein diskretur signaturur.

- Havet som tema i kunsten og i historien er et ret spændende emne. På mange måder fortæller de mangfoldige havværker, skibsbilleder og fiskeribilleder historien om Færøerne som en driftig fiskeri- og søfartsnation. De er tidsbilleder af et samfund - og det gør dem ekstra interessante at studere og sammenligne med udlandets kunst. Det væsentligste ved marinegenren på Færøerne, er, at den er rundet af noget langt mere personligt og barskt end udenlandske marinemalere. De fleste færøske kunstnere er opvokset med fiskere i deres familier og har alle oplevet at miste til havet. Oplevelsen af havet er meget mere tæt på, end hos eksempelvis danske kunstnere. De mest kendte malere af fiskere i Danmark er nok skagensmalerne P.S. Krøyer og Michael Ancher. Men det, der kendetegner dem som kunstnere, er, at de var fra København og tog til Skagen for at male. For dem var fiskerne blot et motiv, ikke noget selvoplevet gennem et helt liv. Det er den afgørende forskel. Færøske kunstnere har alle en dybere relation til havet end andre lande; måske med undtagelse af Island, der også har havet tæt på. Havet er ikke et glansbillede her i landet; det er et stærkt motiv og et spændende forskningsfelt.

Fordi havet er et stort tema i færøsk kunst har vi valgt at samle udstillingen i emner og fokusområder. På balkonen kan I opleve værker, hvor havet ses fra kysten. For enden af balkonen og ned af trappen sætter vi fokus på skibsudviklingen, og i Listaskalins store rum ser vi rundt om hjørnet fiskere vendt hjem med god fangst, herefter skibsværfterne og kajen - og flere skibe. Tilmed er der et stort sejl midt i rummet - og et fiskenet. 

Så er der et emne med klipfisk og et med tang. Tangskove er der mange af på Færøerne, og i dag avles der tang på lange liner. Tang renser vandet, og tang er blevet moderne føde - en såkaldt ”super food”, som der er international efterspørgsel på. 

I den bagerste del af Listaskalin sætter vi bl.a. fokus på fisk i de færøske farvande og havforurening. Desværre er der meget skrald i verdenshavene og stigende forurening - og dette emne har kunstnerne også grebet med stærke værker. Via FNs verdensmål, særligt nr. 14 der hedder ”Livet i havet” - spørger vi i udstillingen til, hvordan fiskerierhvervet kan undgå tømning af havets ressourcer? Og hvordan forurening af verdenshavene minimeres? Med udstillingen byder vi derfor op til refleksion over, hvordan vi sammen kan sikre livet i havet i fremtiden. 

Med udstillingen sender vi også en venlig tanke til landets mange fiskere.

For fiskerne er havet ladet med en særlig betydning. Det er en farefuld arbejdsplads og historisk set forbundet med frygt og tab, der har gjort, at der blandt fiskere har været mange ritualer og skæbnetro forbundet med at sejle ud. Den dimension har vi også med i form af fiskeredskaber med særlige betydninger. Havet er også til stede på pengesedler og frimærker, og derfor indgår de også i udstillingen. Via disse mange værker og genstande og emner håber vi, at vi kommer omkring væsentlige aspekter ved havet i kunsten og i samfundet. 

Havet som tema er også til stede her i caféen via et lille udvalg af kunstværker, der skal forbinde udstillingen dernede med den faste samling herinde. I det første store rum hænger der nemlig særligt mange havrelaterede værker fra museets egen nyophængte samling; og de runder særudstillingen af. Så gå endelig også derind.

Saman við Solveig hava Jón Sonni Jensen, Janus Kamban, Tormóður Djurhuus og Kári Svensson hongt upp, Kirstin Helgadóttir hevur gjørt grafisku linjuna í framsýningini saman við Dekostovuni, Føroya Prent hevur gjørt plakat og postkort og Kim Simonsen hevur funnið bókmentunarligar referansur.

Ístaðin fyri at hoyra fleiri talur og eina drúgva konsert við strúkarum, var felagssangur um Alduna hjá Gunnari Hoydal, púra uttan fylgispæl, men við rámligum kvinnurøddum, ið veruliga høvdu hug at fara upp á gólv at kvøða, har eg stóð. Matur frá Hotel Føroyum og Sluppøl frá Føroya Bjór gjørdi lugarkensluna autentiska, og við Trolaradekkinum hjá Ingálvi sum baksýni eftir kafévegginum, varð løtan listarliga ólastandi innrammað.

Og júst hetta við havinum, sum tú verður mintur á í savnsgripum sum sekstanti, eyskari, pengaseðlum og frímerkjum, er heimsmál hjá ST nummar fjúrtan. Um tað evnið, og at vekja áhuga fyri Ocean Literacy í undirvísingini, sum eisini er skúlapartur av framsýningini, hevur Nám skipað fyri stuttfilmskapping fyri skúlanæmingar við 30.000 krónum í vinningi við frest til 23. november.

Nútíðar plast- og óruddislutir úr havinum og fiskivinnuni eru handskar og netkúlur, sum Randi Samsonsen hevur funnið og arbeitt við í Norðurnoregi.

Við kenda ultramarinbláa glasverkinum hjá Trónda Paturssyni í baksýni hevur Kári Svensson ein live action happening við lunda, sum er tikin fyri árum síðan í Mykinesi, og Jens Kjeld-Jensen hevur útstappað, og her er raktur av hugsaðari havdálking millum oljuglinsandi drangar.

Ole hevur fingið eygað á ein lítlan Mikinesmálning frá 1927, sum hekk í Ellingsgaards Matstovu mitt í Havn, har arbeiðandi fólkið kom at eta. Ein útlendingur, helst William Gislander úr Svøríki, hevur hjálpt unga Mikines at mála aldur við lendingina, sigur Ole og hevur Janus Kamban sum sannleiksvitni. Sagt hevur eisini verið, at Elizabeth Taylor, Miss Taylor, inspireraði fyrstu føroysku málararnar.

Í innbjóðandi tilfarinum verður sagt um framsýningina, at brúsandi havið er altíð hjástatt, og víddin á havinum er nógvar ferðir størri enn landaøkið í Føroyum. Tað merkir, at Føroyar eru partur av bólkinum Large Ocean Nations. Tí er tað natúrligt, at fleiri ættarlið av listafólki hava fingið íblástur úr havinum kring okkum.

Samstundis sum havið er eitt umráðandi tilfeingi fyri fiskivinnuna, er tað eisini tongt at nattúrumegi, stúran og missi. Hugsanin um havið hevur altíð verið umgird av lagnutrúgv, mystikki og virðing, sum eisini sæst aftur í listini.

Evni sum dálking av heimshøvunum er komið á dagsskránna í heimsmálunum hjá ST fyri burðardyggari menning, og hetta er eisini eitt umráðandi sjónarmið í framsýningini.

Á framsýningini ber til at uppliva fleiri enn 100 listaverk eftir okkara fremstu listafólk. Stóra serframsýningin savnar eldri og nýggjari list í alskyns tøkni og setir verkini í eina felags rammu - gamlir, siðbundnir málningar hjá av bátum og skipum kunnu upplivast lið um lið við stóru seglini hjá Titu Vinther úr mannahári, sum í fýra seglførandi stykkjum fylla og savna miðhøllina, so Segl verða akkerspunkt.

Litríka hornið í somu hølum eigur Olivur við Neyst, ið sum eingin annar í nýggjari tíð hevur gjørt júst tað, at seta lit og skap á skiftið frá slupptíð til modernaðan fiskiskap beint niður á dekkið á Ester og fram. Í sjálvum sær lit-, skap- og kensluríkasti túrur í nýggjari føroyskari myndlist, har havið og fiskivinna eru temu.

Tóroddur Poulsen korresponderar sjáldsama væl við bæði rúm og skála við altetandi trolgrafikki á innasta vegginum, meðan eitt úrval av nærlagdu fiskatekningunum hjá Astrid Andreasen úr Fiskabókini eru á vegginum yvirav.

Á vegginum eru grafisk prent hjá Janusi Kamban, sum greitt er nestor á hesum øki, men inn í millum eru litrík dømi frá Súsonnu í Jákupsstovu, og innast á vegginum eru trý grafisk prent frá Jónu Rasmussen, sum í tematiskum autentisiteti eru tey mest spennandi, tí tey byggja á kærleiksbrøv frá manninum umborð til konuna heima. Spennandi, tá listafólkini ganga millum okkum, nú fernisering var. Tað vitnar í sjálvum sær um tann vitalitet, sum støðugt er í myndaevninum havið.

Steig eg eitt fet burturfrá, og var ikki føroyingur, varð hetta ivaleyst mest hugtakandi framsýning, eg tá hevði sæð í hesum hølum, so væl komponerað og informativ er hon. Tað nørir um okkara mentanarfatan og minnir okkum kollektivt á, hvussu týdningarmikið tað er at hava ýti og stavnhald, tá tað ræður um koblingina millum høvuðsrák í okkara myndlist og merkantilu høvuðsvinnuna, sum oftast kann tykjast púra uttan sál. Í hesum føri var hon input og inspiratiónskelda til eina heila framsýning. Takk til Listasavn Føroya fyri at gera so stóran visuellan mun í havgangandi landslagnum. 

Opið er týsdag til sunnudag kl. 13 til 16. Mánadag er stongt.

Listafólkini, ið eru umboðaði á framsýningini “Havið” eru: Tita Vinther, Sigrun Gunnarsdóttir, Jack Kampmann, Sámal Joensen-Mikines, William Heinesen, Bárður Jákupsson, Zacharias Heinesen, Rannvá Kunnoy, Edward Fuglø, Frida Zachariasen, Ingálvur av Reyni, Rannvá Holm Mortensen, Elinborg Lützen, Janus Kamban, Tróndur Patursson, Jógvan Waagstein, Jóannis Kristiansen, Randi Samsonsen, Jóna Rasmussen, Heiðrik á Heygum, Ingi Joensen, Kári Svensson, Frimod Joensen, Sven Havsteen-Mikkelsen, William Gislander, Steffan Danielsen, William Smith, Fridtjof Joensen, Olivur við Neyst, Poul Horsdal, Thorbjørn Olsen, Amariel Norðoy, Bent Restorff, Flora Heilmann, Guðrið Poulsen, Súsan í Jákupsstovu, Astrid Andreasen og Tóroddur Poulsen.

Í upplýsta myrkrinum uttanfyri gnellir fótbólturin um allan dalin, meðan reyðar baklyktir skyggja í náttsvarta asfalttúninum í Listaskálanum.