Gakk ikki við tí, ið einki ger!

Føðingardagsheilsan í "Tres bien" Kristian Blak 60 ár (Tutl 2007):

Við nývunnum koyrikorti og realprógvi av Oyrarbakka fór eg til Havnar í skrivstovulæru. Lærumeistari í Málingahandlinum úti við Landavegin var Áki, sum eisini hevði áhuga í tónleiki og tøkni. Á skrivstovuni hevði hann bundið ein Philips kasettuspælara til samtaluanleggið. Millum kasettubondini, ið kundu koyrast í eina slisku og renna runt, sum vóru vit á útróðuri, vóru The Shadows. Skjótt samdust vit báðir um, at hetta var tónleikur til fólkið. Hetta heita summarið í 1975 kendu øll í Málingahandlinum snøggu riffini hjá Hank B. Marvin.

Hoydalar í stereo

At venda pappírsrúgvum og skriva “bókað” annanhvønn dag gjørdist ov turrisligt. Ringdi niðan í Hoydalar og spurdi, um pláss var. Jú, har var pláss. Og mín sann um ikki Elin og Ásmundur vóru so beinasom at finna mær – og steroanlegginum – rúm á kostdeildini.

Tá eg flutti úr tronga kamarinum hjá Gustavi á Sundi og niðan í høgu hallirnar í Hoydølum, var eg millum tey fáu, ið høvdu stereoanlegg á kamarinum. Tandberg, Radionette og Lenco. Tríati ár seinni rópa Áki úr Vági og Petur úr Klaksvík meg einki annað enn “stereo”.

Tí tónleikur hevur verið mítt umhvørvi, so langt eg kann minnast. Hans Erland læt okkum spæla plátur í sjeynda, ta tíð vit búðu í Havn, og trý ár innan koyrikortið kom til hugs, lurtaðu Ellindur og eg eftir Springsteen.

Í Eiðistúni hildu vit okkum hava hómað skapið av eini stoltari skútu, sum fullfermd við tónum og leiki av fjarum leiðum legði upp niðri á Kai. Tó, millum útróðrarmenn og bøndur var hetta einki at takast við. “Rock’n’roll deliver me from nowhere” vóru ikki júst fremstu fyndarorðini yvir einum fløktum stampi á Hamri.

Eitt kvøldið, vit stóðu undir hjallinum, gloppaði bóndin hurðina og rópti út í myrkrið “Gakk ikki við tí, ið einki ger!” Hann spýtti hvast fram fyri seg og klamsaði hurðina. Abbasonurin, ið stóð okkara millum, skutraði sær undir vegginum. Tí nú skuldi mjólkast.

Annarleiðis mjúkur og hugfarsligur var Símun Jóhan, sum við vandnum og væl valdum orðum talaði í Mizpa. Ektað og nemandi úr heimligum umhvørvi, fjart frá dagsins leflandi maktpredikantum. Soleiðis var lívið á bygd og er tað helst enn. Uttan motorin, ið Springsteen setti í gongd og lívgandi talur Símun Jóhans, var neyvan liviligt.

Hvítbotnaðir undir Kolli, høvdu vit skapt samband millum skøvaðar plátur og altjóða bókmentir. Men eingin var, ið loftaði okkum í hesi sanniligu landkenning. Vit høvdu hana fyri okkum sjálvar.
Til heita summarið í 75.

Ljóðmyndin víðkast

Innstalleraður í Hoydølum varnaðist eg ein skeggjutan lærara, ið gekk sínar egnu leiðir. Í fimleiki sluppu vit at boksast, og eg minnist enn ein harðan leðrara frá tí annars so friðsama Svenningi, sum gekk í hinum flokkinum. Kristian var tað, ið hevði tímarnar. Kristian Blak. Okkum í fimleiki og onnur í fronskum.

Í tímunum hjá Claus lósu vit danskar søgur við nýggjum brillum og lærdu um Freud og Oidipus og at nýtulka Rifbjerg og Seeberg. Í enskum tosaði Jette um Sergent Pepper, og í fronskum lærdi Per okkum um hægru prinsippini í teknirøðum. Donsku lærararnir dugdu væl at fanga áhugan og seta lesnaðin í eitt skilvíst samtíðarperspektiv. Men Mortan, Jákup og Óli smæddust ikki burtur heldur. Mortan um skaldskap av mannamunni, Jákup um kritiskan søgulesnað og ikki at gloyma Óla, ið legði Jeeves til viks og sang duett við Edvardi.

Vit lurta í bólki

Og so hendi tað. Eitt uppslag um ein lestrarbólk. Áhugað kundu møta í sangstovuni, har innilæsta stereoanleggið varð latið upp, talvan opnað og kritið lagt fram. Kristian var tað, ið risti dustið av stirvnu studentaskipanini og kallaði til fundar.

Aldri á ævini hevði eg upplivað, at nakar sjálvkravdur setti seg á skúlabonk, átjan ára gamal, eina kostbæra kvøldarstund. Men tað hendi so í Hoydølum hetta heystið.

Kristian spældi tónleikadømi við Procol Harum og Doors og helt so fyrilestur um rennesansu, Bach og grikska gudalæru. Við eitt gjørdist forfjónaði tónleikurin ljóslivandi og viðkomandi. Her var ein maður, ið tók tónleikin í álvara. Negldi fjalar og gjørdi skott í okkara stoltu skútu við tónleikaførningi, har alt varð lagt upp á pláss, so lastin ikki skeytst.

Og so settist hann at spæla á tað ljóðførið, sum var fyri hondini. Broderaði víðari upp á eitt motiv hjá Bach ella Zappa og fór til Kollafjarðar við Spælimonnunum at spæla sjónleik í Bygdarhúsinum.
Hetta var ein uppliving av teim sjáldsamu. Ein vitborin staðfesting av kjarnanum í revolterandi ungdómsmentanini. Bygdasligt og tó alheimsligt. Fevnandi tað kenda og tað ókenda. Springsteen víðkaðist við Morrison, sum ikki gav eldra ættarliðnum ein kjans og í sanginum “Five to one” staðfesti, at

The old get old and the young get stronger
May take a week and it may take longer
They got the guns but we got the numbers
Gonna win yeah, we’re takin over, come on!

Við orðunum “No one here gets out alive” gjørdist sami sangur yvirskriftin yvir lívið hjá Morrison og øllum revolterandi lagsbrøðrunum, heilt aftur til gamla Hank. Og banahøggið fingu foreldrini í sanginum “The End”. Skakað fylgdu vit við í nótum og teksti, meðan Kristian førdi okkum innar í griksku fornsøgurnar um Narcissus og Oidipus, meðan krútið úr Vjetnam fylti nasarnar og huldi sangstovuna í Hoydølum.

Á plátu, í klubba – og skúla

Seinni sama skúlaár stovnaði Kristian Havnar Jazzfelag, sum gjørdist savningarstaður í høvuðsstaðnum. Ymisk vóru hølini, men best kend varð Perlan, bæði til tónleik og eisini sýningar við fyrstu Fassbinderfilmunum á einum traktorstýrdum filmsapparati úr einum skúla í Havn.
Og mitt í øllum rokinum stóð eitt kvøldið Dexter Gordon. Eg arbeiddi í Útvarpinum á Bryggjubakka og gjørdist vitni til eina sjáldsama diskussión millum Niels Juel og Kristian um eitt band við Dexter. Nei, einki vildi Útvarpið rinda fyri nakað undirskotsbisniss hjá einum sovorðnum sum Jazzfelagnum. Ove legði seg ímillum og tryggjaði, at mest sjáldsama konsertin á Føroya klettum kom í bandasavnið.

Og so kom plátan “Vælferðarvísur” við Kára P. Ein klassikari, sum ájavnt við Springsteen og hinar gav heimliga pallinum mál og úttrykk. Jazzfelagið gav plátuna út. Jú, tá var Havnin eitt mekka. Uttan tær mentanarligu krympirumpur, sum í dag vilja seta mark fyri, hvør skal sleppa hvat, og hvør hevur arvarættin til hvat, málsliga og listarliga, á bygd og í bý. Nei, her skal eingin spara seg, sum Kári P syngur á Tutl-útgávuni “Hinumegin ringvegin”. Hetta tykist verða setningurin hjá ótroyttiliga mentanararbeiðaranum Kristiani Blak. Hóast høpisleysan ágang í tveimum avísum, sum nú eru deyðar og brendar, eins og lítlum almennum viðráki, er Kristian ein mentanarkempa, ið kastar langan føroyskum skugga. Eisini inn um skúlagátt.

Tá Skúlabókagrunnurin í 1995 gav út tónleikasavnið ”Alfagurt ljóðar mín tunga”, var Kristian bæði upphavsmaður og inspirator. Í hesum víðfevnda verki, ið staðfestir tað mest sjáldsama og upprunaliga í føroysku tjóðini, ger hann ikki bara okkum, men eisini útlendingar varugar við ein tjóðararv, sum tær almennu Føroyar ikki geva gætur. Tættir, vísur, kirkjusang, kvæði og skjaldur. Og alt hetta arbeiði ger Kristian uttan at spæla dogmatiskur træmaður. Tí hann kann eisini lata Kingo møta jazzi.

Dropin holar steinin

Og tríati ár seinni er hann enn ein mentanarligur máttul. Hóast tað almenna hvørki hevur orðað ein brúkiligan mentanarpolitikk, tíansheldur bygt ein spælistað.

Speglandi hesar minnismyndir, fari eg á seksti ára degnum at heilsa tær við orðunum hjá gamla bóndanum á Eiði: “Gakk ikki við tí, ið einki ger!” Lat teg ikki tøla av einum fráverandi mentanarpolitikki, lokalum kegli, ella manglandi spælistaði. Hald áfram í tínum einmans strevi fyri einum liviligari Føroyum. Ella sum vit lærdu á latíni í Hoydølum: Gutta cavat lapidem, non vi sed saepe cadeno, t.e. dropin holar steinin, ikki í styrki, men í áhaldni.

Eg veit, at ársdagin fyri, at Perlan varð tikin niður, plagdi tú at senda Tórshavnar býráði umsókn um ein nýggjan spælistað í býnum. Hóast hann enn ikki er komin, spælistaðurin, hevur tú sum tilflytari megnað tað sjáldsama, at blása nýtt lív í gamla og treiska føroyska uppáhaldið um, at tolin trívst, og at drúgt er tað, ið drýpur.

Ávirkar nærum alt landið

Tað skal nokk fara at eydnast at fáa ein spælistað. Tá stásiliga Norðurlandahúsið læt upp, sama árið, ið skirvisliga Perlan fall, vart tú í tíðarritinum Nordic Sounds endurgivin fyri at siga nakað soleiðis: “Tá eg skipaði fyri amatørmusikki í Fredericia í Danmark, har eg starvaðist í trý ár, var hetta nakað, sum bara tey nærmastu á staðnum og eingin annar vóru við í. Tað, ið tú tekst við her í Havnini, ávirkar nærum alt landið.” Soleiðis kann títt avrik mátast og metast út í hvønn krók í landinum.

Tillukku við degnum og takk fyri felags minnir.

Birgir Kruse, ritstjóri
Føroya Skúlabókagrunnur