Hjúnini Birita Dalsgaard Olsen og Martin Karl Olsen hava sett sær fyri at gera søguligu handilshúsini á Mølini, sum eru frá 1889, til ein nútíðar miðdepil og tænastusinnaðan savningarstað í Skálavík.
Birita er fjórða ættarlið og langabbin er avmyndaður á bróstinum í caféini, so her andar beinanvegin av autentisiteti, sum ikki bara er hugnaligur, men eisini funktionellur í eyðkendu gul-grønu húsunum.
Nútíðar caféin er longst til høgru, meðan gamla posthúsið er vinstru megin á myndini niðanfyri. Her fer móttøkan at verða, tá nýggja hotellið við tíggju gestaíbúðum verður liðugt til vinstru fyri søguliga bygningin.
Innkomin í Caféina á Mølini verður tú straks boðin vælkomin og finnur ein hóskandi sess so djúpan og til viks, sum tær hóvar best. Men eg síggi eisini, at borðini eru øll umbiðin, tí her eru útferðir og føðingardagar.
Trýst er á Sandoynna, tað sæst longu umborð á Teistanum, á bryggjuni í Skopun og á vegunum í oynni.
Hóast nóg mikið er at gera í caféini, eru høsnarungasuppa, pitabreyð, burgarar og belgiskar vaflur á matarlepanum, umframt alt drekka, sum ein nútímans café eigur at hava í einum metropoli.
Martin Karl sigur frá um ætlanirnar við cafévirkseminum, og eg skilji at konan, Birita, er partur av søguni í húsinum, og at mammubeiggi hennara, Bjarni, sum fyrr hevði handil og posthús, enn hevur goymslu fyri Føroya Bjór í kjallaranum, og tí er dagligur gestur her, sum øll eru fegin um. Martin Karl sigur víðari frá um útbyggingarætlanir og um ferðavinnu yvirhøvur í oynni, sum eins og øll onnur er rakt av korona, men eisini av at hotellið, Depilin, stongdi og nú verður skúli.
Aðra staðni í oynni skilji eg, at fólk eru ónøgd við at væl vitjaða hotellið, Depilin, sum var útvent og skapti so nógvar ringvirkningar, tí tað tænti túsundum, er steðgað, og í staðin kemur eitt innvent endamál, sum er ein skúli og teir næmingar, sum har ganga. Ringvirkningarnir og avleidda virksemið er steðgað, siga tey, sum eg hitti í oynni.
Á røttum stað hevur Martin Karl gjørt vart við sína støðu, og vit tosa ikki meir um tað, tá hann bjóðar inn í gamla posthúsið, ið nú er stongt, sum rullugardinan í rútinum sigur.
Her ætlar hann at móttøkan, receptiónin, í nýggja hotellinum verður. Her er nógv hugfarsligt úr gomlum døgum at síggja, til dømis lyklar í einum tyssi, sum viðskiftafólk í fyrndini kundu lána heim við og finna útav, hvat nummar umbidni lykilin hevði. Í rundferðini síggi eg ein smápakka, sendur við Postverki Føroya frá Skipasmiðjuni í Havn til Bjarna í Skálavík. Summir lutir anga bara av søgu.
Vit eru komnir upp á ovasta loft á Mølini at síggja ein Stauningsbát, sum skal verða listarligur partur av móttøkuni, tá hotellið er liðugt. Fyrstu hotellformarnir, sokklarnir, síggjast longu uttanfyri. Eg forvitnist, hvat tað er fyri bátur, tí hetta heitið havi eg ikki hoyrt áður, Stauningsbátur.
- Jú, tað var ein bátur, sum varð bygdur til at føra Thorvald Stauning (1873-1942) í, tá hann var í Føroyum. Stauning var forsætismálaráðharri í útvið sekstan ár, fyrst frá 1924 til 1926, og so aftur frá 1929 til 1942, tá hann doyði 68 ára gamal. Fýra Stauningsbátar vóru í Skálavík, í dag er eingin, men av Strondum er hesin komn aftur higar. Søgan sigur, at hin blindi Dánjal í Nýggjubúð átti hann og altíð róði út við hundi, sigur Martin Karl, og metir at Hammer mennir í Vági hava bygt bátin. Akkurát hvør Hammer, er ikki greitt.
- Jú, hetta er ein Hammer bátur, sigur Hanus Jensen úr Skúgvoy. Tá eg spyrji hvørji eyðkennini eru, nevnir Hanus oyruni á bandfetunum, tey smølu knøini, at hann er væl holaður um miðjuna og smalur um æsingarnar.
So fara vit niður undir aftur í caféina.
Úr djúpu chesterfield sofuni síggi eg søgulig skúlakort at læra seg heimsins lond eftir, og at skriva fagurskrift við rættari upp- og niðurstriku. Mitt í hesum tíðarlumma, síggi eg eitt nummar av føroyska tíðarritinum Kolon frá 1979. Tað er altíð forvitnisligt at blaða í.
Og so varnist eg hillina við bókum frá farnum tíðum, teirra millum Verdens undergang sum franski Flammarion skrivaði í 1894, og sum kom í danskari týðing longu árið eftir, so bangin hava tey ivaleyst verið fyri tilstundandi aldarskiftinum í nýbygdu handilshúsunum á Mølini og øllum bóklærdum føroyskum húsum tá í tíðini.
Heima á Sandi, á Høgnamørk, renni eg meg í sama søguliga Sandoyaráhuga fyri endatíðini, burturrykking, tal dýrsins og útlegging av Opinberingarbókini. Tað er í bókini Et blik paa vor Tid, har skolebestyrer Arnesen í 1916 ávarar norðbúgvar um, at endin er nær: "Al jordisk Kamp og Strid nærmer sig sin Afslutning. Alting lægges hurtigt til Rette for de sidste afgjørende Begivenheder. Lyden af Herrens Dag høres, og Dagen nærmer sig med stor Hast."
Tað er Malan Fossaa, sum bjóðar inn til sunnudagskaffi í søguligu húsunum, tey bestu til útsýn í bygdini, sum hon og systkinini eiga í dag. Húsini blivu kend, tá Katrin Ottarsdóttir brúkti tey í filminum Ludo í 2014. Meðan vit fáa ein kaffimunn er kallan til gudstænastu í kirkjuni og breyðbróting í stillum í Zion.
Her búði Gunnar Winther (1878-1956), sum var sýslumaður og løgtingslimur fyri Sjálvstýrisflokkin frá 1923 til 1940. Fyri ta tíð var hann varalimur fyri beiggjan, Mads Andrias Winther (1871-1923). Gunnar Winther var giftur við Sunnevu Petersen og foreldur hansara vóru Elisabeth Marianna Mohr úr Hoyvik og Niels Christoffer Winther av Sandi. Her sæst hann í egnari stovu á eini Løgtingsmynd frá 1936.
Meðan klokkan ringir og breyðbróting er fráboðað um hornið, er gott at hava vitjað lokalu Rúsuna og fyri fyrstu ferð at hava varnast hetta slagið av altarvíni, sum eg rímiligvís avmyndaði. Eftir at hava sprittað hendurnar undir einum dryppi frá KBI, fæst henda tímiliga vøran, sum er til innvortis brúk, fyri 94 krónur og 50 oyru. Hon kann brúkast alla staðni í oynni og er at finna í vøruskránni undir føroyska heitinum "Kirkjuvín".
Sjáldsamt í hesi bygdini, heima á Sandi, eru tey mongu gomlu marglittu húsini, væleydnaðu leiguíbúðirnar hjá Bústøðum við Heimasandsveg mitt í bygdini, og so tey eins snøggu og nýbygdu summarhúsini, sum smápartafelagið Byrgið, tað er ArtiCon, hevur bygt handan sýnina, við Klovningastein, tey rópa. Alt samalt ítøkilig dømi um eina oyggj, sum stendur fyri eini øgiligari framgongd, beint øvugt av teim tíðindum, vit vanliga hoyra úr Sandoynni um fráflyting og fátækaváða.
- Her, sigur hann, veðrurin við Søltuvíkarvegin heima á Sandi, sum eg niðan frá Gróthúsvatni fokuseri á og klippi til, nú teir eru á fjalli, so hann passar til høvið. Og rætt hevur hann, veðrurin. Her, mitt í blómandi grønskuni á flatastu oynni, sum er næstan ruddað fyri grót, hvar tú so gongur ella koyrir, er ikki bara Gívrinarhol, men eisini ábundni steinurin, sum børn halda verða so stuttligan at taka í, serliga bróstini og føturnir undir skjúrtinum. Tað var her, at Hammershaimb skrivaði søgnina um Gívrina, sum William Heinesen endursegði og sonurin, Zakarias Heinesen, teknaði fyri Grafia í 1967.
Hetta er landbúnaðarøki burturav og við Veltuni, Eplafestivalinum og Mat og Moldmentanarháskúlanum í Ísansgarði hava tey í Sandoynni dugað framúr væl at skapt áhuga fyri tí, sum jørðin kastar av sær, ja í so stóran mun, at heysttakkarguðstænasta hevur verið í kirkjuni, har takkað verður fyri ávøksturin, so sum sálmurin Nú hvíta tindar, so vakurt staðfestir í fimta ørindi:
Takk fyri ávøkst, Guð, tú gav
av bøi og av fjalli,
og alt, sum ført varð yvir hav,
og tað, sum er í hjalli.
Nýggjasta er, at Miðstovugarðurin og Veltan eru komin eftir, at ullin, sum fyrr varð brend, kann brúkast sum tøð í eplaveltunum.
So er bara ein túrur eftir til Søltuvíkar, har flogvøllur einaferð varð teknaður og nevndur sum ein møguleiki í Framtíðarføroyum, eins og við Toftavatni og á Glyvursnesi. Tíbetur eru Føroyar ikki so framfýsnar at fáa sær ein nýggjan flogvøll í okkara tíð, men heldur undirsjóvartunlar at binda landið saman í skilagóðar eindir, so flytførið verður maksimalt fyri mest møgulig í tí partinum av landinum, sum skynsamt kann knýtast saman.
Tað sæst skilliga, at arbeiðið við undirsjóvartunnlinum fyllir nógv í Sandoynni. Longu umborð á Teistanum eru flestu dagligu ferðir útseldar, kanska tí at leki er í tunnlinum beint nú, og sement í hópatali skal førast um Skopunarfjørð.
Men eisini á smala og krókuta Søltuvíkarvegnum sæst áhugin fyri Sandoynni aftur. Eg møti seks bilum á teininum, og tá havi eg ikki talt tríggjar parkeraðar bilar á endanum við.
Koyrir tú til Søltuvíkar vil eg ráða til at fara í lítlum bili, so lítlum, sum tilber, og at verða vandur í at bakka fyri mótgangandi ferðslu og finna smidligar loysnir at møta bilum. Tað gjørdu allir bilførarar, eg møtti, og kanska vóru útlendingar í fleirtali. Í Norðoyggjum móti Viðareiði og í Suðuroynni móti Sandvík havi eg møtt so ágangandi lokalum bilistum, at eg fari neyvan aftur á tær leiðir í bili.
Her eru nakrar myndir frá túrinum til Søltuvíkar.
Og so eru stundir at fara heim aftur av Sandoynni eftir eitt hendingaríkt vikuskifti í oynni, sum um tvey ár verður mest sum ein partur av Havnini og Suðurstreymoy. Hvussu tann samanbindingin fer at rigga, er tað eingin sum veit við víssu, hóast nógv skriviborð og excelørk hava bent á ymiskt.
Veruleikin hevur tað at yvirhála fiktiónina, til dømis í húsaprísum, so nú er bara at vóna, at Sandoyarfiktiónin fer tann betra vegin og ikki tann dapra undirgangsvegin, sum bókasøvnini hjá mentafólki bóru boð um fyri meir enn hundrað ár síðan í somu oyggj.
Livst so spyrst.
Hetta er besta máltíð til og úr Sandoynni - og so eru tvær myndir til havs, onnur bjørt og hin grátt yvir grátt, so langt eygað sær.
Sýnið er títt!
