Eg havi lokkað teir báðar, Andrew og Martin, út á svalan á sættu hædd, har ein stólur er settur, helst fyri at halda hurðini opnari í summarhitanum, so hon ikki stendur og glintar. Men her er eingin, ið forðar tær fyri at seta teg eina løtu at njóta uppgangandi ljóðið úr býnum. Ikki tí, meditativi roykikrókurin er hinumegin á somu hædd, har tú sært yvir kirkjuna og Gamla Bókahandil.
Meðan tú hoyrir ferðafólk samskifta á fremmandum málum um dagin, smakkin og útsýnið, kennir tú teg lyftan upp úr gerandisdegnum. Tú verður sjálvur eitt ferðafólk. Í egnum landi. Og tó við nýggjum tilgongdum.
Tað er mikukvøld og matstovan bjóðar à la carte uppi á Panorama, eins og hóskvøld og leygarkvøld. Fríggjakvøld er tað hitt vælumtókta fiskaborðið, fiskabuffetin.
Hiðani sært tú garðin og húsini hjá ríkisumboðnum, út á Skansan og havnarlagið í Havn, gamla býlingin úti á Reyni, niður á flagtekjurnar og túnini á Húsabrúgv og niður á Havnar kirkju, ið sum dómkirkja er óloysandi partur av ólavsøkuni, har gudstrúgv og parlamentarisma møtast einaferð um árið. Tú verður til ferðafólk í egnum landi, nú tú situr her í skiftand sólarljósi.
So kemur Martin við matseðilinum. Eg velji lamb, tosk og rabarbu. Føroyskt úr haga, sjógvi og garði. Tríggir rættir fyri 490 krónur. Við útsýni, tænastu og borðplássi frá klokkan 18 til 20:30 er tað ógvuliga sámuligt.
Forrættur er lambsterrina á fláum borðiski við mildum men smakksamum sinnopi, súrligari blommu, salati og snerktum breyði. Lambsforrætturin verður framúr forloystur við einum glasi av piont noir, sum er turt og varisligt.
Høvuðsrætturin er ikki bara toskur, men bankatoskur, sum aldri slær falskar mentir í teg, men er besta føroyska dømið, eg kann koma í tankar um, sum ímyndar beint fram góðan mat. Afturvið konfiteraða bankatoskinum kemur gularótapurrée og brúnkað hvítvínssós. Toskurin er hvítur og bleytur, og tó kjøtfullur uttan at vera feitur, men við tægrum, sum merkjast, tá tú stykki fyri stykki setur tennirnar í hann. Tú púra gloymir, at tænarin setti epli á borðið, so góður er hvíti smakkurin av toski. Eg má hava eitt glas av eysturríkskum riesling afturvið. Fullkomið, er tað, við toskatægrum av bankanum millum tennirnar og riesling undir gómanum.
So er triði og seinasti rættur á borðinum. Rabarbupannacotta, við brendari hvítari sjokulátu og einum serstakliga vælvaldum sprota av myntu løgdum omaná. Her hóskar søt italsk moscati av asti slagnum afturvið.
Tænarin setur kaffikannuna á borðið og máltíðin á Panorama er komin at enda. Heimkomin, fær hetta at eta á matstovu, eta úti, sum tey siga, meg at leita í bókunum um mat, ikki bara til gerandis, men eisini sum list, matgerðarlist.
Á okkara egna máli hava vit hópin av bókum um mat og matgerð. Fyrsta føroyska kókibókin, “Matreglur fyri hvørt hús”, kom í 1907, og seinni komu bøkur, ið vendu sær til skipskokkin, “Matgerð umborð” (1939) eftir J.P. Poulsen, nevndur Palle Bager. Óluva Skaale og Marius Johannesen stóðu fyri Føroya kendastu kókibók, “Matur og matgerð” (1974), sum síðani er prentað í seks uppløgum og varð støðið, tá fyrstu føroysku sjónvarpssendingar um mat vórðu gjørdar í einum køki í Havn í 1987-1991. Til skúlabrúks hevur Maria Vilhelm skrivað bøkurnar "Døgurðabókin - hin reyða" (1999) og "Døgurðabókin - hin grøna" (2001). Í 2013 komu sjónvarpssendingarnar "Spískamarið" við kokkinum Gutta Winther og árið fyri gav Sprotin út prýðiligu coffe-table bókina "Koks". Og síðan er just tann matstovan, Koks, heiðrað við fyrst einari og síðan tveimum Michelin stjørnum.
Onkuntíð fari eg at royna hana, listarligu matstovuna Frammi við Gjónna, og hennara báðu stjørnur.
Men hetta við at lýsa mat í orðum, sum ivaleyst er ein roynd at knýta anda og materiu, er eitt kynstur, sum í ávísan mun kann leiðast aftur til franska Jean Anthelme Brillat-Savarin (1755-1826) og bókina "Physiologie du Goût", sum kom út dulnevnd í 1825, tveir mánaðir innan Brillat-Savarin doyði.
Í 1947 kom bókin á donskum og í 1997, tá eg fylti fjøruti, góvu tveir vinmenn, Ólavur og Ivan, mær hana í føðingardagsgávu. Serliga eru tað stuttu skemtisøgurnar, anekdoturnar, ið eru stuttligar at lesa, so sum at "La découverte d'un mets nouveau fait plus pour le bonheur du genre humain que la découverte d'une étoile", tað er at nýggjur matur, sum fólk leggja merki til, gevur mannaættini størri gleði enn ein nýggj stjørna, ið verður uppdagað.
Hann skrivar eisini, at "Un dessert sans fromage est une belle à qui il manque un œil." Tað er at ein dessert uttan ost er ein skjønheit, ið manglar eitt eyga. Tí er ikki bara ein køka, men eisini ein ostur kallaður eftir honum, Brillat-Savarin.
Ein triði setningur er "La table est le seul endroit où l'on ne s'ennuie jamais pendant la première heure." Tað er at borðið er einasta staðið har tú aldri keðir teg hin fyrsta tíman.
Júst hesin setningur er niðast á permuni á donsku útgávuni av "Smagens fysiologi".
Sum í øðrum listagreinum, eru eisini granskarar, ið vilja skipa upplivingina av smakki og at eta.
Á lærda háskúlanum í Aarhus í Danmark skrivaðu tey bæði Karen Wistoft, professari í smakki, matkunnleika, læring og trivnaði og Lars Qvortrup, professari og leiðari á Nationalt Center for Skoleforskning, í fjør eina grein, har tey vildu vera við at smakkur hevur sjey mát, ella dimensjónir og at smakkur er eitt sosialt fyribrigdi og ein sosial ressursa. Tey bæði mæla til, at teirra gransking verður brúkt í undirvísing, í heilsurøkt og til gerandis.
Fyrsta mát, dimensjón, er hin góði smakkurin, sum er okkara uppliving av tí góða og at njóta, og um maturin smakkar og gagnast okkum væl, ella beint øvugt - illa.
Annað mát, dimensjón, er hin heilsugóði maturin, og um hann smakkar heilsugóður.
Triðja mát, dimensjón, er hin sansandi smakkurin, er maturin søtur, súrur, saltur, beiskur ella umami, hvat angar hann av, hvussu kennist hann.
Fjórða mát, dimensjón, er hin moralski maturin, um maturin smakkar "rætt" ella "skeivt" sæð í mun til tína moralsku fatan. Fáa vit til dømis ein beiskan smakk í munnin, tá vit eta egg undan búrhønu.
Fimta mát, dimensjón, er hin átrúnaðarligi smakkurin, hvussu okkara ella annara trúgv ella átrúnaður ávirkar, hvat vit hava hug at eta og hvussu.
Sætta mát, dimensjón, er hin kærleiksfulli smakkurin, tí vit vísa kærleika gjøgnum matgerð og tað kunnu vit smakka. Er maturin gjørdur við passión og borðreiddur við umsorgan fyri tí, ið skal eta?
Sjeynda mát, dimensjón, er hin smarti smakkurin, hvørt maturin fylgir tí ráki, sum er í tíðini, trends, og sum til samans myndar okkara "stíl".
Eftir hesar filosofisku tankar um mat, og hvussu vit kunnu fata dimensjónirnar í smakki og matgerð innan skúlagátt, eru stundir at fara inn í Mikkeler, niðast í Bøgøtu, og royna eitt djúpt reytt glas av lambic kirsuberjabryggi úr Belgia fyri 75 krónur afturvið gittarsurftónleiki hjá Link Wray frá avstralska barrvørinum.
Tað var endin á einum heitum miðvikudegi mitt í Havn.
