Tá norskir filmsframleiðarar vóru á filmstevnu í Havn í 1989, teirri størstu nakrantíð, trivu tey í sangin Vi skal ikkje sova bort sumarnatta. Tað var á Hotel Borg og Frida Ohrvik, sum júst hevði gjørt avtalu um at marknaðarføra fyrsta føroyska film, Atlantic Rhapsody, úti í heimi, sang fyri.
Við sýni yvir Havnina, vildi Frida fyrst og fremst peika á tætta sambandið við náttúruna, á nýnorska málbunan, sum hon knýtti beint til føroyskt og harvið gjørdi til eitt mentapolitiskt statement, og í triða lagi til tað intenst sansaliga og alment menniskjansliga, ikki at spilla lívið og tíðina. Tí skulu vit ikki sova burtur summarnáttina.
Nú alt kokkalarakólar um fótbólt, gongur tað ikki fjøllini at síggja sólina rísa, setti eg meg at hyggja eftir fyrstu íslendskt framleiddu Netflixrøðini, Katla, sum altjóða meistarin, Baltasar Kormákur, hevur leikstjórnað og skrivað saman við Sigurjón Kjartansson.
Hvør partur er trý korter og tilsamans eru teir átta. Heitini eru konsis og skaldaborin til endamálið.
Byrjað verður við heitinum Undan Jöklinum, so koma Ása, Móðirin, Þetta er ekki hann, Norðanátt, Gríma, Steinninn og ringurin endar við heitinum Ég er þú.
Ein tilverulig rundferð á bygd í Nútíðaríslandi við einum farra av framtíðarsøgu, har alt er lagt undir náttúrukreftirnar, sum bygdarfólkið roynir at týða úr staðbundnum sagnum og ævintýrum, ið ikki altíð fylgja einum tíðarrøttum skilvísi.
Her er røðin mest spennandi.
Tá væl defineraðir persónar trýna úr gerandismyndini og verða figurar úr øðrum høpi og aðrari tíð, eitt, trý og tjúgu ár síðan, og tí, sum tá hendi millum fólk, opið og dult.
Alt er tvinnað og bundið, eisini undir Mýrdalsjökulli, har Katla bolar yvir bygdini Vík í Mýrdali, sum er hin syðsta á Suðurlandinum.
Longu nú kitlar í filmsfingrunum at sleppa at ferðast. Eg sigi ikki meir, annars spilli eg søguna. Ella, sum skrivað stendur á hinari íslendsku Wikipediu: "Varúð, greinin inniheldur spilli - greint er frá söguþræði, endi eða lausn."
Fyrsta íslendska Netflixrøð skal fáa mítt besta viðmæli.
Ikki bara tøknin og førleikarnir at mynda eskatologiska Ísland akkurát tann vegin, tú vilt - sum vit við bravour sóu í Havnar Bio, tá Ridley Scott vísti Dettifoss í innganginum til Promotheus - eru framúr av tí sjálvsagda slagnum, men eisini teksturin, dialogurin, har nomið verður við eksistentiell viðurskifti millum pør, myndugleikar og ættarlið, er avbjóðandi framúr í lítlu bygdini, har allir tilverutræðrir verða knýttir á hotellinum, og teir alment fyriskipaðu á løgreglustøðini, sum er flutt inn í kirkjuna. So eru øll hini húsini og funktiónirnar í útryðjuni. Bóndagarðurin, kanningarstøðin og duldarfulla bilferjan á sandoyruni, sum knýtir fornisku bygdina við lærda umheimin, hesumegin og hinumegin.
Ímeðan kanst tú hugna tær við referensum til Jules Verne og hansara klassisku bókmentaferð Voyage au centre de la Terre frá 1864 inn í jarðfrøðina við Íslandi sum karmi, ræðufilmin hjá Stanley Kubrick yvir søguna hjá Stephen King The Shining um tey, sum búgva á hotellinum, háreligiøsu dómadagsvisiónirnar hjá Andrej Tarkovskij, og so konkret avbjóðandi science fiction søguna hjá Jack Finney, Invasion of the Body Snatchers, sum Clint Eastwood-vinurin Don Siegel gjørdi í svarthvítum longu í 1955 og Philip Kaufmann aftur í 1978. Eftir hesum sama tráði er eisini vert at minna seg sjálvan aftur á fronsku sjónvarpsrøðina hjá Canal+ Les Revenants, Tey Afturvendu. Og so eru tað allir filmarnir við illavorðnum børnum, sum eisini kunnu verða inkarnatiónin av í minsta lagi tí ónda og ringasta føri reinum djevulskapi, tá hann er óhugnaligastur á filmi. Endasenan skal ikki avdúkast, men hin tríggjar tíma drúgvi biograffilmurin The Deer Hunter hjá Michael Cimino er eitt klú. Tilsamans eru fleiri leikstjóratilsipingar og inspiratiónskeldur, sum eg haldi meg kunna knýta upp í lívsavrikið hjá Clint Eastwood. Og tað er tað, sum alt snýr seg um. At skapa ein resonans, eitt afturljóð. Men villa og ómentaða náttúran er eisini við, ikki sum kulissa, men sum realitetur, vit síggja í miðlunum.
Frumsýningardagin, 17. juni, tosaði Íslendska Ríkisútvarpið, RÚV, við handritahøvundan, Sigurjón Kjartansson:
"Hann segir að náttúruöflin hafi boðið upp á ókeypis auglýsingu með gosinu í Geldingadölum. „Þetta bara kom, alveg á réttum tíma fyrir frumsýningu. Og við tölum þarna inn í ákveðnar spekúlasjónir sem eru búnar að vera í gangi í meira en 100 ár; Hvað gerist ef Katla gýs? Og þarna göngum við aðeins lengra; hvað gerist ef Katla gýs og hvernig er lífið ef Katla er búin að vera að gjósa í heilt ár?“"
Fyrsta íslendska Netflixrøðin Katla gyklar fram nógvar resonnerandi djúpmyndir í minum huga og innara eyga. Og tað er sum handritahøvundurin sigur í samrøðuni: ”Enginn verði samur eftir að hafa horft á Kötlu.”
Vilt tú ikki sova burt føroysku summarnæturnar, so vil eg mæla til, at tú hyggur eftir íslendsku røðini Katlu, út í eitt, um tú orkar.
Kanska verður tú so inspireraður, at tú fert ein svipp á Suðurlandið við Norrönu í egnum bili eina viku ella so.
