Úr Føroyum hava vit skrivað okkum inn í Villa Cuba í gøtuni Calle Cuba nummar 163 í gamla býarpartinum í Havanna. Julio er í køkinum og hevur skrúvað Marley so hart frá, at vit kunnu ikki annað enn murra aftur við. We'll share the same room, yeah, for Jah provide the bread!
Í Aalborg er systurin gift við vinnulívsmanninum Lars-Christian Lys, sum eftir 36 ár hevur selt Dansk Marine Center, og seinastu mongu árini hevur hjálpt svágrinum, Julio, og konuni, Gloriu Castellanos, sum er vaksin upp í næsta grannahúsi, at byggja eina egna casa particulares, bed and breakfast, sum sonurin Juan Carlos einaferð fer at reka víðari.
- Húsini, sum Rosa átti, trongdu til eina kjerliga hond, og vit løgdu el og vatn inn av nýggjum, og pussaðu, málaðu og gjørdu nýggjar veggir, og eina la vista íbúð ovast, sigur Lars-Christian, og sipar til altanina, ið var orsøkin til, at vit úr Føroyum funnu hesa íbúðina, sum nú breyðføðir meir enn fýra fólk mitt í gamla býnum.
Tá talan er um ein søguligan miðbý, ið ikki er ólíkur Lissabon, Barcelona, Milano og Genova, er fyrsta ynskið at búgva við altan og útsýni, so tú kanst eta morgunmat undir fríum lofti og njóta setandi sólina, mitt í fremmanda stórbýarlarminum og tó hjá tær sjálvum. What a beautiful noise coming up from the street.
Men vilt tú, eftir brøttu trappurnar, hyggja upp, slepst ikki undan at hyggja niður. Tá sært tú, hvussu fátæksligt er í túninum. Forvitin og spentur fari eg niður í bakgarðin, har Julio førir meg inn í hvønn krók í kollektiva bilverkstaðnum, har arbeitt verður undir rukkublikki við steinum og felgum á, so takpláturnar ikki flúgva sín veg, tá ódnirnar herja. Nú um jóltíðir er vetur, ódnirnar eru farnar framvið, eins og tað nógva regnið. Vit er syðri enn Gran Canaria og miðalhitin er 23 stig. Tað merkir eisini, at bensin- og diesilosin slær upp í næsarnar, blandaður við deyminum av húsarhaldsruski, tí reinhaldið riggar ikki. Á holutu gøtuni, ið er sum Múlavegurin, liggur ein hundur uttanfyri hurðina og gnagar eitt svínariv.
Tað var Tordur Niclasen, sum var íspinnari av hesi spennandi og upplivilsisríku ferð við innliti í eitt land, sum helst skjótt letur aftur, soleiðis, sum vit higartil hava kent tað. Eitt transfer- ella flytingarvindeyga, sum tey siga í fótbóltinum. Tordi møttu vit vesturi á flogvøllinum, har vit heintaðu fólk, ið komu heim. - Tú skuldi farið til Kuba, segði hann við støði í egnum royndum. Hann og konan, Sigrun, hava sambond við pastorar, sum tey stuðla persónliga, og hava alt gott at bera, tí fólk eru so fyrikomandi blíð. Hann gevur okkum virðismiklar upplýsingar, og minnir okkum á at hava pannulyktir við, tí streymurin fer í heilum. Eisini mælir hann til, at vit vaksinera okkum fyri mateitran og at hava imodium tablettir við. - Vatnið mugu tit ikki drekka og ei heldur busta tenn í. Og ansið eftir valutakursi, tá tit veksla.
Ein serligur heiður var at bera havanesiska pastorinum, Felix, og konuni, brævbjálvar við dollars úr Føroyum at keypa eina motorsúklu, sum hann hevði tørv á í dagliga arbeiðnum, fyri. Ein góð løta, ið sannførdi meg um, at fólksligar alliansur eru hvørki deyðar ella burtur. Heimkomin, eru fólkslig sambond helst hin sterkasta ímyndin, eg havi eftir Kubaferðina.
Rakul Heygsá hjá Fonn Flog hevur útvegað okkum bestu ferðaseðlar í samstarvi við Atlantsflog og Air France úr Vágum, til Keypmannahavnar, París og Havanna og aftur tríggjar vikur seinni. Alt eftir einari leið, og hóast jóltíðir og langa farleið, komu øll kuffert rættstundis fram. Tú kanst ikki annað enn fegnast um logistikkin, tá umræður samansettar flogferðir. Bettina Rasmussen hjá Svane Rejser í Bagsværd í Danmark hevði útvegað okkum íbúðirnar í Havanna, Trinidad og Viñales og allan flutning í seks persóna bussi til og frá, har onkur teinur er seks hundrað kilometur, frá Trinidad til Viñales, eftir ringum vegi.
Emilio er kubanskt umboð fyri Svane Rejser. Hann møtir okkum á altanini í Kubagøtuni hin fyrsta morgunin í desembur, og sigur frá um mótsetningsfylta og ofta torskilda landið, ið nú hevur ferðavinnu sum høvuðsvinnu. Málið er at røkka tølunum undan koronasmittuni, tá nógv steðgaði og enn ikki er komið í gongd aftur. Í hesi menningargongd hevur landið sett sær fyri at fáa 3,2 mió ferðafólk í ár, men hevur bara klárað 2,2 mió. Hartil kemur, at Kanada, sum sendir flestu ferðafólk higar, er farið at ávara um ferðamálið, fyrst og fremst tí at streymurin fer í heilum. Eisini Týskland ávarar, og har úr landinum kunnger flogfelagið Condor eftir virksemi í áratíggju, at nú gevast tey í maimánað at flúgva til Kuba. Nýkomin, spyrja vit Emilio um faktuell viðurskifti, sum vit illa fáa at passa um býin og landið, vit júst eru lend í. - It’s a place not to understand, sigur hann at enda, og mælir okkum til at uppliva landið við opnum sinni. Og tað eru júst byrjunarorðini hjá Høgna Debes Joensen, tá Forlagið Fannir í 1985 gevur út dagbók, Kubaferð, hann gjørdi í landinum tvey ár undan.
Emilio er ikki meir enn farin, tá Esin, sum sæst omanfyri, møtir okkum í somu íbúð. Eisini hann hevur verið í Aalborg, har hann arbeiddi sum kokkur fyri seytjan árum síðan. Svane Rejser skipar fyri. Fyrst fara vit í tveimum gomlum amerikanskum bilum, sum í sjálvum sær eru fremstu eyðkenni í kubansku gøtunum. Tað hugtakandi við hesum rullandi bilasavni er, at bilførararnir eru mekanikarar, og kenna hvørt glint, ljóð og misljóð úr motori og fjaðrum, og tí ikki himprast at steðga og umvæla, tá okkurt er. Meðan skrokkurin er hin sjónliga upprunaamerikanski, er botnurin, girkassin og motorurin nakað heilt annað, kanska KIA úr Suðurkorea ella Mercedes úr Týsklandi.
Hemingway, sum í 1954 fekk Nobelvirðislønina fyri at skriva um Gamla mannin og havið, sæst aftur á fleiri húsaveggum. Um hornið, har vit búgva, er turistfellan, La Bodeguita del Medio, har so lítið vatn er í vesinum at tað slettis ikki skolar niður. Tað luktar ikki væl. Annarleiðis er við stílfulla staðnum, La Floridita, har tey skeinkja okkum ein daquiry meðan salsa tónleikurin rungar. Úr miðbýnum fara vit til lítla staðin, San Francisco de Paula, og húsini Finca Vigia, sum Hemingway keypti í 1940, har eisini báturin Pilar sæst.
Eini førarin, Dayan, sigur um bláa bilin omanfyri, at abbin keypti hann tveyáragamlan í 1954, og hann er enn í familjuni, bilurin, og koyrir sum fyrsta dagin. - Men hatta við embargo er tað bera propaganda, sigur førarin. - Eg eti amerikanskan høsnarunga hvønn dag, um eg vil. Embargo er bara í høvdinum á stjørnini. Fidel er mín hetja, eins og hjá øllum øðrum, men hann gloymdi búskapin, Fidel, stongdi allar dyr, og nú fer ein broyting at koma, men hon krevur, at fólkið er við. Nær tað verður, veit eingin.
Alt er fyri leiðaran og landið. Tú fært tína egnu heimsmynd og tjóðskaparkenslu hongda upp at turka, nú tú ert á Kuba.
Michael er sigarseljari á gøtuni. Hann er komin inn í Casa Cuba at víga okkum inn í tað katólska vælsignilsið, sum Cohibaroyking er, og hvussu tú klippur og tendrar og seinni - tá vit eru blivin feinsmekkarar - eisini kunnu smyrja hunang á sigarina, og taka til okkara angan av rommi. Fyri mín part keypi eg ein svartan kassa við 25 Cohibasigarum, hóast eg aldri havi roykt. Samstundis vóni eg, at hetta eru ikki 25 rull av kinesiskum avíspappíri, sum ein annar seljari ávarar meg um. Hetta kapitalistiska ynskið um profittmaksimering er floygt og flutt inn á kirkjutorgið í gamla og enn eksisterandi kommunistiska høvuðsstaðnum, her vit seks føroyingar hava búsett okkum í nakrar jóladagar.
Kvøldið eftir hevur Julio sent okkum at síggja L’egendarios del Guajirito við stjørnum úr Buena Vista Social Club, har hin aldrandi, Xiomara Valdés, og teir báðir Luis við eftirnøvnunum Barzaga og Valiente vóru serliga hugtakandi við sangi og spæli oman og niðan eftir reyðu langmottuni í øllum rúminum, meðan ungar nissugentur seti á borðið. Her vóru nógv pólsk ferðafólk, sum vit møttu aftur á midnáttarmessu í Trinidad.
Um hornið trilva vit okkum í myrkrinum fram til upprunastovuna, har mojito bleiv til, hin besti í heiminum, tryggjar barrvørurin, Ionel, okkum. Ikki kann sigast annað enn, at býurin, hóast myrkur í síðugøtunum, er livandi og rútmiskur.
So eru vit í Trinidad, har gøturnar eru lagdar við malargróti, sum fyri vist sigst hava verið barlast í kjølinum á trælaskipum í døgum Kolumbusar og fram. Eitt skeið, sum verður lýst í stættarsøguni hjá Hans Kirk, Slaven, har siglt verður úr Meksiko til Evropa. Sama frásøgusnið sæst aftur í filminum hjá stóra filmslæraranum, Spielberg, Amistad, og ikki minni rámandi í bíbilskari frásøgustyrki í filminum La última cena, sum kubanski leikstjórin, Tomás Gutiérrez Alea, gjørdi í 1976, har ein gudsóttandi plantasjueigari roynir at læra tólv av sínum trælum hin sannan kristindómin, tá hann eftir bíbilskari forskrift bjóðar teimum tólv til borðs at njóta seinastu kvøldmáltíðina hesar páskirnar, sum nú stunda til.
Kanska varð tað henda forsjón, sum gjørdi, at vit jólaaftan rendu okkum í eina trivaliga breyðbróting á fimmstjørnaða Iberostarhotellinum, hóast vit sjálvi búðu undir eyðmjúkari korum á eini casa hjá Jon, har Yaima var kamarsgenta. Semja var um, at besti partur av borðreiðingini var ajiaco súpan við neytakjøti, svínakjøti, høsnarunga, graskeri og mais, og so rækjukokkteyl, sum var ein evergreen. Niðanfyri sæst Yaima.
So er midnáttarmessa í heilagu tríeinigheitskirkjuni í miðbýnum, har wi-fi signalið samstundis er sterkast - Iglesia de la Santísima Trinidad. Dominikanarapresturin, Lester, er fyrikomndi og bjóðar okkum vælkomin. Røddin er sterk, kirkjuliðið livir við, og í messuni, sum varir tveir tímar inn í náttina, hómi eg ein uppspentan orðastrong, sum fer eftir c-linjuni: Cuba, corazon, casa, cielo, culpa og Christo, og verður hildin upp móti palabras. Orðum.
Dagin eftir hitta vit ein ferðaleiðara, sum við einum ungum grannapari úr Hongkong er komin úr Barcelona, har hann býr, at vitja heimbýin, Trinidad, her mamman býr. Vit tosa um orðini hjá prestinum, og hann spyr, um eg eri íðin katólskur kirkjugangari. Nei, sætt at siga eri eg bara í kirkju í útlondum. Tað var sjáldsamt, tí akkurát soleiðis havi eg tað eisini. Eri bara í kirkju har eg ikki bugvi. So sigur hann tey orðini, sum heimkomin liggja tyngst í mínum tonkum. – Fólkið bíðar. Nú er bara blóð eftir. Og tað vil tolna og vinsama fólkið á Kuba ikki. Hann situr til høgru á trappusteininum, klárur at fara at ríða við kovboyaranum og ferðafólkunum úr Hongkong.
Innan vit fara úr Trinidad vitja við gallaríið hjá vinfólkunum hjá Tordi og Sigrun, Diosmary og verðdóttrini. Streymurin er farin, so tað er bara grýtan og kolið, tey kunnu dúva uppá, sigur hon mær, grínur og heldur kolasvørtu hendurnar fram. Tey fáa ein myndakalendara, so Føroyar kunnu hanga á vegginum alt næsta ár.
So koyra vit 600 kilometur í átta tímar til minsta býin, Viñales, har sekstúsund búgva. Ein oasa, gróðrarrík og eingir biddarar, seljarar og vekslarar. Tú kemur niður í gir. Ikki tí, nýggjárið nærkast, og hvønn morgun verða vit vakt við, at grísur verður stungin og slaktaður í næsta húsi. Tað er nýggjarsmatur her.
Pedro er triða ættarlið, sum arbeiðir á Finca Agroecologica La Cueva. Hann hevur lisið landbúnað í Havanna í átta ár, men flutti aftur til heimbygdina. Dámdi einki stórbýarlarmin og ágangandi tónleikin, sum lovprísar agressión, sex og rúsevnum. Men ungdómurin vil bara býin, sigur hann og vil verða ein fyrimynd. Vit brúka ikki handilstøð, alt er organiskt, vit granska náttúruna, hjálpa henni, kanna grundvatnið, brenna einki, men kompostera, læra børnini og fáa saman við teimum vónandi eina betri framtíð. Men so smílist hann, og fer at tosa um royking og sigarir úr mest sum nikotinfríum bløðum, og romm, sum ikki er úr sukurleggi, men úr grønu guayabita fruktini og dropatikið her í økinum. Á garðinum arbeiða átta fólk, tað tvífalda, tá mest er at gera, og tólv fólk hava allan avgerðarrætt. Eisini hann tosar um eina komandi broyting. - Um 80% eru bundin at statinum, hendir eingin broyting. Broytingin má koma frá fólkinum. Tá vit eftir henda mest hugvekjandi túr á ferðini fara avstað, kemur ein bilur í túnið. Tað eru næstringar úr Florida, sum eru eksilkubanar og ein maktfaktorur í tí fjalda. Tá handilsbannið heldur uppat, og teir sleppa til, verður hesin eksotiski karibiski bakgarður eitt nýtt Disneyland, hugsi eg. Ein drúgv parentes hjá revolutiónsromantikarum fer tá í søguna.
So møta vit Julius. Hann stendur í einum duri, einsamallur. Hann bjóðar okkum sess í hitanum. Fryntligur, sum ein Hollywoodfilmstjørna og ikki sørt átøkur Mark Rylance við einum veti av bæði Chaplin og Peter Sellers. Og tað er ikki langt av leið. Hann er útbúgvin sjónleikari, roynir at lívbjarga sær sum træskeri við altartalvum og nú sum tænari. - Jólaaftan fór streymurin í fjúrtan tímar og seinastu tíggju dagarnar havi eg forvunnið 4000 pesos, sum kanska eru tólv dollars. Tíð er pengar, sigur hann. Men lummarnir eru tómir. Eg havi mist mína tíð og mínar pengar. Leinkjur og trælahald. Einki er broytt. Eg ynski bara at liva sum eitt hampuligt menniskja, a decent human being. Eg vóni ikki, vit fáa kríggj í Kuba. Her havi eg einki. Innan vit fara, gevur hann mær ein lítlan hondskrivaðan seðil, har hann hevur skrivað navn, bústað og meyladressu, og eg skilji, at hann eitir ikki bara Julius, men Julius Cesar. Ivan heldur, at nú verður tað, sum tá Harmonikuliðið í Nólsoy fer at spæla Góða mamma, tú, ið lívið gav mær, og allir menn gerast sentimentalir og fara at tára.
Ársskiftið og seinastu dagarnar eru vit aftur í Villa Cuba. Takk fyri ferðalagið og takk fyri at tú las við.
