Filmur um krígsnoktaran Franz Jägerstätter (1907-1943)

A Hidden Life er heitið á nýggjasta stórfilminum hjá kenda amerikanska leikstjóranum Terrence Malick (f.1943), sum í 2011 gjørdi The Tree of Life.

At síggja henda stóra filmin á stórum lørifti er sum at fara til altars, skrivaði Owen Gleiberman úr Cannes, tá hann ummældi filmin fyri heimsins elsta filmstíðarrit, Variety:

The movie is cinema at its mightiest and holiest. It’s a movie you don’t just watch; it’s a movie you enter, like a cathedral of the senses. Some, in fact, will prove resistant to it (it was not universally beloved), but A Hidden Life as much as any film I’ve seen in the 21st century, is totally contingent upon the big screen. It needs to be bigger than you are, because it’s about bigger things than you - or anyone else. It’s about how the quietest acts of resistance are part of what save civilization.

Í Danmark er filmurin eisini væl umtóktur. Fremsti danski filmsummælarin, Bo Green Jensen, skrivar soleiðis í Weekendavísini: 

A Hidden Life er en krævende film, som aldrig slipper sit tag eller glemmer at forkynde. Men den er levende, rig og seværdig på en måde, som Malick ikke har været i lang tid. Her mødes kulden fra Kubrick og troen fra Tarkovskij.

Í 1980unum vísti Filmsfelagið desperadofilmin Badlands (1973) í Sjónleikarhúsinum og seinni varð drúgvi krígsfilmurin The Thin Red Line (1998) vístur.

Nýggi Terrence Malick filmurin, sum varir tríggjar tímar, hevur leingi verið í gerð undir navninum Radegund, og er hin drúgvasti einstaki filmurin í søguni hjá Filmsfelagnum.

A Hidden Life er ein grundandi søga um tilveruna, ið byggir á lívið hjá Franz Jägerstätter, sum saman við konu og trimum døtrum, livir eitt einfalt og lukkuligt lív sum bóndi í eysturríksku bygdini St. Radegund.

Tá søgan tekur við undir øðrum verðaldarbardaga, hevur Franz verið á hernaðarligari venjingarlegu. Heimkomin fær hann bræv, har nazistisku herdeildirnar í Berlin kalla hann í kríggj. Men tá Franz noktar at fara í kríggj fyri Hitler, er tað sum ein flóðalda av skomm, avbyrging og sorg rakar húskið og garðin Radegund.

Hóast Franz er fullgreiðir yvir, at ein tílík tjóðskaparlig noktan er at meta sum landasvik, ið fær avleiðingar og í ringasta føri deyðadóm, stendur hann við sítt.

Trúgvin og kærleikin til familjuna er styrkin, sum fær hann at tvíhalda um lívsvónina.

Í dag er Franz Jägerstätter (1907-1943) katólskt halgimenni og ímynd av samvitskufullari krígsnoktan.

Birgir Kruse fer at innleiða filmin A Hidden Life við nøkrum orðum um ikki bara góðar, men eisini týdningarmiklar filmar, sum Filmsfelagið hevur sett sær fyri at vísa.

Filmurin um katólska halgimennið hevur 11 ára aldursmark.

Franz Jägerstätter (1907-1943)

Michelin stjørnur í Norðurlondum

Fyri seks árum síðan fór Michelin undir eina egna norðurlendska guide The Michelin Guide Nordic Countries. Klokkan fýra seinrapartin í dag er átakið fyrstu ferð í Noregi, tá Ólavshøllin í Tróndheimi er karmur um nýggju stjørnurnar og allar stjørnubroytingar á norðurlendskum Michelin matstovum.

Tað upplýsir Næringsforeningen i Trondheimsregionen, NIT, har Michelinstjørnumatstovurnar Fagn og Credo eru. Seinna matstovan fekk eisini bærekraftsprisen í fjør. Júst burðardygd er ein nýggj skipan hjá Michelin.

Føroyska matstovan Koks hevur fyrr fingið bæði eina og tvær Michelin stjørnur. Í dag verður kunngjørt, um Michelin heldur, at nøkur broyting skal gerast í føroysku gastronomisku stjørnustøðuni.

Danski bloggarin Rasmus Palsgård hevur nógv boð og nógvar tankar um norðurlendskar Michelin stjørnur, sum hann samanumtikið heldur vera ov nógvar, hóast hann ikki heldur at nøkur matstova fer at missa stjørnur. Føroyar eru tó ikki við í metingunum hjá Rasmusi Palsgård á blogginum Feinschmeckeren.

Til ber at fylgja við á altjóða Facebooksíðuni hjá Michelin í dag frá klokkan 16.

NIT boðar frá at limir kunnu fylgja við gastronomisku gongdini í beinleiðis sending úr Ólavshøllini í Tróndheimi í dag frá klokkan 16 okkara tíð og trý korter fram.

Búi og Gudmundur vunnu

Á áttanda sinni vórðu føroysku filmsvirðislønirnar, Geytin og Áskoðaravirðisløn Tórshavnar kommunu, handaðar í Norðurlandahúsinum leygarkvøldið 15. februar. Búi Dam og Dánjal á Neystabø fingu Geytan fyri eksistentiella barnafilmin Hví eru vit her? og Gudmund Helmsdal fekk Áskoðaravirðislønina fyri Trøllabeiggi, sum hevur spælandi undirheitið ein Skerpiwestern. Á myndini omanfyri síggjast Búi og Gudmundur. Dánjal var burturstaddur.

Her sæst fegni Geytavinnarin, Búi Dam, saman við ommuni í vinnarfilminum, sum er Mariann Hansen, og á niðaru myndini er hann saman við Tjóðhild Patursson.

Her er hin ikki minni fegni Gudmundur saman við Sólvá Svartafoss. Fyri Trøllabeiggja vann hann Áskoðaravirðisløn Tórshavnar kommunu, hin fyrsta virðislønin eg havi fingið síðan eg vann í svimjing í skúlanum í Kvívík, seg Gudmundur skemtandi við allari familjuni rundan um seg.

Meðan møttu áskoðararnir í Høllini valdu filmin, sum skuldi fáa Áskoðaravirðislønina, beinleiðis á Geyta appini hjá Sona, var tað ein dómsnevnd, sum gjørdi av, hvør skuldi fáa áttanda Geytan. Sitandi Geytadómsnevndin hevði boðið amerikanska Robert M. Goodman við í dómsnevndararbeiðið.

Hann hevur arbeitt við og undirvíst í filmsgerð í meir enn 35 ár, m.a. níggju ár á The Art Institute of Philadelpia, innan hann í fyrrárið flutti til Danmarkar, har hann er giftur Anitu Reher, sum er stjóri í Nordisk Panorama.

Á myndini omanfyri hevur hann orðið og takkar fyri høvið at vitja Føroyar á fyrsta sinni, og at fáa innlit í praktiskt filmsarbeiði hjá yrkisfólki eins og skúlanæmingum, sum øll hava ein týðuligan hug at siga søgur í myndum, hvør á sín hátt.

Geytadómsnevndin er frá vinstru Ivan Niclasen, Gunn Hernes, Ingibjørg Odmarsdóttir Petersen, Marjun Niclasen, Robert M. Goodman, Jan Berg Jørgensen, Geytasponsorurin í ár og í fjør Tórbjørn Jacobsen, og Birgir Kruse, formaður, sum hevur orðið og lesur grundgevingina hjá dómsnevndini at lata Búa Dam og Dánjali á Neystabø Geytavirðislønina 2020 fyri filmin Hví eru vit her?

Dómsnevndin hevur hesa grundgeving fyri at kjósa vinnaran í ár:

Í tjúgutjúgu komu tjúgu filmar inn til Geytakappingina og átta sluppu víðari. Úr hesum skara, sum í minuttum telur hundrað og tjúgu, hava vit spola aftur og fram, og eru í sátt og semju lend á einum greiðum fyrsta plássi.

Umframt tey bæði mátini søga og tøkniligt avrik, er eitt triðja mát hjá dómsnevndini, hvussu filmisk frásøgusnildi eru brúkt. Heilt frá byrjan síggja vit greitt eina filmiska referansu til kanska kendasta filmin av okkara leiðum - Sjeynda Siglið hjá Bergman, filmurin har telvarin dystast við deyðan.

Umframt hesa referansu, spælir filmurin sær eisini stevfast vælupplagdur við slapstick sjangruna.

Eingin í dómsnevndini kundi seta ein fingur á nakað í hesum floygda og fullbúna filmi, sum greiður og avsluttaður pikkar inn á fyrsta pláss.

Hóast partur av størri heild, loysir vinnarafilmurin til fulnar ta gátu, hann í útgangspunkti setir sær fyri at loysa.

Tað er spurningurin um tað, sum klokkan mátar, tíðina, og hvar tey sum fara, fara.

Og hvat hendir, tá tann sum fer, ikki hevur rætta kuffertið við sær, og tí kemur aftur, at avgreiða viðurskiftini við barnið í søguni - sum eisini er ein vaksin - og tá fær rætta kuffertið, og tí kann fara at fara.

Tøknin, visuellu rúmini, dialogurin og leikararnir skapa eina so hugtakandi heild, at hóast eksistentielli filmurin er ætlaður børnum, er hann eins brúkiligur til vaksin.

Geytadómsnevndin er samd um at Geytavinnarin í tjúgutjúgu er tveyogtjúgu minuttir langi eksistentielli filmurin til børn í øllum aldri Hví eru vit her? hjá Búa Dam og Dánjali á Neystabø.

Til lukku!

Undir heitinum Fram til gylta tindin og við støði í kenda sanginum hjá Martini Joensen Svarti ravnur, helt Tórbjørn Jacobsen, borgarstjóri í Runavíkar kommunu og sponsorur hjá Geytanum annað árið á rað, hesa kveikjandi røðu til frama fyri filmi í Føroyum:

Breið tínar veingir út og flúgv so yvir vøtnini. Yvir dimmu dalarnar og fram til gylta tindin. Svarti ravnur set teg har, ið sólin fer í kav. Og lat bleyta áarkvæðið rura teg í blund.

Hómi framvegis snjallu røddina hjá einum síðullaðum purlutum ungum prestasoni úr Leirum - omanav pallinum í Klubbanum. Fráboðanin um at annað rútmiska ættarliðið - úr føroyskum jørðildi og á ditto veingjum - var á veg, og tað kom ikki óvart á, at ein vestmenningur var í broddi fylkingar. Martin. Hann átti sangin um svarta ravnin.

Granni Klubbans var og er Havnar Bio. Tvey avgerandi tempul í okkara skúladøgum og uppá skift frekventeraðu vit rútmu og kykmynd. Magnfullar hendingar varpa stórar skuggar frammanfyri sær, og vit varnaðust teir, skuggarnar, í Klubbanum, men í kykmyndahøllini var øskukalt í so máta. Sum oftast bara púrgjørt anglikanskt undirhald. Farvegurin av føroyskari filmsgerð sást at kalla ikki.

Lív og skapan eru tvær alin av sama vadmali, men skal eimur í øsku kynda í størri bál, mega nakrar fyritreytir laga seg. Kykmyndaáhugað hava í mong ár virkað við hesum, tað er brostið fyri nevi og meiri enn tað, men langt er eftir á mál. Geytin er ein trivaligur viti á hesi siglingsferð.

Politiskt kann tað vera trupult at fyrihalda seg til eitt virði, sum ikki kann mátast við einum tummastokki. Talið av seldum atgongumerkjum, heiðurslønir og filmsfestivalar kunnu mátast, materielt, hetta ber kortini ikki til, táið tað snýr seg um djúptøknu ávirkanina, sum kykmyndir hava á hyggjaran og samfelagið.

Kykmyndin er ein av mongum listargreinum. Vit, sum ikki eiga skapanarevnini, ynskja at verða undirhildin, at verða bjóðað av og okkurt at savnast um. Ynskja list, sum stendur á okkara botni, okkara mentan, sum brúkar okkara mál, hóast tað fyri alt her í verðini ikki má enda við nationalistiskum humbukki. Vit eru komin nakað á leið við styttri filmum, og hóast lopið er langt, er stundin komin til at fara undir stórar spælifilmar.

Lykilin liggur partvíst í politisku skipanini, fæ skal til, men tað er kanska trupult at standa andlit til andlits við eitt so diffust høpi, sum ikki hóskar inn í nakran frymil - og har uppá seg fáar atkvøður ferðast. Tað ger tað ikki betri, at listin skal - skal - hava frælsi til at vera skeiv, øðrvísi, ógreinað og avbjóðandi fyri okkum hyggjarar. ”Ongin veit nakað sum helst”, sum manushøvundurin William Goldman segði um vegamótið, táið farið verður undir eina filmsverkætlan.

Runavíkar kommuna letur nú býarinnar mentanarhús, Løkshøll, upp fyri føroyskum kykmyndum hvønn 14. dag. Tað frætta vit meiri um, og vit bíða eisini í stórum spenningi eftir at Geyta- og Robertvinnarin, Andrias Høgenni, kemur á gátt við stóra spælifilminum, sum býráð okkara hevur valt at stuðla.

Alternativið til lagnuna hjá veingjaskerdu snjóugluni í stuttsøguni hjá Heinrich Böll, "Weggeflogen sind sie nicht", er, at samfelagið stuðlar undir veingjabreiði teirra, ið fáast við hesa avgerandi listagrein – kykmyndina.

Tá kann tað vera at hesi orðini, hjá Martini og kræklinginum úr Leirum, ganga út: ”Ljósir kroppar heilsa tær og undrast yvir búna tín. Lat teir ikki nema teg, hevja teg til skýggja. Svarti ravnur flúgv so heim og sig mær, hvat tú sá. Ert tú enn tann sami, sum tá ið tú fleyg avstað.

Ella ert tú ei, ella ert tú ei?

Gunvør Balle, varaborgarstjóri og forkvinna í Mentanarnevndini í Tórshavnar kommunu, helt eisini røðu um film og at ganga í biograf í sambandi við Áskoðaravirðislønina, sum tey møttu valdu og atkvøddu fyri á Geyta appini hjá Sona.

Her er Geytarøðan hjá Gunvør:

Øll hava vit staðið spent í bíðirøð til ein góðan film í biografinum. Kanska hava vinfólk tosað um filmin. Kanska hevur ein góð lýsing drigið okkum til dyrnar. Ella kanska hava vit lisið eitt gott ummæli á netinum.

Vit keypa ofta atgongumerki til filmar við einum serligum spenningi. Tí vit vænta okkum eina góða uppliving fyri framman. 

Eingin list uttan áskoðarar. Og soleiðis er eisini hjá skapandi filmsfólkum. Áskoðararnir eru neyðugir, tí eingin filmur uttan áskoðarar.

Men hví eru filmar so hugtakandi?

Summi vilja verða undirhildin, summi dáma spenning, summi stórar kærleikssøgur, og uppaftur onnur fáa hollan íblástur. Ein serligan íblástur, sum bara filmar megna at geva.   

Tí tað er okkurt gandakent við filmum, sum fáa okkum at gloyma tíð og stað. Ein góður filmur flytur okkum burtur úr vanliga gerandisdegnum, og hesa løtuna eru vit treytaleyst rúnabundin.

Er filmurin góður, eru vit eina uppliving ríkari, tá ið ljósið vinnur á myrkrinum, og vit tuska út aftur í gerandisdagin.

Vit kunnu av sonnum fegnast um, at skapandi filmsfólk okkara taka seg alsamt fram. Tað krevur bæði tol, pengar og ein vilja av stáli.

Allar fyrireikingarnar, øll bíðitíðin, allar telefonsamrøðurnar og øll boðini til leikarar, myndafólk og hjálparfólk. Alt hetta arbeiðið verður kókað niður til eina einstaka filmsuppliving. Tað er eitt kynstur at siga eina søgu um og til menniskju í einum og sama filmi. Men hvørja ferð Geytin verður latin, síggja vit, at føroysk filmsfólk smæðast ikki burtur. 

Virðislønirnar eru væl uppibornar. Og tað er áskoðaravirðislønin eisini.

Í Tórshavnar kommunu er ein vælvild at styðja undir arbeiðið at menna filmsframleiðsluna í Føroyum. Og tí hevur Tórshavnar kommuna eisini stuðlað Klippfisk øll árini.

Tað krevur nógv at framleiða film. Tað vita vit. Men tað er eingin ivi um, at eldsálir og dugnaskapur er sjálvt grundarlagið, sum fær alt annað at henda.

Kunnu vit haraftrat sum kommuna ganga á odda at flyta føroyska filmsframleiðslu fram á leið, so gera vit sjálvsagt tað.

Samleikin hjá føroyskum filmi verður í hesum døgum evnaður til. Dreymin um okkara egna og serstaka føroyska filmsmál fara tit at røkka, tað eri eg sannførd um.

Alt gerst ikki um eina leið. Men við tykkara gávum eri eg onga løtu í iva um, at tit fara at megna tað, sum bara fá trúðu fyri bara fáum árum síðani. Vit eru í øllum førum nógv, sum bíða spent eftir søgum, kenslum og øllum tí, føroyskur filmur fer at bjóða okkum áskoðarum í framtíðini.

Umráðandi partur av hesum er eisini viðurkenningin, sum áskoðararnir geva tykkum. Og hesa viðurkenning fari eg at avdúka nú.

Og so varð avdúkað at Gudmundur Helmsdal fekk Áskoðaravirðislønina fyri drúgvasta filmin á skránni í 2020 - Trøllabeiggi.

Semja tykist enn vera á øllum pallum um, at Geytatiltakið er sjónligasta og higartil best eydnaða átak at varpa ljós á nýggjan føroyskan stuttfilm og viðurskifti kring filmsgerð. Nýggj nøvn leggjast til á hvørjum ári, og tey, sum fyrr vunnu Geytan, eru nú farin undir størri filmsætlanir, fleiri í fullari spælifilmslongd.

Eitt nýtt navn í ár er Esther á Fjallinum, sum 25 ára gomul hevur gjørt fyrsta filmin, sum varð sýndur á Geytakvøldinum. Tað er hin lívgandi og stuttliga stramt komponeraði sangleikurin Við fyrsta eygnabrá, har hon sjálv hevur høvuðsleiklutin umframt fleiri tættir í filmsgerðini, sum er endaligur partur av lesnaði á íslendska filmskúlanum. Filmaði sangleikurin var eitt framúr várligt bros úr litríka miðbýnum í Havn.

Her er Theresa Jákupsdóttir í miðjuni millum foreldrini Jytte og Jacob Paula Joensen. Saman við systrini Karinu, hevur Theresa gjørt heimildarfilmin Verkir, sum í heilum líki varð frumsýndur í Filmsfelagnum í fjør summar. Ein triðingur av filminum, sum er í trimum pørtum, varð tilmeldaður og vístur á Geytakvøldinum leygarkvøldið. Filmurin er ein sjáldsama væl eydnaður nýggjur máti at gera heimildarfilm, sum byggir á kvinnur og føroyska kvinnusøgu, tí jarðarmøður og tað at eiga heima mótvegis á sjúkrahúsi, er kjarnin og evnið í filminum. Í einum lítlum landi, har øll kenna øll, var tað áhugavert at hoyra fyrstu reaktiónina hjá innbodna dómaranum, tá hann allan vegin spurdi, hvørjar tær vóru, sum í filminum úttala seg, tí einki frámerki um professión ella navn varð brúkt í filminum. Representativ viðurskifti, sum eingin okkara fyrr hevði hugsað um. Og so tað, at innsettu søguligu filmsbrotini ikki altíð fylgdu júst tí, sum sagt varð frá um, men heldur vóru ein tilsiping ella kulissa til evnið. Gott at hava útlendsk eygu á føroyskari filmsgerð og harvið fáa eina second opinion.

Um forsøguna til Geytan verður sagt, at tað var stjórin í Norðurlandahúsinum, Nils Halm, sum í 2011 heitti á formannin í Filmsfelagnum at menna konseptið við einum árligum føroyskum stuttfilmskvøldi. Í samráð við familjuna varð navnið Geytin valt og fyrstu ferð brúkt í 2012. Niðanfyri sæst abbasonurin, David Geyti, sum eftir uppskoti frá mammuni, Astrid Andreasen, tilvirkaði standmyndina, sum í dag er kend sum Geytastandmyndin.

Eina tíð vóru trettan ymsir biografar í Føroyum og føroyingurin gekk sambært ársfrágreiðingini hjá Ríkisumoðnum oftari í biograf enn allir skandinavar. Í Norðurlondum vóru tað bara íslendingar, ið gingu oftari í biograf enn vit. Men allar bygdir høvdu ikki biograf. Og nú koma vit til Geytan og mannin, sum Føroya fyrsta filmsvirðisløn er kallað upp eftir. Tað er kollfirðingurin og agronomurin Herálvur Geyti (1914-1985). Meðan hann læs í Danmark, giftist hann har og fekk sýnir, har av eg kenni ein, Bjørki Geyti. Hann giftist Astrid, sum sniðgav Geytastandmyndina og her sæst saman við amerikumanninum Robert M. Goodman, ið var gestadómari á áttanda Geytakvøldinum í 2020.

- Helst hevur hann havt bjartar vónir um, at ein landbúnaðarstøð lat upp í 1950’unum í Kollafirði, men long tíð skuldi ganga til tað ynskið gekk út, sigur Bjørki. - Ivaleyst skuffaður tók hann í 1959 í staðin á seg at standa fyri einum kampingplássi í Blokhus, kenda frítíðarstaðnum í Jútlandi, nærmasta farleiðin til Føroya, tá tú ikki býrt í Føroyum. Har stóð hann fyri øllum virksemi til hann bleiv sjúkur í 1977, sigur Bjørki og leggur afturat, at lukkutíð var arbeiðið í Blokhus árstíðarbundið, so vetrarnar, vár og heyst, kundi pápin ferðast í Føroyum og vísa film, fyrst svart-hvítan uttan ljóð, og seinni við bæði liti og ljóði. Frá Farornas Ø hjá svenska Nordenskjold í Skúgvoy í 1929 og Fy & Bi frá 1921 til 1940, minnist Bjørki.

Sjálvur havi eg sæð Geytan víst film í Dansistovuni á Eiði umleið 1971, tá hann vísti The Scarlet Pimpernel, Den Røde Pimpernel, giti tað var útgávan frá 1934 við Leslie Howard. Bjørki heldur, at seinasta filmssýning Geytin hevur havt í Føroyum mann hava verið í Fuglafirði í 1976.

Men innímillum tók Geytin sjálvur film upp. Bæði úr Føroyum í hoyna, og frá eksotiskum ferðum í Ísrael og Marokko. Í Danmark helt hann so fyrilestrar í føroyskum búnað, sum á myndini niðanfyri, við filmi og myndum afturvið. Í dag eru hansara upptøkur, bæði filmar og fotomyndir, lætnar Forngripasavninum.

- Á henda hátt bleiv filmur lívslinjan av kampingplássinum í Blokhus og heim til Føroya. Tí eri eg fegin um at tit funnu uppá at kalla Føroya fyrstu filmsvirðisløn soleiðis - Geytin, sigur Bjørki.

Her er Herálvur Geyti (1914-1985) avmyndaður í Odense eftir ein fyrilestur. Sonurin, Bjørki, eigur myndina, sum fotografurin Ditlev Jensen tók í Odense.

Geytavinnarar eru higartil Sakaris Stórá fyri Summarnátt í 2012, Dávur Djurhuus fyri Terminal í 2013, Heiðrikur á Heygum fyri Skuld í 2014, Andrias Høgenni fyri Stina Karina í 2015, Andrias Høgenni í 2016 fyri Et knæk, Trygvi Danielsen, ið eisini kallar seg Silvurdrongur, fyri 111 góðir dagar í 2018, Andrias Høgenni fyri Ikki illa meint í 2019 og Búi Dam og Dánjal á Neystabø fyri Hví eru vit her? Í 2020.

Tey, ið hava vunnið Áskoðaravirðisløn Tórshavnar kommunu eru higartil Annika á Lofti fyri Mist í 2012, Jónfinn Stenberg fyri Munch í 2013, Heiðrikur á Heygum fyri Skuld í 2014, Jónfinn Stenberg og Jóannes Lamhauge fyri Tunnan í 2015, Andrias Høgenni fyri Et knæk í 2016, Maria Guldbrandsø Tórgarð fyri Maðurin við blæuni í 2018, Julia í Kálvalíð fyri Omman í 2019 og Gudmund Helmsdal fyri Trøllabeiggi í 2020.

Hvørt ár hevur Geytadómsnevndin bjóðað einum útlendskum dómsnevndarlimi at vera við í metingini, tá besti føroyski stuttfilmurin skuldi finnast og fáa Geytan. Fyrsta árið var tað listarligi leiðarin á norðurlendsku filmstevnuni í Lübeck, Linde Frölich. Tann filmsstevnan hevur verið hildin í 60 ár og hevur altíð havt tætt samband við Føroyar. Til dømis vann Katrin Ottarsdóttir fyrstu virðisløn í Lübeck í 1989 fyri Atlantic Rhapsody, sum er fyrsti føroyskt framleiddi spælifilmur.
Útlendsku dómsnevndarlimirnir vóru síðan amerikanska Meira Blaustein, ið er knýtt at Woodstock Film Festival, norska Silje Engeness, sum er leiðari fyri Kosmorama í Tróndheimi, finski Petri Kemppinen, ið er stjóri í Nordisk TV & Film Fond. Fyrsti útlendski filmsleikstjórin, sum er boðin við í Geytadómsnevndina er íslendski Hlynur Pálmason. Í ár var amerikanski Robert M. Goodman innboðin gestadómari.

Íslendski Birgir Thor Møller, sum starvast á Norðuratlantisku Bryggjuni í Keypammanhavn og har fæst við norðuratlantiskan film, er aftur í ár gestur til Geytatiltakið. Her sæst hann saman við Ole Wich, sum hevur sett búmerkið hjá Filmsfelagnum á bringuna.

Geytavirðislønin er í ár 35 000 krónur og Áskoðaravirðisløn Tórshavnar kommunu er 25 000 kr.

Øll árini síðan 2012 hevur Finnur Koba verið vælupplagdi verturin í Høllini í Norðurlandahúsinum tá Geytin og Áskoðaravirðislønin hava verið handaðar fyri fullum húsum.

Síggjast aftur næsta ár!

Hví kennast vit ikki við okkara egna?

Hóskvøldsdimman byrjar sum allar góðar avísir eiga at byrja, við eini oddagrein, sum er skrivað til høvið, dagin og yvirskipaða evnið í tíðindameldrinum. Og tað er filmur.

Betri yvirskrift í Føroya fyri sovítt elsta blaði enn Filmsdagar kann eg ikki hugsa mær. Takk fyri tað ELJ, nú tú gevst og avísin vónandi heldur fram.

Tí pappírsavísirnar eru ikki tiltakandi. Tær eru vorðnar ein anakronisma í tiltakandi gjónni millum tey vitanarsterku og tey vitanarveiku.

Tey fyrru liva í og við pull-miðlum, sum tey hála til sín, tá tey hava tørv á tí, eftir ein góðan feinsmeckeradøgurða, ropandi av Pingusreyðvíni fyri tjúgutúsund, meðan útarmaði fátækrakroppurin so dánt klárar at sleingja seg á útslitnu sofuna, sum tey keyptu í Innbúgv í hálvfjerðsunum, innan push-miðlarnir eru yvir teimum, ágangandi troðkanarmiðlarnar, sum bara koma í postkassan, tí postboðið hevur ikki annað at bera slitmanninum í dag enn preprentaði tilboð. Tað er sambandi hjá undirstættini við føroyska miðlaverðuleikan, tá vikan er um at renna út.

Men so kanst tú fara í Filmsfelagið og síggja tann filmin, sum tey har í felagnum í eitt hálvt ár hava spátt fór at vinna í minsta lagi tveir Oscars.

Tað gjørdu so nógv, at ein fullur salur kundi lurta fyrst eftir Gudmundi Helmsdal Nielsen, sum er púra bitin av asiatiskum filmi, og síðan síggja filmin, sum er um júst stættarstríðið - Parasite.

Allíkavæl skal eg dragast ígjøgnum eina drúgva grein í fallandi Dimmu um, at hesin sami filmur ikki varð settur á skrá fyrr enn EFTIR at hann hevði vunnið fýra Oscar-virðislønir. Jú, soleiðs er tað skrivað, EFTIR.

Hetta er lygn. Ja, tann helvitis lygn.

Men konstateraða lygnin er sum einki at meta í mun til ta á øllum frontum framherskandi føroysku parasittbasilluna um aldri at kennast við sítt egna.

Hví í heita helviti hava vit tað so?

Nei, eg bara sigi so, nú vikan rann út á valentinsmessu og stormur og regn er yvir okkum. Tað var bara tann parasittin eg vildi gera burtur av mær. Ein parasittur.

Robert M. Goodman er gestadómari

Amerikanski Robert M. Goodman, sum hevur meir enn 30 ára royndir úr filmsvinnuni, verður innboðni dómarin í Geytadómsnevndini leygardagin. Orsøkin er, at konan, Anita Reher, sum er stjóri í Nordisk Panorama, hevur fingið forfall.

Maðurin, Robert M. Goodman, hevur verið í uppskoti at vinna Emmy-virðislønina, hann er leikstjóri, fotografur, framleiðari og høvundur. Og so hevur hann arbeitt við øllum sløgum av filmi heilt frá turrisligum heimildarfilmi til tølandi lýsingafilm.

Innan Robert flutti til Danmarkar at búgva, var hann professari á The Art Institute of Philadelphia. Har undirvísti hann í níggju ár í filmsgerð, filmmaking.

Goodman fer eisini at greiða frá um Nordisk Panorama, har Anita Reher er stjóri.

Fríggjadagin 14. februar kl 16:30-18:00 fer Tina í Dali Wagner, stjóri í Filmshúsinum, at tosa við Robert M. Goodman um Nordisk Panorama og vísa klipp frá festivalinum. Prátið verður á enskum í Norðurlandahúsinum og er ókeypis fyri fólk, sum koma í húsið at lurta.

Úr Føroyum hava trý filmsfólk søkt um at sleppa við á Nordisk Panorama. Festivalurin varir seks dagar, er í Malmö í september, og fevnir um heimildarfilm og stuttfilm. Tey trý føroysku filmsfólkini eru Julia í Kálvalíð, Katrin Næs Joensen og Gudmund Helmsdal Nielsen. Tað upplýsir Filmshúsið.

Leygardagin 15. februar frá morgunstundini og dagin á tamb er Robert M. Goodman partur av Geytadómsnevndini, sum hvørt ár arbeiðir con amore at fyriskipa Geytatiltakið og at meta um innkomnar filmar.

Leygardagin fer nevndin enn einaferð at hyggja eftir og endaliga at meta um úrvaldu filmarnar, sum eru við í Geytakappingini 2020 og kappingini at vinna sjálvan Geytan, sum Runavíkar kommuna letur og borgarstjórin Tórbjørn Jacobsen fer at handa.

Vinnarin verður kunngjørdur leygarkvøldið í Norðurlandahúsinum, tá eisini Áskoðaravirðislønin, sum Tórshavnar kommuna letur, verður handað í høllini, har 404 sitipláss eru. Uppteljingin verður gjørd við Sona-appini hjá Føroya Tele.

Atgongumerkjasølan í Norðurlandahúsinum upplýsir, at útselt er til Geytakvøldið. Eins og undanfarin ár er Finnur Koba vertur.

Satira, ein føroysk statusrapport

Í ein sólarring ella so havi eg hildið, at hetta var ein nýggj satirustjørna, sum Føroya fremsti útvarpssatirikari, ið hevur ligið í dvala síðan seinastu øld, hevur borið fram, nývaknaður.

Enn eri eg ikki sannførdur um, at hetta innslag er satira, hóast figururin sipar beint til Pipar & Salt úr farnu øld. Men eg haldi ikki at aktuella innslagið er komið har upp enn. Tað er í hvussu er ikki góð satira, tí hon inniheldur ikki forteljaraelementini í góðari satiru, sum teir báðir kryddarnir hava gróðursett fyri nokk so langari tíð síðan.

Hinvegin, góðar satirustjørnur liva ikki í Føroyum, tær eru flóttar, sum liva í Argentina. Tað siga hesir báðir.

Eftir fimm mánaða bíðitíð eru teir aftur við so drúgvari føroyskari satiru, at bíðitíðin er sum einki at rokna. Ein tími og eitt korter. Kryddað í fimm mánaðir.

Byrjanin er tættpakkað við aktuellum tilsipingum, eisini um Holocaust, tað mátti koma, men tað allar besta er móti endanum, har teir herja á ein ungan journalist, sum púra óroyndur sleppur til útvarpsmikrofonina at lesa tíðindi, tí eingin lærir hann upp.

Tá kemur tað til mín, so segði hann, hvør kraft býr í saftigari satiru, og hvussu nógv satira kann flyta, og í seinasta og mest sannførandi enda: hvussu stóran samfelagsligan tørv vit hava á satiru. Satira burdi verið fyrsta konto hjá Mentanarnevndini og øllum skattafíggjaðum grunnum, sum stuðla mentnarligum framsetingum á livandi nútíðarføroyskum.

Og so má eg siga, at tað var VP, sum í sama sólarringi, sum almannavarpið fór aðrar vegir, upplýsti meg um, at satiran er ikki deyð í Føroyum. Tað var VP. Hon hevur fingið eitt risakombakk úr Argentina, satiran. Jú, har siga teir seg sita og skemta við satiru fyri føroyingum. Tað er nokk so langt vekk, men lad gå, teir eru óalmindeliga stuttligir og beinraknir, teir báðir satirikararnir, Bjarni Arge og Jóan Pauli Dahl Jakobsen. Me has alegrado el día!

Nielsen veit

Síðan 1923 hevur mátingarstovan Nielsen mált upp og talt, hvussu nógv gera hvat í ymsum høpi, seinast til Oscartiltakið, tá mált varð hvussu nógv hugdu.

Grundarin, Arthur C. Nielsen, sum var av danskari ætt, doyði 82 ára gamal í 1980. Hann varð føddur og doyði í Chichago.

Hóast Oscartiltakið er tað mest sædda innan film, sigur Nielsen mátingarstovan sambært ABC, sum sendi tiltakið laiv, at aldri áður hava so fáir amerikanarar fylgt við Oscarvirðislønunum.

Altjóða filmsmiðlar siga, at tað fer helst at geva amerikanska filmsakademinum nakað at hugsa um, nú heldur eingin vertur var í ár, og nakað so óhoyrt, sum at ein ikki enskt mæltur filmur fór avstað við fremsta heiðrinum. Tað eru sanniliga broytingartíðir.

Anita Reher er innbodni Geytadómarin

Innbodni Geytadómarin í ár er danska Anita Reher, ið fyri tveimum árum síðan tók við sum stjóri fyri filmstevnuna Nordisk Panorama eftir Søren Poulsen, sum tá hevði sitið í trý ár.

Við heimasíðuna hjá Nordisk TV og Filmfond segði Anita Reher tá.

“I am thrilled to be joining the Nordic family of storytellers and reconnecting with old and new friends. I look forward to continuing what has been Nordisk Panorama’s strength - promoting documentary and short film talent for 30 years and renewing that strength for a new generation of filmmakers. My goal, in the ever-changing media landscape, is to keep Nordisk Panorama continuously relevant for the industry and our audiences.”

Fríggjadagin 14. februar kl 16:30-18:00 fer Tina í Dali Wagner, stjóri í Filmshúsinum, at tosa við Anitu Reher um Nordisk Panorama og vísa klipp frá festivalinum. Prátið verður í Norðurlandahúsinum og er ókeypis.

Úr Føroyum hava trý filmsfólk søkt um at sleppa við á Nordisk Panorama, sum varir seks dagar og fevnir um heimildarfilm og stuttfilm. Tey eru Julia í Kálvalíð, Katrin Næs og Gudmund Helmsdal.

Leygardagin 15. februar frá morgunstundini og dagin á tamb er Anita Reher partur av Geytadómsnevndini, sum endaliga fer at hyggja eftir og at meta um úrvaldu filmarnar til Geytakappingina 2020. Úrslitið verður kunngjørt leygarkvøldið í Norðurlandahúsinum, tá eisini Áskoðaravirðislønin verður handað. Útselt er til Geytakvøldið. Eins og undanfarin ár er Finnur Koba vertur.

Týdningurin av listini

Samrøða og framførsla - Hvønn leiklut hevur listin í dagsins samfelag?

Tiltakið er partur av TÓFF og er fyriskipað av Filmshúsinum

Hvønn leiklut hevur listin í dagsins samfelag?

Listin hevur altíð havt ein týðandi leiklut í heiminum. Um vit fara langt aftur í tíð og heilt fram til nýtímans samfelag, síggja vit, at listin altíð hevur havt og hevur enn ein týðandi týdning í samfelagnum. Hetta er framvegis galdandi hóast ymsu leiklutirnar, listin hevur í ymsu samfeløgum.

Í vesturheiminum í dag verður listin ikki løgd undir kirkju ella krøv frá teimun ráðandi, men tað eru listafólkini sjálvi, ið fáa frælsi at deila teirra sjón og fatan av lívið. Vit liva í eini tíð, har individualisman ræður, har eitt hvørt listafólk við virðing fyri sær sjálvum leitar eftir síni egnu rødd. Hetta ger at týdningurin av listini í samfelagnum kann verða trupul at peika á. Listafólkið hevur stórt frælsi, men kann hava trupult við at finna fótafesti.

Filmshúsið skipar fyri einum kvøldi uppi í Norðurlandahúsinum, har vit leggja karmar fyri einum pallborðsfundi, har vit viðgera týdningin av listini í samfelagnum.

Í panelinum verða rithøvundurin Rakel Helmsdal, tónaskaldið Sunleif Rasmussen og leikstjórin Sakaris Stórá. Á skránni verða bæði framførslur og kjak. Búi Dam leiðir kvøldið.

Afturat hesum hevur Filmshúsið bjóðað Philippe Kern frá Brüssel til Føroya at tosa um týdningin av listini í einum samfelag. Philippe Kern er leiðari í KEA, sum er eitt altjóða virksemi, ið hevur serkunnleika í list og skapandi ídnaði. KEA veitir ráðgeving til politikkarar og til felagsskapir, ið ynskja at fáa betri fatan av, hvat virðið er á listini bæði fíggjarliga og fyri framgongd í samfelagnum sum heild.

Tiltakið er ókeypis, men tú meldar teg til her.

Tíggju í Fokus í Lítluvík

Tíggju limir í Myndafelagnum Fokus gera í kvøld klárt til fotoframsýning, sum letur upp við 49 myndum í Smiðjuni í Lítluvík í morgin, fríggjadagin 7. februar kl. 14:00. - Kaffi er á kannuni og øll eru vælkomin, sigur Óli Lindenskov. Opið verður til og við týsdegnum 11. februar. Óli hevur millum annað verið í Sandoynni og fotograferað við Gívrinar hol.

Fyrst er at tryggja sær, at alt er í vater og hongur harmoniskt út frá hornunum í gomlu grótlagaðu veggunum í hvíttkálkaðu smiðjuni. Eitt reyðlýsandi niveleringsapparat tryggjar at alt hongur í vater.

Myndafelagið Fokus varð stovnað í 2009 og hevur til endamáls at savna saman fólk, ið hava myndatøku sum ítriv. Øll kunnu gerast limir í felagnum, sum heldur til í einari skúlastovu í gamla Argja skúla. Tey skipa fyri fototúrum og limatiltøkum, har tey hittast til fotoprát, og síggja og vísa myndir hjá hvørjum øðrum og læra um myndatøku og myndaviðgerð.

Tey tíggju sum sýna fram í ár eru Gudny Benjaminsdóttir, Jórun á Fløtti Jacobsen, Jacobina Sigmundsdóttir Niclasen, Haldur Suni Johansen, Lars Bisgaard, Heri Samuelsen, Susanne Nielsen, Óli Lindenskov, Oddfríður Marni Rasmussen og Kristinn Hentze.

Sum sæst niðanfyri eru myndatólini ymisk, ovasta til høgru er eitt analogt Olympus kamera frá 1974, sum er til rullufilm at framkalla.

Fleirfalt virðislønti Oddfríður Marni Rasmussen er ein av trimum fyrisitarum í Facebookbólkinum hjá felagnum, har tey samskifta um virksemið. Umframt rithøvundavirðislønir hevur hann eisini fingið virðisløn fyri júst hesa myndina, ið sýnir ein operasangara, sum eftir leskiliga máltíð sleikir fingrarnar.

Lars Bisgaard, sum býr í Hósvík, hevur verið á fotosafari í Afrika. Á loftinum í Smiðjuni í Lítluvík hevur hann fleiri myndir frá ferðini.

Á ólavsøku var Haldur Suni Johansen í Tórsbyrgi. Tá tey um midnáttarleitið fóru oman í býin, hevið náttsirmið lagt seg á lokkanetið undir lyktapelanum. Eitt-tvey-trý so var myndin har.

Her heldur Haldur Suni eina hugtakandi portrettmynd, sum er tikin í mjørkanum, fram fyri seg.

Úr Útvarpinum eru komnir bæði Øssur Winthereig, sum hevur sendingina Pressan, og Leivur Thomsen, sum hevur sendingina Vikuskiftið, og sjálvur er ein framúr fotografur. Hann og Oddfríður tosa um at seta sítt egna frámerki á myndir, til dømis við armbansurinum, sum 82 ára gamli tjekkiski fotografurin Josef Koudelka ger.

Bió Paradís má víkja fyri byggispekulantum

- Hin fyrsta mai í ár lata vit aftur! Soleiðis sigur framúr væleydnaði og virkni listabiografurin, Bió Paradís, á heimasíðuni og á uppsløgum. Nýskapandi listabiografurin, sum er í miðbýnum í Reykjavík, er hin einasti av slagnum í Íslandi.

Bió Paradís, sum við stórari eydnu hevur virkað í miðbýnum í Reykjavík í tíggju ár, er limur í óhefta áhugafelagsskapinum The International Confederation of Arthouse Cinemas, sum varð stovnaður í 1955, og telur 1170 limabiografar í 68 londum.

Christian Bräuer, sum til gerandis rekur AG Kino í Berlin, er formaður. Í opnum brævi skrivar hann til øll filmshugaði í dag, at

“Arthouse cinemas are vital cultural spaces for communities: as meeting points and places of free speech, they foster democratic values in our societies. In a nutshell: they choose to serve their community over the maximization of profits. Many internationally acclaimed film directors would not have been able to launch their careers without the support of enthusiastic arthouse exhibitors who believed in the artistic value of their work. Giving up the only arthouse cinema of Iceland deprives both the Icelandic film makers, - whose professional guild owns and operates it - and the audience who will lose access to a diverse and highquality programming…Now, real estate speculation and greed could put an end to this.”

Í desember í ár fara filmsvirðislønirnar European Film Awards at verða handaðar í Hørpuni í Reykjavik. Tí sigur formaðurin, at limir í The International Confederation of Arthouse Cinemas ”would love to see the future of Bíó Paradís as a home for the awarded films secured. In hope of seeing Bíó Paradís, and therefore Iceland stay on the map of the arthouse cinema community. For this we have to join forces.”

Á heimasíðuni hjá Bió Paradís sigur stjórin Hrönn Sveinsdóttir:

- Það hefur verið mikill uppgangur hjá Bíó Paradís frá opnun 2010. Það hafði aldrei verið listrænt bíóhús á Íslandi áður en fagfélög í kvikmyndagerð stofnuðu þetta fyrsta menningarhús í miðbæ Reykjavíkur eftir að Regnboganum var lokað.

Bíó Paradís býður upp á kvikmyndafræðslu fyrir öll skólastig, er heimili íslenskra kvikmyndagerðarmanna ásamt því að vera sýningarvettvangur fyrir Kvikmyndaskóla Íslands, íslenskar kvikmyndir í sinni breiðustu mynd og býður upp á kvikmyndamenningu frá öllum heimshornum, leggur ríka áherslu á sýningu á Evrópskum verðlaunakvikmyndum sem og að halda metnaðarfullar Alþjóðlegar kvikmyndahátíðar á borð við Stockfish og Alþjóðlega Barnakvikmyndahátíð í Reykjavík sem er sú fyrsta og eina sinnar tegundar. Svo mætti telja alla kvikmyndadagana t.a.m. þýska, pólska, rússneska og japanska kvikmyndadaga sem og Frönsku Kvikmyndahátíðina sem nú fagnar 20 ára afmæli.

Þór Elís Pálsson, sum undirvísir í film á miðnámi í Ármúla og var í Føroyum í 1985, her hann gjørdi videofilm fyri Myndband, sum Kemm Poulsen tá hevði, ger eisini vart við seg í Fréttablaðnum:

- Kvikmyndahúsið á Hverfisgötu er nú eina kvikmyndahúsið í miðborginni, en ekki fyrir svo margt löngu voru þau sjö, hvorki meira né minna í rétt 100 þúsund manna borg. Ásamt Regnboganum sem þá hét voru, Gamla bíó , Nýja bíó, Austurbæjarbíó, Stjörnubíó, Hafnarbíó og Tjarnarbíó. Hvort þau voru öll starfandi samtímis man ég ekki svo glöggt, en hugsanlega voru Hafnar- og Tjarnarbíó aflögð þegar Regnboginn tók til starfa sem nú er Bíó Paradís. Elsta bíóhúsið í Reykjavík er ekki lengur til, Fjalakötturinn, það fallega og merka hús var rifið einmitt vegna gróðasjónarmiða. Álíka er uppi á teningnum í dag, lítil virðing er borin fyrir kvikmyndalistinni, það sannast m.a. að einvörðungu eru rekin kvikmyndahús í borginni með gróða í huga og sýndar aðeins Hollywood myndir sem gefa mikið í kassann en lítið fyrir sálina. Þessi bíóhús fá til sín ýmsar ,,kúltúr‘‘ myndir, en sýna þær ekki á almennum sýningum. Hvers vegna, jú, vegna þess að slíkar kvikmyndir gefa ekkert í aðra hönd, það er tómahljóð í kassanum ef þær fara í almenna sýningu.

Það er vitað með vissu að kvikmyndagerðin hefur haft mikil áhrif á ferðamennsku í landinu og því skýtur það skökku við að ráðast á mjólkurkúna með slíkum hætti sem nú er gert.

Í höfuðborginni okkar eru starfrækt með myndarlegum hætti leikhús, tónlistarhús og myndlistarhús sem öll eru annaðhvort byggð og/eða rekin af ríki og borg. Þegar kemur að húsi fyrir kvikmyndalistina þá hafa yfirvöld einhvern annan hátt á, sem nú þarf sannarlega að breyta.

Því skora ég á bæði ríkis- og borgarstjórn að sýna þessari ört vaxandi listgrein og jafnframt iðnaði í landinu þá virðingu með að styrkja þann vettvang greinarinnar sem snýr að almenningi, þ.e. kvikmyndasýningin sjálf. Yfirvöld geta ekki lengur horft með blinda auganu á þá staðreynd að það vantar gott og tryggt húsnæði fyrir þessa listgrein eins og aðrar listgreinar til þess að almenningur geti notið á sem bestan hátt. Nú er mál að linni, það þarf að kaupa eitt stykki bíóhús fyrir kvikmyndalistina hvort sem það er hús Bíó Paradísar, Austurbæjabíós eða jafnvel Gamla bíós. Það er ekki hægt að bíða lengur, svo mikið er víst.

Kommunali ágangurin á útbreiðsuna av filmi og biografi sum listauppliving, er undarliga stórur í løtuni.

Í Keypmannahavnar kommunu hevur mentamáladeldin akkurát gjørt av, at taka seg úr øllum samstarvi við væleydnaðu filmtænastuna Filmstriben, ið er knýtt at bókasøvnunum.

Hesin skortandi politiski vilji bráddliga at kvetta við film sum listagrein í norðurlendskum høvuðsstaðum ger fólk stórliga bilsin.

Tí gjørdi eg mær ørindi at fara í bókahillirnar at finna gomul skjøl um film í Havn.

Sum sæst á myndini omanfyri, var í Tórshavnar kommunu stórur áhugi fyri at byggja og stuðla einum biografi, tá víðsýnda Rithøvundafelag Føroya so langt síðan sum í 1972 gav út Álit í mentanarspurningum.

Kanska eiga vit lokalu við áhuga fyri filmi støðugt at minna kommunalu politisku valevnini á hesi álvarsmál í býnum, ikki bara í dag, men heilt fram til kommunala valdagin hin 10. november.

Livst, so spyrst!