Er nakað mark millum skemt og happing á netinum?

Í kvøld var stak áhugaverd sending á DR2, Hængt ud på nettet, har Michael Jeppesen kannar atferð hjá ungum danskarum á netinum, tá tey skriva á Facebooksíðuni Offensimentum, har fleiri enn hundraðtúsund kunnu lesa og dáma.

Helst er skrivingarlagið í byrjanini hugsað sum skemt, men eftir øllum at døma fer skemtið yvir gevind, verður happandi og niðrandi, grovari og grovari, sum so aftur skapar orðalagið og mongu viðmerkingarnar, har eingin vil standa aftanfyri ein annan í óflýggjaligheitum og óvandamáli.

Tað er sum eitt skriðulop, ið fer at liva sítt egna teldulív á kamarinum hjá eltibløðruni, sum neyvan grunar nakað, tí hann ella hon ikki hevur lært atferð á netinum, har einki andlit sæst, uttan bara knappar og ein bláblinkstrandi skíggi.

Henda sjokkerandi danska ungdómssending fekk meg at hugsa um ein stóran føroyskan bólk á Facebook, sum kallast Føroysk Memes. Har halda tey skrivandi, sum eisini telja tilkomin fólk, at tað er stuttligt at seta navn á menn í Føroyum, sum í loyndum eiga børn í Grønlandi. Siga tey, í hvussu er.

Eg undraðist, tá ein vísti mær hetta sokallaða føroyska memes skemtið í cyberspace, og dugdi ikki at síggja skemtið yvirhøvur.

Blaðaði gjøgnum bólkin, og helt meg síggja ein infantilan farra av skemti úr amerikanskum ungdómsfilmum, sum til dømis American Pie, har føroysku lesararnir halda sær at gamni við at navngeva, tagga, gentur, ið hugna sær við øðrum gentum, ella dreingir, sum beint nú hava tørv á eini pylsu ella einum pitsatríkanti.

Hevur skemtið sum fyribrigdi fingið eitt nýtt andlit, tema og orðalag á netinum?

Tunglyndi plágar helvtina av LGBTarum

Við hesari mynd og í tíðindaskrivi í dag boðar LGBT frá nýggjari heilsukanning, har 158 limir luttóku. Úrslitið vísti, at føroyskir LGBTarar hava lutfalsliga ringa sálarliga heilsu, og á fleiri økjum er støðan sera skakandi, sigur felagsskapurin.

- Tørvurin á bráfeingis sálarligari viðgerð er stórur. Leitað verður nú eftir fígging, so farast kann í gongd við at gera nakað munagott við hesar trupulleikar, sigur LGBT í tíðindaskrivinum, sum eisini staðfestir, at stigmatisering, fordómar og mismunur av hesum málbólki skapar eitt fíggindaligt og strongt sosialt umhvørvi, ið hevur við sær, at hesin minniluti í alt ov stóran mun fær álvarsamar sálarligar trupulleikar at dragast við. LGBT boðar frá, at ætlanin er at seta eitt væl útbúgvið toymi við professionellum fólkum, sum kunnu leiða sjálvhjálparbólkar.

Føroyska heilsukanningin vísur, at næstan helvtin (49%) av føroyskum LGBTarum í eitt longri tíðarskeið hava kent seg tunglyntan, meðan 11% siga seg ivast. Bara 40% siga seg ikki hava verið tunglynt í eitt longri tíðarskeið í sínum lívi.

LGBT ber úrslitini saman við heilsukanningina hjá Fólkaheilsuráðnum í 2015.

- Har søgdu bert 4% av øllum føroyingum, at tey vóru “sera darvaði” av tunglyndi síðstu 14 dagarnar. Gott 21% søgdu seg vera “eitt sindur darvaði” av tí sama. Sostatt bendir nógv á, at LGBTarar í Føroyum líða tvífalt so nógv av tunglyndi, sum miðal føroyingurin í kanningini hjá Fólkaheilsuráðnum, sigur LGBT.

- Heili 56% av føroyskum tví-, sam-, og tvørkyndum siga seg til tíðir kenna angist, sum avmarkar viðkomandi m.a. við, at ikki vilja vera saman við øðrum fólki ella vitja ávís støð. Sambært kanningini hjá Fólkaheilsuráðnum eru í miðal 18% av øllum føroyingum “sera” ella “eitt sindur” darvaði av angist. Etingarólag er eisini ein stórur trupulleiki millum samfelagsbólkin. Triði hvør (33%) LGBTari í Føroyum hevur ella hevur havt etingarólag, meðan 35% hava roynt at skatt seg sjálvan við t.d. cutting. Eingin kend føroysk hagtøl eru fyri miðal føroyingum hesum viðvíkjandi, sigur LGBT.

Myndlist og matkynstur

Her havi eg avmyndað Sissal Kristiansen við vínskránni hjá KOKS. Skráin er í einum iPad húsa, sum Astri Luhin hevur málað og Busted Bricks á Sandi hevur smíðað.

- Tað er altíð stuttligt, tá hesar uppgávurnar koma frá Koks og matstovunum Heima í Havn, sigur Sissal, ið hevur SHISA BRAND.

- Kravið í hesum føri var, at úrslitið skuldi verða unikt, føroyskt, samsvarandi við samleikan hjá einstøku matstovuni, og skuldi stuðla upp undir, at gera upplivingina hjá matstovugestinum enn betri.

- Uppgávan við iPad húsanum var at gera eina verju, sum er vøkur, lekkur at halda í, praktisk og eksklusiv. Spælt varð við nógvum ymsum loysnum áðrenn avgerð varð tikin um júst hesa. Húsarnir eru gjørdir á Sandi í góðum samstarvi við Busted Bricks. Eskjan í sær sjálvum er vøkur, framleidd úr poppel træi, men hon skuldi dekorerast. Í samráð við Poul Andrias og Karin á KOKS komu vit ásamt um, at listin hjá Astri Luihn kundi riggað ómetaliga væl. Astri fangaði hugskotið, og varð peppað beinanvegin. Poul Andrias og Karin høvdu nøkur ynski um litir, og Astri valdi at gera tað so, at tað er ein rók, sum gongur ígjøgnum allar fýra húsarnar, so at setur tú teir saman, so sært tú eina stóra heild, sigur Sissal undir málningunum hjá Hansinu Iversen.

- Málninaglist verður ofta bert nýtt sum veggjaprýði, sum man ikki má nerta við, og tað er einki galið við tí sum so, men tað tiltalaði Astri nógv at fólk kundu sita við listini hjá henni í hondunum. At tey kunna nerta við myndina og veruliga kunna hyggja nær at henni.

- Mín uppgáva er ofta meira at taka mær av at hoyra, hvat tað er, tey veruliga ynskja og droyma um, finna framm loysnir, leggja meiri liðug hugskot framm fyri teimum, og síðan fáa uppgávuna praktiskt loysta, tá semja er um, hvør loysnin passar best til teirra. Soleiðis kunna tey brúka tíðina uppá tað, sum tey eru allar best til, samstundis sum tey hava fulla ávirkan á, at tey fáa tað tey ynsktu.

- Persónliga eri eg ógvuliga stolt av hesi loysn. Astri er eitt einastandandi listafólk, sum veruliga hevur gjørt eitt framúr gott arbeiði við hesum fýra málningum. iPad húsarnar hevur ein vælgjørdur men lítillátin handverkari á Sandi gjørt, og Michelinmatstovan, ið vit øll kunna vera stolt av, hevur fingið eina loysn, sum er vøkur, estetiskt og serstøk. Tað er ein annarleiðis, og eisini sindur djørv loysn. Hon er eitt gott umboð fyri føroyska list og mentan, og samstundis lýsir hon serstakliga væl KOKS, við tað at hon fevnir um, ella innkorporerar, mong av virðunum hjá matstovuni, sigur Sissal Kristiansen.

Filmsfelagið

Í skránni fyri Filmsdagar í Felag standa hesi orð um Filmsfelagið:

Filmsfelagið er elsta felag í landinum, ið hevur film sum áhugamál og virksemi. Filmsfelagið varð stovnað í Havnar Bio í 1962 undir navninum Filmslistafelagið. Hetta felag sovnaði í 1975.

Í 1984 varð felagið endurstovnað sum Filmsfelagið og helt sær til 1992, oftast við sýningum í Leikhús Bio í Sjónleikarhúsinum.

Í 1980’unum skipaði Filmsfelagið fyri fleiri norðurlendskum filmstevnum, serliga í Norðurlandahúsinum og á Læraraskúlanum, men eisini á listafólkastevnum, sum LISA skipaði fyri úti um landið. Í samráð við løgmann og indisku sendistovuna í Keypmannahavn, skipaði felagið eisini fyri indiskum filmsdøgum í Sjónleikarhúsinum.

Í 1989 var Filmsfelagið vertur fyri almennari norðurlendskari filmstevnu, The VII Nordic Film Festival, við 130 útlendskum professionellum gestum. Tá vóru 1200 limir í Filmsfelagnum, og filmurin hjá Katrin Ottarsdóttir, “Atlantic Rhapsody”, varð frumsýndur á hesi stevnu, sum var í Norðurlandahúsinum og í Útvarpshøllini.

Í 2016 stóð Filmsfelagið fyri føroysku frumsýningini av heimildarfilminum hjá Mike Day “The Islands and the Whales” í Havnar Bio.

Í sama biografi fer Filmsfelagið 6. september at skipa fyri frumsýning av fyrsta filminum hjá Sakarisi Stórá í spælifilmslongd, ”Dreymar við havið”. Atgongumerkjasølan byrjar í næstu viku.

13.-15. november í ár verða ísraelskir filmsdagar í Filmsfelagnum í samráð við ísraelsku sendustovuna í Keypmannahavn og Tórshavnar kommunu.

Filmsfelagið hevur síðan 1980’ini havt tætt samband við árligu filmstevnuna í Lübeck, har norðurlendskir filmar hava verið vístir síðan 1956. Í dag hevur Filmsfelagið tætt samstarv við føroysku sendistovuna í Russlandi, sum er eitt av heimsins elstu filmslondum og er ein marknaður, sum í løtuni hevur nógv at týða.

Filmsfelagið er endurstovnað í Havnar Bio í samráð við táverandi nevnd, undir sama heiti og við tí einfalda endamáli, at vísa almenninginum listarliga viðkomandi film í biografinum.

Filmarnir verða sýndir einaferð og altíð mikudag, tá talan ikki er um filmstevnu, sum “Filmsdagar í Felag”. 

Skráin hjá Filmsfelagnum verður altíð kunngjørd í góðari tíð á Facebook og á heimasíðuni hjá Havnar Bio, har atgongumerki kunnu keypast.

Vælkomin í Filmsfelagið!

Dreymar við havið frumsýndur 6. september

Fyrsti filmur hjá Sakarisi Stórá í fullari spælifilsmlongd, Dreymar við havið, verður frumsýndur í Filmsfelagnum í Havnar Bio mikukvøldið 6. september kl 20, tá Filmsfelagið byrjar vetrarskránna.

Tað boða filmsframleiðararnir frá í tíðindaskrivi í dag.

Leikstjóri og høvuðsleikarar verða til staðar, og høvi verður at seta teimum spurningar eftir sýningina.

Hósdagin 7. september halda sýningarnar fram í Havnar Bio, og síðani fer filmurin at ferðast kring heimin, siga filmsframleiðararnir í tíðindaskrivi.

Hetta er ein filmur um vinarlag og leitan eftir samleika fortaldur á nærlagdum filmsmáli.

Sakaris Stórá hevur áður leikstjórnað altjóða virðisløntu stuttfilmunum Passasjeren, Summarnátt og Vetrarmorgun.

Høvuðsleikarar eru Juliett Nattestad, omanfyri, ið fyri fyrstu ferð roynir seg á filmi, sum Ester, meðan Helena Heðinsdóttir, ið eisini var við í Vetrarmorgun, er Ragna.

Dreymar við havið er ein søga um tvær ungar gentur á gáttini til vaksna lívið. Ester býr í lítlu bygdini við havið, hon gongur í sunnudagsskúla, keðir seg og onki hendir. Alt hetta broytist tá Ragna flytur til bygdina. 
Gjøgnum Ragnu letur ein nýggjur heimur seg upp, ein heimur uttan mørk. Men Ragna hevur trupulleikar at dragast við, og Ester lærir skjótt, at frælsi og val hava avleiðingar. Saman droyma tær um at sleppa burtur, men gera sær ikki rættiliga far um, hvat tær flýggja undan, ella hvagar tær skulu fara, verður sagt í tíðindaskrivinum í dag.

Handritið hevur Marjun Syderbø Kjelnæs skrivað í tøttum samstarvi við leikstjóran.

Meginparturin av upptøkunum eru gjørdar á Sandoynni, meðan partar eru filmaðar í Havn, á Velbastað og úti í Hesti. Hetta er triðju ferð at Sakaris Stórá arbeiðir saman við belgiska fotografinum Virginie Surdej. Filmurin er kliptur í Danmark, og ljóðarbeiðið er gjørt í Danmark, Føroyum og Svøríki.

Dreymar við havið er ein samframleiðsla millum føroyska Fish&Film og danska Adomeit Film. Ingun í Skrivarastovu, Katja Adomeit og Jón Hammer hava staðið fyri framleiðsluni.

Tað ber til at fylgja við og lesa meira um filmin á Facebook síðuni Dreymar við havið.

Í Varðanum í fjør hevði eg samrøðu við Sakaris um at gera film yvirhøvur. Brot úr samrøðuni kann lesast her, eins og myndir frá upptøkunum kunnu síggjast.

Eyðun Müller Thomsen tók myndirnar undir filmsupptøkunum. Breddamyndina av Sakarisi tók eg á G! Festivalinum í summar og myndina av Juliett Nattestad, sum Ester, tók Virginie Surdej.

Útvarpið eigur at fara í tvey

Eftir at hava boðað frá Summarfestivali í meginpartin av farnu viku, meðan festivalurin varð hildin og framhaldandi, nú festivalurin er av, so sendir Útvarpið í triðja giri enn frá festivalinum.

Tí hesir útvarpsmorguntankar.

Mong ár eru liðin síðan Útvarpið misti rættin at senda einsamalt. Tá vónaðu og væntaðu lurtarar, at útvarpsmiðilin fór at verða fluttur langt fram í tøkni og innihaldi.

Men gakk.

Síðan heimliga miðlamonopolið varð tikið av, og tøknin hevur ment seg á øllum økjum, er føroyska innihaldið og ambitiónin at røkka øll og alt í einum, bara verið verri. Alt til øll alla tíðina. Tað riggara bara ikki.

Nú er tíðin komin at Útvarpið fer í tvey.

Eina rás, sum sendir fótbólt og annað spæl, ið bara hevur til endamáls at skjóta í sama mál, og fáa øll við máloyra at geyla tað einasta, tey duga – mál – og so eina aðra rás, sum við greiðum redaktionellum frámerkjum kann dyrka og menna hinar góðu sendingarnar í útvarpinum, sum duga at fara afturum eitt torskilt evni, innan- og uttanlands.

Jú, hemningsleysi dekningurin av Summarfestivalinum, sum yvirhálar mikrofonhaldarí, hevur sannført meg um, at Útvarpið í Kringvarpinum nú eigur at fara í tvey. Útvarpsrás eitt og útvarpsrás tvey.

PS! At eg til myndina omanfyri skræddi prentaðu websíðuna hjá útvarpinum í tvey, og legði hana á eina síðu í eini gamlari skúlabók, er púra tilvildarligt. Ein og hvør samanbering við fiktiva veruleikan er púra tilvildarlig og ikki tilætlað.

Akustikkur sum heilsubót

Av góðum borgaradrivnum orsøkum hevur larmur, óljóð, verið á skránni í miðlunum summar. Men tað eru ikki bara ljósmotorar og larmandi trolarar á náttartíð, sum elva til at fólk ikki fáa sovið. Tað er eisini á Landsjúkrahúsinum, har okkara borgarar í veikastu løtum finna innivist, ofta móti teirra vilja, at larmur hevur verið ein veruleiki.

Í vikuni vitjaðu starvsfelagin Eyðna og eg á P40, sum er formella heitið á psykiatriksku deild, ið eisini verður nevnd deild 2. Nøvnini eru mong.

Orsøkin til hesa vitjan var, at á okkara arbeiðsplássi hava vit gjørt ljóðmátingar í matstovuni, har øll eru samd um, at akustikkurin er heilt út av lagi. Tá øll hava okkurt uppá hjartað, er larmurin staðfestur til 99 desibel. Ókeypis appir á fartelefonini kunnu máta hesi virði allastaðni, har tú kemur og fert.

Ole Wich, sum av og á ger grafiskt arbeiði fyri okkum, hoyrdi um ljóðmátingarnar, og vísti okkum út á Landsjúkrahúsið at uppliva góðan akustikk við munadyggari ljóðdoyving á P40.

- Síðst í 2011 vórðu eg og arkitekturin Jóannes Petersen, MMA, Jóannes hjá Rosu úr Klaksvík, bidnir um at gera eina frágreiðing og geva ítøkilig uppskot um, hvussu tær báðar psykiatrisku deildirnar á P40 kunnu bøtast funktionelt og visuelt. Vit løgdu úrslitið fyri leiðsluna og deildarleiðarunum 1. februar í 2012. Tað allar, allar viktigasta var at bøta um ljóðviðurskiftini á deildunum, sigur Ole.

- Onkrir pengar vóru, men ovasta leiðslan gjørdi av, at pengarnir skuldu brúkast aðrastaðni, tí skjótt kom eitt nýtt psykiatriskt hospital allíkavæl, sigur Ole, og leggur afturat, at tað varð ikki fyrr enn Sirið Stenberg kom til, og gjørdist partur av hesum landstýri, at nakar varnaðist umhvørvistrupulleikarnar á P40.

- Hon útvegaði 3,7 mill. til umvælingar. Av hesi upphædd eru um 700.000 kr brúktar til Gestalonina, har vitjandi av bygd eru, sigur Ole, og fær meg í takksemi at endurtaka hesu ólóligu bloggmyndina:

Úrslitið er at allar gongir, felagsstovur og einstaklingastovur á P40 fingu 20 mm akustikkplátur undir loftið. Hetta hevur doyvt gerandislarmin, sum nú allastaðni er á einum hóskiligum støði, sum ikki í sjálvum sær ávirkar huglagið og beinleiðis órógvar hoyrnina.

- So hava eg, Tórður Patursson á skeltiverkstaðnum á Føroyaprenti, og handverksmeistarin Oddfinn Hansen gjørt eina skipan, har úrvaldar myndir kunnu setast á ljóðdoyvandi 40 mm akustikkplátur, sum eru 90 x 120 cm. Myndirnar kunnu skiftast, so sum tørvur ella áhugi er millum brúkarar og starvsfólk á deildini, sigur Ole. Í felagsstovu, vitjunarrúmi og í móttøku eru akustikkmyndir settar á veggin í fastari rammu.

- Yvirhøvur var bara hvít máling á veggunum á P40. Tí havi eg sett saman eina palett við vinaligum og róligum litum, ið eru brúktir í avmáldum pørtum á deildunum. Ráðin hava ikki verið at mála allastaðni enn, sigur Ole.

Í vindeygu frá vegnum og á glasveggir inni eru sett funktionell mynstur, sum kunnu vera føroysk bindingamynstur, ið hava til endamáls at skerma brúkaran, uttan at sýnið er blokerað. Nýtt funktionelt og litríkt innbúgv, ið ikki larmar so illa, er keypt, eins og nýggjar rullugardinur, har brúkarin sjálvur kann sleppa ljósinum inn.

- Visuelt manglar nógv enn, sigur Ole. - Men nú kunnu øll, ið koma á deildina, síggja, hvussu vinaligt umhvørvið á P40 kann gerast, tí at leiðslan viðurkennir lekjandi virðið í akustikki og estetikki á deildini. Gransking á økinum vísur eisini, at brúkarar og sjúklingar skjótari kenna linna í vinaligum ljósi, harmoniskum liti og rætt ljóðdoyvdum rúmum, sigur Ole at enda á P40.

Hesa greiðu niðurstøðu og innbjóðandi uppliving taka vit við okkum á arbeiðsplássið. Tað skuldu øll gjørt. Tí akustikkur og estetikkur hevur størri týdning, enn vit geva okkum far um. Kanska eru arbeiðsplássini tey seinastu støðini, sum vit seta akustisk og estetisk krøv. Við P40 á Landssjúkrahúsinum sum fyrimynd eigur tað at verða broytt. Takk fyri vitjan!

Yngsta drotning í Cunard flotanum

Yngsta drotning í flotanum hjá Cunard Line er Queen Elizabeth. Hon varð umbiðin á stóru italsku skipasmiðjuni Fincantieri í Tríeste í 2007, og varð liðugt smíðað í 2010.

Hon er í løtuni skrásett í Hamilton á Bermuda, er 294 metrar til longdar, telur 16 dekk og tekur 2.547 ferðafólk. Fleiri teirra sóust í skotunum í Havn í dag, millum annað úti á Reyni, har Reyngøta, Rektaragøta og Gongin krossast, sum myndin niðanfyri vísur.

Her eru nøkur teirra á Skinnaraskeri, uttanfyri Rasmusarbrúgv, sum helst er elsti bryggjukantur í landinum. Øll eru tey púra bitin av litføgru húsunum og trongu skotunum í Havn. Yvirskipað er tað tó neyvan heppið, at fleiri stór ferðamannaskip hvørt eftir annað koma til ein so trongan stað við ørstuttum millumbili. Men ferðavinnan hevur allastaðni og til allar tíðir havt tað sum øll tey, ið selja atgongumerki: Fult er ikki eingang tá yvir flýtur. Tástani blívur tað spennandi. Tað er sum hjá katólska munkasølumanninum, Johann Teztel, fyri fimmhundrað árum síðan: "Tá avlátsdálar í kistli klinga, straks sálir úr skerseldi springa." Faktiskt var tað júst hetta, sum Luther andøvdi ímóti, tá hann fekk reformatiónina á glið. Men tað var bara á átrúnaðarliga økinum. Samfelagsbúskaparliga hava vit enn ikki havt eina reformatión. Har er enn kapitalisma til undirgangur verðurl, hvussu fitt ferðafólkini eru.

Haldi meg ikki hava sæð so nógv virksemi á vágni við bátum, sum sigla til og frá ferðamannaskipinum og inn í minsta og litríkasta høvuðsstað í verðini.

Queen Elizabeth sæst aftur úr hvørjum króki í býnum. Her úr garðinum við gomlu lærarahúsinum í Grím Kambans gøtu aftanfyri gamla handilin hjá P.A. Restorff, síðan úr Álakeri og Vágsbotni og av Skansanum.

Her sæst siglingarleiðin fyri fimtan-daga cruiseferðina, ið byrjar og endar í bretska havnarbýnum Southampton, og í dag, tólvta dagin, rakti Havnina. 

Prísdømið er fyri Queens Grill kamar, sum saman við Princess Grill kamari er í dýrasta endanum. Prísurin fyri fimtan-daga túrin er í okkara krónum 31.125 krónur. Bíligari kømur fáast sjálvandi eisini. Men eitt hava flestu ferðafólk til felags, antin tey eru japanarar ella amerikanarar á snarferð í Evropa - tey hava øll myndatól við, og eru serstakliga forvitin. 

Føroyakortið ongan politiskan áhuga

Nú skrivar danska avísin Politiken um eina dansk-grønlendska avtalu, um at tekna sjókort í Grønlandi. Orsøkin til at blaðið varpar ljós á hetta at síggja til ótýdliga kolonievni er, at nú er avtalaða arbeiðið steðgað.

- Tað er ein skandala, sigur danska avísin.

Men er kollsiglda sjókortaavtalan ein skandala í Grønlandi, so er hon eins stór í Føroyum. Tí málið at tekna okkara egna øki á klótuni er aldri yvirtikið og komið á føroyskar hendur, so tú kanst fara inn á ein navnsnevndan stovn at fáa nýggjasta kort í hondina, ella bara til pynt á vegginum.

Alt tað eg veit, hevur eingin politikari sýnt tí áhuga. Heldur ikki landstýrismáðurin við ábyrgd fyri Føroyakortinum, sum eg bjóðaði uppá besøk við skrivstovustjóra á heysti í 2012, tá tveir metrar vórðu kliptir av okkara hægsta fjalli.

Tí er støðan í Føroyum enn soleiðis, at hvørja ferð ein almennur upplýsingarstovnur vil prenta eitt ókommersielt kort av okkara egna landi í okkara egnu bókum á okkara egna máli í okkara egna skúla, tá mugu vit søkja Geodatastyrelsen um loyvi, og betala teimum avgjald fyri kort, sum ikki eru dagførd. Tey búgva forrestin á Rentemestervej.

Í so máta eru vit verri stødd enn ein donsk kommuna, sum altíð kann lýsa egið økið í 3D og tað dagført.

Tí var tað fantastiskt at ein einstaklingur herfyri sjálvur teknaði eitt Føroyakort í egnari hond. Eingin annar gjørdi tað. Og politikararnir reagera ikki. Livst, so spyrst!

Grøna veðraoyggin

Allastaðni har tú ferðast í Suðuroynni í hesum døgum eru grønska og veðrar at síggja. Lýkka er í luftini, og sólin grønskar dalar og líðir. Veðrarnar omanfyri sá eg við vegjaðaran í Hvalba niðan móti Norðbergseiði. Henda sjáldsama Texas Longhorn veðrin við uppbendum hornum, sá eg úr bilinum í Froðba.

Í Hvalba hópa tey bobbens og bildekk saman á grøna bønum, har seyðurin gongur. Havi ikki sæð hetta aðrastaðni í landinum, og veit tí ikki, hvat endamálið ella nyttan er. Kanska er tað at venja veðurlombini at stúta, ella tað bara er eitt slag av stiki.

Á Kunningarstovuni, Visit Suðuroy, sum er í hølunum hjá kommununi á Tvøroyri, hevur fryntligi avgreðslumaðurin nógv uppskot um túrar, sum hann teknar á frálíka kortið yvir økið. Ein er til kikaran fyri endanum á vegnum innast í Trongisvági, til vinstru har tunnilin fer til Hvalbiara. Ein kilometur ella so at ganga. Norðanfjørðs havi eg sæð, hvussu ymiskur seyður kann verða, serliga í Tjørnuvík, har hann er spakur og næstan ómælandi fram við vegnum. Her undrist eg yvir, hvussu væl skipaður hann er, at ganga á rað hvør eftir sínari rás.

Meðan eg undrist yvir ymiskleikan hjá seyði og djórapsykologi ymsastaðni í oyggjunum, hyggi eg longur niðan og síggi hendan á sýnini.

Undur okkum reka menn og kvinnur og longst til vinstru sæst hundurin. Eg hoyri tey brúka fartelefon millum sín.

Beint framman fyri okkum er ein fimur ungur maður. Eg spyrji hann, um tey eru á fjalli í dag. "Teir reka!" sigur hann. "So forstýra vit", sigi eg og royni at anda inn, krógva fotolinsuna og gera meg ósjónligan. "Kanska!" sigur ungi maðurin og er longu burtur, klappandi í lógvarnar og blásandi millum tennirnar at fáa rættan rakstur á seyðin. Trý orð og alt er greitt. Tað er samskifti á fjøllum.

So er kikarin fyri okkum og sýnið er frítt út í hav, norðureftir bjørgunum og suður móti Fámjin.

Komin gjøgnum einsporaða Hvalbartunnilin, ið varð liðugur í 1963, og er hin elsti í landinum, snara vit niðan av vegnum og koyra móti kolanáminum í Prestfjalli.

Ikki ein sjél at síggja. Ein vognur stendur vinskur á sporinum og longst burturi sæst kolanámsmunnin.

Ein arbeiðsskúrur er her, og ein bilur frá Gummubátatænastuni, sum er uttan nummarplátur. Hugtakandi at síggja eina pallmynd, har tíðin tykst hava staðið still nóg so leingi. Og tó standa sjey kolasekkir, klárir at heinta. Kanska blæsur onkur lív í hesa søguligu mynd og ger hana livandi aftur. Ein turistattraktión er hon í hvussu er.

Og fram við vegnum verður tú mintur á, at umhvørvið ávirkar fólk og fæ, so alt verður kolalitt.

Hyggur tú niðan móti trølsligu fjøllunum í botninum á dalinum, sært tú nógvan grønan vøkstur, eitt nú hvonn og hjálpirot. Tú freistast at taka heim við at seta í túnið, men tað verður við tankan. Best dámar mær á sløttum.

So oman til Hvalbiara og út í Nes.

Hjá ferðafólki eru vaskiklæði á snórinum eitt sjáldsamt myndaevni. Tað er næstan sum hjá amishfólkunum í USA, har markirnar eru um at bresta av gróðuri og toysnórar síggjast alla staðni. Í summum stórbýum, har illa gongst í hond og alt er grátt í grátt, er ikki loyvt at hanga nývaskaði klæði út.

Í Hvalba spæla tvær smágentur við veðrar og ross á Sandavegnum. Eg steðgi og fái eina friðsæla rossamynd við Lítlu Dímun í baksýni.

Tey hoyggja í allari oynni og nýsligið gras vellir inn í bilin, bara tú opnar rútin. Fantastiskt. Við Nesvegin eru eisini tjøldur á bønum.

Ætlaðu til Sandvíkar, men lokalu bilførarnir høvdu so stóran skund at náa ferjuna, at eg aftraði meg at fara niðan brekkuna og bakka oman, so hvørt teir dagaðu undan. Vendu, og fóru suður aftur. Við ítróttadepilin í Trongisvági er bøurin hvítur so langt eyga røkk. Í fyrstu atløgu helt eg, at tað var sandur, men so sá eg, at tað var mýrifípa.

Næsta steðgipláss er á Drelnesi. Í 1938 bygdi franskt-føroyska felagið, A/S North Atlantic Salt Co, eina risastóra saltsilo her, ið kundi taka 10.000 tons. Felagið hevði funnið salt á Ibiza og góður marknaður var fyri saltfiski og klippfiski í Spania, Portugal, Italia og Grikkalandi. Hóast týskarar bumbaðu saltsiluna og kolagoymsluna á Drelnesi 9. oktober í 1941, var silan framvegis arbeiðspláss hjá lokalum monnum fram til 1980'ini, frá 1963 undir navninum P/F Saltsølan á Drelnesi. Heldur enn at forfalla og verða endaliga bumbað niður, tók Ólavur Rasmussen stig til at endurreisa bygningin, m.a. saman við Alberti Isfeld arkitekti. Her er stásiliga framsíðan á saltsiluni í dag.

Ólavur ruddar og ger kárt til konsert við Kristinu Bærendsen, sum er dóttir Alex, ið er av Tvøroyri.

Ólavur sigur frá um upprunabygningin og konstruktiónirnar, og hvussu kjakast hevur verið um at varðveita veggirnar ráar, so sum teir eru, ella at gera teir glattar og slattar, so einki sæst til upprunan. Lukkutíð varð ráa loysnin vald. Tað er Ólavur fegin um, tí hesir veggir siga søgur.

Úrslitið er ein íshavskatedralur, sum er stórbærur bara at traðka inn í, har hann stendur og sigur sína egnu staðbundnu verkamannasøgu, væl varðveittur, men við nútímas funktionaliteti.

Klaverið á gólvinum á myndini omanfyri, sæst nærri her:

Av Drelnesi sæst yvir á Tvøroyri. Eftir eldibrandin á Varðanum Pelagic hin 9. juni í ár er bryggjan á Tvøroyri í dag ein syndarlig sjón. Kirkjan sæst longst til høgru og á niðaru myndin sæst eisini sjúkrahúsið longst til vinstru. Fremst fyri eru brendu restirnar av virkinum hjá Varðanum. Á fyrru myndin sæst, hvussu munadyggur brandveggurin hevur verið. Á niðaru myndini sæst hvussu havnarlagið er lagt út. Upp móti grønu líðunum og søguligu bygningum, er havnarlagið sjáldsama lítið organiskt.

Her sæst av brekkuni oman móti havnarlagnum, hvussu brandveggurin hevur steðgað eldinum. Til vinstru í myndin er alt óruddið, ið skal avskipast í dag, savnað.

Tóri Holm, sum í sekstan ár hevur arbeitt í grannahúsunum hjá Richard B. Thomsen, og var til arbeiðis tá alt brendið, rópar á meg og spyr, um hann skal koyra meg inn á økið.

Jú, eg takki fyri og vit tosa eina løtu um arbeiði, fótbólt og um tað ómetaliga hepni, at ættin lá av landinum tá eldur kom í. Tí hetta er sum at vera í krígsbumbaða Bagdad, so sum vit hava sæð mordarligar krígsstøður verið lýstar í sjónvarpi og á filmi.

Ruskið skuldi verið ført av landinum í dag, men søgur ganga um, at báturin kom ikki, tí eldur kom í ein grabbara umborð. Grøni bøurin og prangandi kirkjan standa í skærari konrast móti oyðileggilsinum niðri á bryggjuni. Sama er um hornið. Alt er grønt, organiskt og friðsælt.

Eftir ein túr á Pubbini skilji eg, at havnamaðurin Poul Hansen eigur bygningarnar. Tað var nýtt fyri mær. Aftur kemur mær til hugs ikki bara varðveitingarvirði, men eisini viljin at varðveita á ein ósjálvsøknan hátt. Heiðurligi viljin at varðveita, tí tú hevur ráð og sært eitt endamál. Tað er eisini galdandi í minni mátistokki.

Sami tanki um at varðveita og bjóða fram eina autentiska staðbundna uppliving, heldur enn at lata søguna doyggja, sæst aftur á Café MorMor undir Heygnum á Tvøroyri. Umframt uppafturhitað á Pubbini, er gastronomiska útboðið á Tvøroyri í dag bara ein pitsamatstova, sum hotellið eigur. Autentiska staðbundna rákið, sum vit hava sæð í Gásadali, er eisini komið til Suðuroynna, har vit finna Café MorMor og Hjá Jugga í Vági. Fólk eru ikki longur nøgd við grillmat, sum verður tikin úr frystaranum og blakaður í frityrugrýtina so hvørt. Uppliving og autentisitetur eru lyklaorðini. Her er søgan um navnið á Café MorMor:

Sami persónligi og staðbundni autentsitetur sæst Hjá Jugga í Vági. Tað var Jørgen M. Olsen, ið varð kallaður soleiðis. Hann kannaði sildina, sum svav á høvdinum í Vágsfirði. Perman og grafiska mynstrið av bókini Náttúrunnar Børn (1982) sæst aftur til vinstru fyri keypmansdiskin, sum er úr handlinum á Gørðunum, hinumegin vegin. Við diskin stendur Anna úr Aarhus, sum er knýtt at ítróttaskúlanum í Vági.

Jugga, ið gevur kaffistovuni navn, hevði biograf í hesum hølum. Tað sæst enn á vegginum, har gomul filmsuppsløg sum Telemarkens Helte enn hanga. Eina plakatin, sum lýsur fyri Zigøjnaragentuni, hongur útfrá, so til ber at taka í hana og senda Valarasanginum ein vinaligan arbeiðaratanka.

So niðan í Keypsamtøkuna at keypa Fylking og Blátt Cirkulkaffi til gassblussið, og gott, fast rugbreyð og dadlukøkur frá Gaards Bakarí, sum næstan er eitt undurhús við tíðindafróðum monnum.

Á vegnum varnist eg monumentalu inngongdina til missiónshúsið, ið hevur næstan somu áskrift sum kirkjan, Hellige (t) Herren og Søger Herren.

Palli Gregoriussen skrivar í bókini um Yngru Hválvkirkjurnar um kirkjuna á Tvøroyri, at fari varð undir at byggja í 1905. "Arbeiðið gekk væl at byrja við, men í apríl kom steðgur í, av fleiri orsøkum. M.a. segði J.A. Arge arbeiði frá sær og eingin annar fekst til grótarbeiði. Áðrenn arbeiði var farið í gongd, høvdu A/S J. Mortensen Eftf. bjóða sær at geva alt byggitilfarið um kirkjan varð gjørd úr timburi. 18. januar 1906 gjørdu amtmaðurin C. Bærentsen og Fr. Petersen, próstur, eitt nýtt tilmæli til løgtingið. Har varð víst á, at soleiðis sum støðan var, var einasti møguleiki at byggja eina trækirkju. Og endin var, at A/S J. Mortensen Eftf. sjálvir komu at standa fyri byggingini. Nýggja trækirkjan kom at vera nokk so lík uppruna grótkirkjuni. Í mun til aðrar kirkjur í Føroyum, so er hendan kirkjan smíða uttanlanda, á Strømmen Trævarefabrik A/S í Noregi. Arbeiði fór ígongd um heystið í 1906 og var liðugt í 1907. Síðani varð hon førd heim til Føroya. Kirkjan varð sett upp á ætlaða staðnum. Um várið 1908 var hon klár at taka í nýtslu, og Kr. Himmalferðardag sama ár fór vígslan fram."

Her er vakra kirkjan á Tvøroyri í bleiktrandi vesturskini í fyrrakvøldið:

Eftir ráðum frá Kunningarstovuni seta vit húsbilin við TB Húsið á Sevmýri. Her er opið, og alt er reint og nossligt. Men eingin svarar, heldur ikki á telefonini. "Tey eru farin í feriu", sigur Kunningarstovan tá vit spyrja. Tummil upp fyri øllum viðurskiftum, bara ikki heita vatninum, sum eg ikki fann. Men hvat, eg hevði einki rindað, tí einki varð kravt. So har er vónandi slætt borð.

Fyrsta morgunútsikt er henda, sum aftur minnir okkum á hoyberartíð og góða angan av nýslignum grasi. Burtur frá havnarlagnum er hetta ein organisk oyggj, vit vitja. Í brekkunum er alt grønt í grønt.

Hesin morgun er í Froðba, har alt er sjáldsama vakurt og organiskt, ja beint fram eksotiskt fyri ein norðanfjørðsmann. Her er grønt á hvørjum teigi og stykki, urtagarðar eru væl røktir og einki hús tykist standa tómt. Landslagið er so markant annarleiðis enn norðanfyri. Lendið er sum ein grønur golfvøllur alt sum tað er, ikki ólíkt Orknoyum ella fjarari londum.

So er at náa Smyril, sum siglir av Krambatanga klokkan hálvgum tíggju. Restratiónin, sum skeltið sigur, er sjáldsama bílig og her eru allir hentleikar umborð, so ein ikki nýtist at sita fyri einki teir báðar tímarnar, siglingin varir. Skuldi ein kortini kett seg, so ber til at hyggja eftir fugli, birdwatching.

Og eftir nógva Lopransvatnið í ódýru restratiónini kann ein skjóta til máls á mannfólkavesinum. Skuggan til høgru eigur fartelefonin, eingin annar. Takk fyri hesu ferð. Restin av oynni verður goymd í kalendaranum til eina aðra ferð.