Vælgagnist - nú eru 22 nøvn í Gist & Vist

- Vælgagnist er heitið á degnum, har køn og roynd fólk varpa ljós á viðkomandi evni og vandamál í okkara vinnu, sigur Johannes Jensen, stjóri í samtakinum Gist & Vist, sum telur átta starvsfólk, men rekur trý hotell og nítjan veitingarstøð í Havn og úti um landið.

Umframt at ferðavinnan var yvirskipaða evnið á degnum, sum Magni Arge leiddi við fermari og formidlandi hond í gomlu Saltsøluni á Vestaru Bryggju í Havn, varð eisini varpað ljós á starvsfólkini í samtakinum, sum í undanfarna ári vóru 898 í tali og 198 teirra, sum arbeiddu fulla tíð. Tilsamans vórðu 62 milliónir goldnar í lønum til starvsfólkini í fjør, sum umframt føroyingar taldu 69 útlendingar úr 14 londum.

David Im úr Suðurkorea, sum er integrasjónssamskipari á Útlendingastovuni, greiddi livandi og upplýsandi frá um integrasjón í Føroyum, nú fólk úr 98 londum hava búsett seg her, og fleiri teirra hava fingið starv í hotell- og matstovuvinnuni.

Marita Rasmussen, sum er stjóri í Vinnuhúsinum, helt at føroyska ferðavinnan hevur ikki nær námindi rakt loftið, men saktans tolir ein vøkstur á 5-10% um árið. Danski Casper Næss-Schmidt, sum er sølustjóri og vínserfrøðingur hjá H.J. Hansen Vin, greiddi frá um óhepnar avbjóðingar við serføroyska einkarrættinum at innflyta vín og rúsdrekka í Føroyum, sum ikki kennir sín líka í nøkrum øðrum landi, men bara ger vøruna dýrari púra uttan orsøk. Bretska Ana Holden-Peters, sum býr í Elduvík og er leiðari fyri burðardygd á Bakkafrosti, greiddi frá um týdningin av júst hesum grundsjónarmiði - burðardygd - í føroysku ferðavinnuni. Johannes Jensen greiddi frá um vøksturin í vinnugreinini og týdningin av at hava gott samband við bóndur og fólk úti um landið, tí hava vit ikki tað, so eru vit skjótt out of bussiness. Johannes sýndi eisini Airbnb positivan áhuga, tí hetta meira privata virksemi tók ein part av trýstinum, tá harðast leikaði á við gistingum í vinnuni. Danska Katia K. Østergaard, sum júst var lend og fyrstu ferð vitjaði í Føroyum, er fyrisitingarstjóri í Horesta, og greiddi frá um vøksturin í hotel- og matstovuvinnuni, sum hóast avmarkaður í Føroyum, er lutfalsliga nógv størri her enn sama vinna hevur upplivað í Keypmannahavn. Hon var ikki so heit fyri Airbnb, men tá Magni, sum var orðstýrari, vildi hava hana at siga sær munin á góða gamla Bed and Breakfast í Skotlandi og so dagsins Airbnb, stóð mest sum fast hjá henni. Greitt er, at veitingarvinnan er ógvuliga samansett, og at her eru nógvir partar, ið skulu samstarva at veita eina unikka og staðbundna tænastu, sum er á altjóða støði og ikki er bundin at útlendskum eigarum og ætlanum. At enda var tað David Im, sum býr í Klaksvík, ið greddi frá um integrasjón.

Nýggjasta veitingarstað í Gist & Vist samtakinum er Silo við lítla rúminum Ibiza niðri undir á Vestaru Bryggju 15 í Havn, har Saltsølan var fyrr. Afturvið housetónleiki varð borðreitt við røstum bitum og foie gras við Deutz sjampanju afturvið.

Tað er samskiftisfyritøkan Publikkin, ið hevur gjørt avísina Vælgagnist til samnevnda fakdagin í hesum hølum, sum Gásadalsfilmurin Fågelfångarens son verður syndur í fyri innbodnum týsdagin í næstu viku. Dagin eftir verður hann sýndur almenninginum í Filmsfelagnum í Havnar Bio. Tann sýningin er útseld, men filmurin heldur fram í Havnar Bio so leingi áhugi er. Á baksíðuni á dagsins avís, Vælgagnist, síggjast øll nøvnini, sum nú eru í Gist & Vist samtakinum. Mitt fyri er Silo og bitin, sum er í Steinatúni, og niðast er litríkað Kioskin hjá Astu.

Talgilt dannilsi í Danmark

Samstundis sum filmurin Danmarks Sønner (Ulaa Salim) verður vístur við góðum ummælum í donskum biografum, ger Rasmus Paludan burtur av sær í almenna rúminum, tí hann vil sleppa á ting. Í nýggjum heimildarfilmi, Højrenationalist i børnehøjde, sum ríkisstovnurin Danmarks Radio hevur fingið gjørt og borið okkum, avdúkar einaráðandi høvuðspersónurin, at hann vil verða forsætisráðharri. Hondina á hjartað, onkuntíð gangi eg inn fyri sensuri. Til dømis í hesum føri, tí hvussu byrgja vit fyri at opinberir ørvitisfiskar sum hesin sleppa at øsa rótleysan ungdóm upp í varg, púra uttan aðra orsøk enn eitt høgt tal av talgildum eltibløðrum á YouTube? Gamaní skulu næmingar læra at verða kritiskir miðlabrúkarar og miðlaprodusentar, tað hevur altíð verið galdandi og er tað enn, men tað sum slær meg í hesum føri er, at Danmarks Radio er so áhugað í Paludan, at hann fær ein heilan tíma av einum sjálvforherligandi heimildarfilmi, og at ríkisløgreglan sæst ganga honum til handa sum siropshundar í einum og øllum inni og úti. Og so er hann í skottryggum vesti eisini, og hann hevur lokið eina høgt virda útbúgving og skrivar í dag advokatur á kjallarhurðina. Tí tað er har hann er, í kjallaranum. Í filminum er hann enn ikki komin til at brenna bøkur sum koranina og tað, ið øðrum er heilagt, bara fyri at hava nakað at traðka á og verða lagdur til merkis í heimsins meldri. Í Fólkatingstrappuni møtti eg einaferð Glistrup, sum hevði lisið saman við Demmusi Hentze. Hesin fyrri, Glistrup, minnur meg akkurát um Paludan, bara endurføddur í eini talgildari og ikki sørt sjálvsentreraðari mentan og tilveru. Eg haldi tað vera sjálvsagt at hesin persónur skorar høgt hjá leitandi ungum, tí hann er eftir øllum objektivt galdandi metingum eitt væleydnað úrslit av okkara skúlaða framburðssamfelag. Ein komandi politikari, sum er akkurát tað, vit hava uppiborðið, tí so nógv hava borið hann á lógvum. Her er úrslitið. At hesir samfelagsvarðveitandi stovnar, Danmarks Radio, ríkisløgreglan og akademiska útbúgvingarskipanin, hava gjørt hann til eina definitiva fyrimynd hjá rótleysum ungum á YouTube, er í mínum eygum nógv áhugaverdari og størri avbjóðing hjá dannandi samfelagnum enn teknikalitetir í Google-algoritmum í leitingum á netinum, sum onkur nú hevur funnið uppá at fortapa seg í. Gamla og sjálvsagda kravið at læra at skilja skitt frá kaneli hevur fingið nýggjar avbjóðingar av nýggjum dimensjónum, tá vit tosa um skúla, læring og dannilsi, nú vit síggja hvørji misfostur, ja misfostur, verða borin á lógvum gjøgnum allar samfelagsvarðveitandi skipanir og enn standa uppreist við løgregluni í rygginum. Men eg eri nógv spentari at síggja nýggja filmin Danmarks Sønner enn at hoyra úr almannamiðlunum, um Paludan megnar at stilla upp ella ikki.

Byggihávar: Hvast fæst frá tí almenna?

- Hvat fæst frá tí almenna, er spyrjandi heiti á bók um sosialmál, sum D.P. Danielsen skrivaði og Hitt Føroyska Studentafelagið í Keypmannahavn gav út í 1970. Sama spurning hava byggihávar kring landið sett sær sjálvum, tí teir vilja hava tað almenna at leiga mest møguligt frá tí privata.

Í tíðindaskrivi í dag upplýsir Landsverk, at í dag rinda almennir stovnar 43 milliónir um árið fyri 55.000 privatar fermetrar. Onkur rindar meir enn túsund krónur fyri fermeturin, men í meðal er privata leigukravið til almennu stovnarnar 800 krónur fyri fermeturin. Tá er bara talan um leigu.

- Tað vil siga tvífalt so nógv, sum Landsverk mælir til, at landið skal krevja inn fyri leigu í almennum bygningum, verður sagt í tíðindaskrivinum.

- Um landið til dømis ásetir ein leigukostnað á 400 krónur fermeturin, sum í flestu førum er fleiri ferðir minni enn tey dýrastu privatu leigumálini, kundi peningurin verið nýttur til bæði viðlíkahald, húsaumsiting, tryggingar og enntá íløgur, sigur Landsverk, sum eisini upplýsir, at eingin leiga verður kravd ella rindað í almennum bygningum.

- Føroyskir almennir stovnar, ráð og annað alment virksemi undir landinum, ið leiga ognir frá tí almenna, rinda í dag onga leigu til landið. Hetta er ógvuliga ótíðarhóskandi, um vit hyggja at londunum kring okkum, har leigukostnaður er ein natúrligur partur av rakstrinum hjá almennum leigarum. Um nøktandi viðlíkahald av almennum bygningum skal tryggjast, og hetta ikki skal tyngja fíggjarlógina óneyðugt, eigur húsaleiga at verða áløgd øllum leigarum í almennum bygningum, sigur Landsverk, sum neyvan nakrantíð hevur verið fyri so stórum ágangi sum í ár.

Misti eingin annar nakað?

Ofta verið eg hugtikin, tá eg kenni djúpa afturljóðið av vikublaðs- og sunnudagsskúlasøgum, sum fjølmiðlafólk bera okkum í preimtaim. Allar best er tá Meinard fer í kalda kríggið at spæla evangeliskar ræðusøgur hjá Louvin Brothers um hvítu styrkina, sum liggur í kristnu bønini, tá amerikansku foreldrini senda synir um havið til Korea, ella tá tú um somu tíð stendur aftanfyri ein drykkjumann í handlinum og iðrar teg um, at tú ikki tók fløskuna frá honum, tá tú løtu seinni rennir teg í eina bilvanlukku og bensinhjarin rennur saman við whiskey á Tennessee heiðini. Tá er dagsskráin púra greið. Í dag var ein nemandi góð sending um eina unga sangarinnu, sum í fagrasta várblóma fyri mongum árum síðan ikki megnaði lívið meir. Haldi ikki at nakað runt árstal var orsøkin til sendingina. Hon var bara send sum ein sending millum aðrar sendingar á páskum, ein várdag tá vit seta lív og deyða upp móti hvørjum øðrum. Fínar sendingar, tær vóru tvær, frá einum frílansara. Tá er dagsskráin eisini púra greið. Verri var við bumbuatsóknunum á Sri Lanka mitt í kirkjutíð sjálvan páskadag. Stórur skaði á kirkjur og hotell, kirkjunar vanligar men hotellini frámerkt sum “luksus”, 290 deyð og fleiri hundrað løstað. Úr deyðsrúgvuni finna allir miðlar trý deyð børn, sum ríkastu foreldur í Danmark áttu. Børnini doyðu og foreldrini livdu. Við myndum og nøvnum fer søgan um gøtur og stræti. Henda hjartanemandi miðlasøga av Sri Lanka, fær meg at undrast yvir, hví ein miðlasøga av fyrstan tíð verður til, fær redaktionella undirtøku og síðan fær bein at ganga á, so ein og sama søga kemur ovast á breddan í øllum teim londum, har tey duga bæði at lesa og at skriva, og siga seg hava eina fría pressu, sum er púra uttan bindingar av nøkrum slag. Hví kemur sama søga ovast á breddan í fríu pressuni, sum altíð ber seg undan at hava fjaldar dagsskráir? Var tað tí at høgur og lágur nú skal gera seg kláran at møta skaparanum, ið kemur sum tjóvur á nátt tá seinasti tímin er komin á evsta degi? Bumm! Eru heimsins tíðindaritstjórar messandi sunnudagsskúlalærarar? Ella var tað tí at ríkidømið hjá donsku foreldrunum stavaði úr klædnavinnuni, ið er heimsins mest dálkandi og nú var pay back time? Eru heimsins tíðindaritstjórar keyptir av umhvørvisfelagsskapum? Nei, eg bara spyrji, tí eg villist í dómadagssøgum, nú allir miðlar varpa ljós á ríku foreldrini, sum mistu tríggjar av fýra gimsteinum páskadag í kirkjutíð. Djúpastu samkenslu við teimum, ið mistu, men - kæru miðlar - misti eingin annar nakað?

Fyrsti føroyski filmur í Cannes

Tað er ein rár sjón at síggja eitt føroyskt heiti á eini útlendskari skrá, tað verið seg bókmentanarlig, tónleikalig, ella sum í hesum føri - í heiðurskrýndum filmiskum høpi. Trúði ikki mínum egnu eygum, at Andrias Høgenni við filminum Ikki illa meint hevur funnið náði fyri úrvalsnevndini í Cannes, sum á 58. sinni skipar fyri stuttfilmskappingini Semaine de la Critique á einum av heimsins kendastu filmsstevnum, sum á 72. sinni verður hildin í Cannes í døgunum 14.-25. mai í ár. Enska heitið á kappingini, sum franskir filmsummælarar stovnaðu í 1962, er Critics Week. Fyriskipararnir siga, at hvørt ár koma um túsund filmar til kappingina, og at úr rúgvuni verða í mesta lagi tíggju filmar valdir. Tað er galdandi bæði fyri stuttfilmar og spælifilmar í fullari longd.

- I am incredibly thankful for this amazing opportunity, and eternally grateful for the crew that stood behind this little chaotic film, sigur Andrias á Facebook í morgun.

Myndina niðanfyri tók eg í Norðurlandahúsinum 23. februar í ár, tá Andrias Høgenni á triða sinni vann Geytan fyri filmin Ikki illa meint við hesum orðum frá eini samdari dómsnevnd:

Menniskjan er ein sosial vera. Metingarnar at finna ein Geytavinnara byggja á søgu, filmiskt frásøgusnildi og tøkni. Dómsnevndin er samd um ein vinnara, sum livir upp til øll hesi krøv. Filmurin er so hegnisliga gjørdur, at hann heldur forvitnið intakt, tí hann balanserar millum at vera komiskur og tragiskur, samstundis sum søgan er merkt av eini menniskjansliga skroypiligari javnvág og geografiskari bíðistøðu, sum skerpar støðuna. Hvussu oftani hevur tú ikki roynt at sleppa undan at møta einum persóni í eini gerandisstøðu, sum til dømis til handils? Orsøkin kann vera at finna langt undan, tá eitt gerandisval, sum tú tá gjørdi, nú fær fylgir. So nógv hava meldað til Geytan, at vit kunnu við vinnaranum í dag í huga, spyrja, hvat er tað, sum blokerar fyri teirri góðu søguni? Hon er ikki søgd í breiðum formati, men í 4:3 formati. Søgan lendir inni á tí mest sosiala, sum sosiala menniskan tekur sær fyri - Facebook. Vinnarin er: Ikki illa meint. Nú fer filmurin hjá Andriasi Høgenni at liva sítt egna lív, og við hesum filmi sum støði fær áskoðarin nú størsta leiklutin. So sterkur miðil er filmur. Til lukku! 

Til vinstru í skránni ovast eru spælifilmar í fullari longd í kappingarskránni Semaine de la Critique. Triði filmur í hesi røð er Hvítur, hvítur dagur hjá íslendska Hlyni Pálmason. Á høvuðsplakatini fyri filmstevnuna í Cannes sæst franski filmsleikstjórin Agnès Varda, sum andaðist 90 ára gomul hin 29. mars.

Teir filmar, sum eru við í almennu høvuðskappingarskránni í Cannes í ár eru hesir:

The Dead Don’t Die (Jim Jarmusch, byrjunarfilmur)

Atlantique (Mati Diop)

Bacarau (Kleber Mendonça Filho & Juliano Dornelles)

Frankie (Ira Sachs)

A Hidden Life (Terrence Malick)

It Must Be Heaven (Elia Suleiman)

Les Misérables (Ladj Ly)

Little Joe (Jessica Hausner)

Matthias and Maxime (Xavier Dolan)

Oh Mercy! (Arnaud Desplechin)

Parasite (Bong Joon-ho)

Portrait of a Lady on Fire (Céline Sciamma)

Sibyl (Justine Triet)

Sorry We Missed You (Ken Loach)

Pain and Glory (Pedro Almodóvar)

The Traitor (Marco Bellocchio)

La Gomera (Corneliu Porumboiu)

The Wild Goose Lake (Diao Yinan)

The Young Ahmed (Jean-Pierre and Luc Dardenne)

Nú verður filmur í SALT

Nú skal filmslistin aftur á løriftið í Suðuroy. Ólavur Rasmussen, stjóri í SALT, heldur klassisku bókina hjá Niels Jensen (1929-2010) Filmkunst fram fyri seg yvir einum krússi av væl bryggjaðum kaffi á Hotel Havgrím yviri við Strond í Havn í dag. Eins og høvundurin var hin fremsti at siga frá um film á okkara leiðum, var bókin hin fremsta av sínum slag í 60'unum og fleiri áratíggju fram. Mín egna er úr Gyldendals Bogklub í 1969.

Eins og sýnið yvir fjørðin er tað besta av hesum kaffiborðið, sum Joel Cole hevur evnað til, eru nú greið útlit til at biografur fer at verða fyri børn og vaksin í Suðuroy.

- Vit hava fingið biografloyvi í SALT og tað merkir, at vit hava fingið loyvi til at vísa allan film, bæði gamlan og nýggjan, men vit hava so sjálvi valt at velja premiérufilm frá, sigur Ólavur.

- At vera biografur merkir í okkara føri, at vit tekna limaskap í Forening af mindre og mellemstore biografer og gera ein samstarvsavtala við FAFID, sum stendur fyri Foreningen af filmudlejere i Danmark. Tað er lykilin til at fáa allar formalitetir uppá pláss og at fáa koturnar til hin einstaka filmin, sum í dag er talgildur at taka niður, og ikki er á rullum sum fyrr. Nú eru eingir spolar at handfara, alt er gjøgnum luftina. Støðan er nú, at tað er frítt fyri hjá okkum at seta okkum í samband við distributørarnar, Nordisk Film til dømis, um vit vilja vísa Dronningen. So gongur alt gjøgnum tey, sigur Ólavur, ið leggur dent á at tey fara at leggja spakuliga út, tí SALT er eitt mentanarhús og ikki biografur, sum nú verður eitt eyka bein at standa á.

- SALT hevur fyrr víst film, vit hava víst Dreymar við havið hjá Sakaris Stórá, og vit hava víst filmin hjá Zacharias Hammer um Línumenn. Eini 350-400 fólka savnaðust um hesar báðar filmarnar. Men tað hevur verið øgiliga avmarkað, og vit hava bara víst føroyskar filmar. Har eru tað føroyingar sjálvir, sum eiga filmarnar, og gera av, um teir vilja vísa filmarar hjá okkum. Illir Andar er næsti filmur vit vísa í SALT. So útgerðin er roynd, vit ætla at útbyggja hana, men vit kunnu saktans vísa film, sum er, sigur Ólavur, sum tó ikki hevur lagt seg eftir eini fastari skrá ella filmsúrvali.

- Tað er eingin biografur í Suðuroy, og vit skulu helst vísa film, sum fólk tíma at hyggja eftir, og vit skulu helst eisini vísa film, sum er nóg áhugaverdur og serligur. Enn hava vit ikki lagt okkum eftir serligum preferansum, men kundu hugsað okkum eitt samstarv við Filmsfelagið, sigur Ólavur og bjóðar til ítøkiligt samstarv.

Vit tosa um søguna og endamálið hjá Filmsfelagnum, sum heilt síðan 1962 hevur havt til endamáls at vekja ansin fyri filmi, ið er listaliga áhuagverdur, ikki bara í Havn, sum í byrjanini, men nú eisini úti um alt landið.

- Og júst hetta, at søgur verða sagdar um okkum á filmi og við okkum sjálvum í miðdeplinum, tað hevur vitalan týdning, sigur Ólavur, og vit skifta orð um væleydnaðar filmar higartil og um næsta filmin hjá Sakaris Stóra, Oktober, sum fer fram í Suðuroynni, har fyrstu royndarupptøkur verða gjørdar í juni.

- Tað kunnu vera nógv fólk inni í SALT, tá vit vísa film, men vit fara við vilja at avmarka biografgangaratalið. Ætlanin er at vísa film eina ferð um mánaðin, ein dag, har vit vísa bæði ein barnafilm og ein vaksnamannafilm, mikudag ella hósdag. Er tað ikki nóg mikið, so vísa vit oftari. Tá tað ræður um at velja film, kunnu vit gera tað hart og brutalt og bara velja sjálvi, ella vit spyrja fólk, um tey hava eitt ynski, so vísa vit tann filmin, sum flestu ynskja. Mátarnir er mangir, men havast skal í huga, at hetta er ikki ein biografur, men eitt mentanarhús. Orsøkin til at vit ikki hava valt premiérufilmar er, at tá binda vit okkum til at vísa sama filmin í ellivu dagar, tað kann húsið ikki standa modell til. Tað kann verða keðiligt, men soleiðis eru korini. Vit skulu servisera fólk breitt, eisini við at vísa film. Vit hava ikki fleiri salir at vísa film í í SALT, men eitt kuraterandi samstarv við Filmsfelagið er avgjørt áhugavert hjá okkum, sigur Ólavur og bjóðar inn til samstarv at velja film og at hoyra um royndir við ymsum døgum og um marknaðarføring.

Betri kunnu einar páskir ikki byrja enn við støði í filmi, góðum filmi, sum fólk vilja síggja, nú eisini Sjónvarpið vísur Lykke-Per hjá Bille August og fleiri aðrar góðar filmar. Góðar páskir til øll filmshugaði í øllum landinum - úr Hotel Havgrím!

Gásadalsfilmurin komin

So er hann komin, svenski Gásadalsfilmurin Fågelfångarens son við føroyskum teksti. Hann er á einum harðdiski í appilsingula flogkuffertinum hjá Johannes Jensen, sum er samframleiðari og stjóri í Faroe Film.

Mikukvøldið 1. mai fer Filmsfelagið at seta filmin í maskinuna í Havnar Bio og frumsýna hann fyri øllum áhugaðum føroyingum. Til hesa sýning í Filmsfelagnum verður leikstjórin, framleiðar og høvuðsleikarar til staðar.

Leikstjórin, Richard Hobert (f.1951) sigur soleiðis um filmin:

Under slutarbetet med min förra film, ”En enkel till Antibes” blev jag kontaktad av en färöisk kvinna. Hon ville berätta om en över hundra år gammal unik, verklig kärlekshändelse som lever kvar som en muntlig legend på Färöarna. Hon sa att hon hade sett mina filmer och kände att detta kanske skulle beröra mig. Det är sällan sådana publikförslag leder till något. Detta var annorlunda.
Det tog henne fyrtiofem sekunder att berätta den här händelsen. Mer än så visste ingen. Men jag kände omedelbart att här fanns fröet till en film som skulle kunna växa ur sin tid och rakt in i hjärtat på vår egen.
Vi skiljdes åt med några vänliga fraser. Det gick ett år då jag arbetade med annat medan fröet grodde.
En tidig kväll strömmade hela grundscenariot ur mitt inre. En handfull karaktärer rörde sig omkring mig i skrivrummet och pockade ivrigt på min uppmärksamhet. Jag skrev under några febriga timmar sex sidor fritt efter vad som hade hänt.
Sedan tog det mig fem år att utveckla manuskripten, dels till boken, dels till filmen. Med många besök på Färöarna.
Att skriva ett filmmanuskript om, i och för vår egen tid är en sak. Det sker i presens och är ett sorts stramt, kodat manusspråk som bygger på alla medarbetares gemensamma associationer. Om ett drama utspelas i en ICA-affär så behöver jag bara skriva SCEN 1. EXT. EN ICA-AFFÄR.DAG. - så vet alla ungefär hur det ser ut.
Ett filmmanus som utspelar sig på Färöarna för över hundra år sedan kräver ett helt annat, rikare, mer detaljerat språk med färger och dofter för miljöer, atmosfärer och förhållanden. Så måste det vara för att bli en spänstig och säker trampolin för medarbetarnas fantasi. Flera av de som läste trodde då att manuskriptet var baserat på en existerande roman.
När det komplicerade internationella finansieringsarbetet drog ut på tiden så fick jag tid över. Jag lockades då av tanken på att under väntan utveckla dramat även till en liten roman.
Arbetet med orden befruktade också bilderna. Jag fann under arbetet en hel del som jag kunde tillföra filmmanuskriptet. Och då hände motsvarande sak där.
De båda helt olika formerna fann ett liv, sida vid sida, tillsammans men var för sig, som två syskon. En del kommer att möta berättelsen först som bok, andra som film. Förhoppningsvis finns det en hel del som roas av tanken på att först möta människorna inne i sig själva - och sedan nu möta dem i verkligheten, på filmduken.

Í filminum letur leikstjórin hina svensku Livia Millhagen (Livia) møta føroysku Vídgis Hentze Bjørck (Johanna) í eini kærleikssøgu, sum sprettir úr Gásadali. Livia Millhagen, sum bæði tosar svenskt og franskt í filminum, sigur, at hennara leiklutur, ið eisini ber navnið Livia, ”har en självklar auktoritet och intelligens, en person som njuter av att få vara i kontroll. I detta kliver hon över sina egna gränser och sätter omedvetet sig själv i en känslomässig gungning som utmanar hela hennes självbild och identitet.”

Livia er vertinnan, sum í loyndum hjálpir vinfólkunum Esmari (Rudi Køhnke) og Johonnu at fáa ein son, so garðurin uppi í Gásadali ikki gleppur hjúnunum av hondum, tí tey eiga bara døtur. Avbjóðingin er at halda hjálpina teirra millum, so slaturin ikki fer at ganga. Eingin kennir avleiðingarnar og millum næstrafólkini veksur vreiðin um eina gamla lóg, ið fær so stóra ávirkan á tilveruna hjá hjúnunum uppi í dalinum.

Richard Hobert hevur skrivað handritið og leikstjórnað Fågelfångarens son, sum er tólvti filmur frá hansara hond. Søgan byggir á veruligar hendingar í Føroyum í 1800-talinum.

Fågelfångarens son er tikin í Føroyum við svenskum, donskum, føroyskum og fronskum leikarum, sum til dømis Rudi Køhnke (“Follow The Money” 3. partur), Vigdis Hentze Bjørck (“Eugene Onegin”), Livia Millhagen (“Systrar 1968”), Jørgen Langhelle (“Arn”), Hedda Rehnberg (“Vår tid är nu”) og Sébastien Courivaud (“Second Chance”). Fågelfångarens son er stór framleiðsla, sum eisini telur Faroe Film, men fyrst og fremst Anders Birkeland og Göran Lindström frá GF-studios, sum fyrr hava gjørt “Såsom i himmelen” og filmarnar “Göta kanal”. Her fáast atgongumerki til sýningina í Filmsfelagnum.

Akvavitt aftur til heiðurs og æru

Akvavitt, sum fyrr var so vanligur drykkur á okkara leiðum, hevur eftir eina ósjónliga og forfjónaða tilveru í mong ár tikið seg fram sum tað nýggja svarta, tey rópa, uttan tó at sipa til íslendska Svartadeyða. Í útlondum eru nýggj og tíðarrøtt veitingarstøð, sum burturav leggja seg eftir hesum aldargamla norðurlendska snapsi, sum til dømis keypmannahavnska Rastløs í Ravnsborg Tværgade, har tey eisini skeinkja føroyskt akvavitt.

Cask Akvavitt er heitið á eini nýggjari og snøggari hálvliturs snapsafløsku av eksklusiva slagnum, í skapi sum Havið við sjerri og whisky smakki frá Dism, ið kom á marknaðin herfyri. Tað er í hesum føri Einars’ Distillery, sum er felag undir rakstri hjá Føroya Bjór í Klaksvík, ið eigur nýggja mildara snapsin, sum er í Rúsuni fyri 295 krónur.

- Nýggi snapsurin hevur ligið og lagrað í sjerri- og bourbontunnum í nakrar mánaðir, sigur Sophus E. Dal Christiansen, sum er marknaðar og søluleiðari hjá Føroya Bjór. Úrslitið av lagringini er gylt akvavitt og ein serstakur rundur smakkur við sjerri- og vaniljunotum, ein snapsur, sum er vælegnaður at njóta aftur við einari góðari máltíð, sigur hann í Mikkeller barrini í Bringsnagøtu í Havn afturvið smyrjibreyði við sild og hýsuflaki. Eisini eru aktuelt ølbryggj frá Føroya Bjór á borðinum, tað er várbryggj og páskabryggj. Sophus upplýsir, at umframt páskir, eru serligu sølutíðirnar hjá førandi bryggjarínum ólavsøkan og jólini, og at føroyingar eru raskir at keypa nýtt.

- Vit hava havt serligar smakkgómar til júst hetta endamálið, og etikettina hevur Annika Waag gjørt saman við donskum prentarum, sigur Sophus, og upplýsir, at seinni í ár eru trý ár liðin, síðan fyrstu føroysku whisky dropar vórðu tiknir, so kanska kemur fyrsta føroyska whisky frá Føroya Bjór á marknaðin í ár. Útlendingar hava longu spurt um til ber at fáa fyrstu batchini, og summarhálvuna hava vit fólk, sum burturav tekur sær av ferðafólki, sigur Sophus, meðan vitjandi tyrpast í túninum. Jú, ferðafólkaskeiðið er vissuliga longu byrjað, tað er, um tað nakrantíð endaði.

Sebastian Eriksen er úr Vestmanna, fangavørur hjá Kriminalforsorgini og nevndarlimur í Einmalt, sum er føroyskt áhugafelag fyri whisky. Í sambandi við hetta seinna er hann eisini smakk-ambassadørur hjá Føroya Bjór, og eg biði hann seta orð á smakknoturnar, nú vit hava smakkað Cask Akvavitt við smyrjibreyðsborðið í Mikkeller.

- Snapsurin liggur væl í munninum, tað er øgiliga góð javnvág ímillum vaniljusøtleikan úr bourbontunnunum og tær tyngru, turraru smakkinoturnar úr sjerritunnunum. Snapsurin er søtur og rundur, smakkar av vanilju, knústum piparkornum og blommu. Eitt lítið sindur av beiskleika er, ið førir tankarnar yvir á kervil. Hetta er ikki ein klassisk akvavitt, kumman er ikki dominerandi smakkurin og í eftirsmakkinum er ein farri av myntu og stjørnuanis, sigur Sebastian, sum er smakkambassadørur hjá Føroya Bjór í sambandi við henda snapsin og annars er vanur at seta orð á smakk í felagnum Einmalt.

Hugfarsligt at hugsa, at fyri tíggju-fimtan árum síðan var neyvan nakar ið skilti, hvat tú tosaði um, tá tú fór eftir smakknotum í snapsi og so slettis ikki akvavitti. Tað var fyrr nakað tú koyrdi í gult, grønt ella reytt sodavatn og drakk teg skít av, helst á baksetrinum í einum bili millum bygda við Middle of the Road í háttalaranum. Soleiðis er ikki longur. Nú er alment lógligt og persónliga virðiligt at seta orð á smakk, eisini á heimlands snapsi. Tað gongur framá.

Filmur hevur makt

Í dag verður filmurin Danmarks Sønner frumsýndur í donskum biografum. Ulaa Salim (f.1987), ið er beiggi kenda leikaran Dar Salim, hevur gjørt nýggja danska filmin, sum hevur fingið øði í Dansk Folkeparti, tí tey halda, at hetta er ein lívshættisligur filmur: - En livsfarlig propagandafilm for skatteydernes penge, der opfordrer til vold og selvtægt, sigur Alex Ahrendtsen frá veruliga nútíðar Dansk Folkeparti, og er í øðini um at almenni danski Filsmtovnurin hevur stuðla fyrsta filminum hjá Salim. Fyrrárið leyk hann útbúgving sum leikstjóri á danska Filmskúlanum: - Jeg kan give stemmer til mennesker, der ikke har haft en stemme før, sigur nýbyrjaði leikstjórin, Salim, við fremsta danska filmstíðarritið Ekko.

Danmarks Sønner verður lýstur sum ein politisk nøtrisøga, ið tekur støði í einum hugsaðum bumbuálopi í Keypmannahavn í 2025. Rasmus Bjerg, sum fer at syngja saman við Frændum í ítróttarhøllini á Hálsi í Havn leygarkvøldið 18. mai, hevur høvuðsleiklutin sum Martin Nordahl, ið er formaður í fiktiva flokkinum National Bevægelse.

Terrorisma hevur deilt tjóðina í tvey, og meðan fólkatingsvalið nærkast, møta vit 19 ára gamla Zakaria, sum aftur møtir Ali. Leikstjórin lovar ongar moraliserandi peikifingrar, men ummælarar eru, ið hava hug at bera saman við amerikanska Martin Scorsese, meðan aðrir ummælarar banna hann niður og norður. Kannað verður nú, um filmurin kann vísast í Føroyum.

In absentia fekk russiski filmsleikstjórin, Kirill Serbrennikov (f.1969), í farnu viku Nika virðislønina sum besti leikstjóri fyri filmin Leto (Summar). Við somu grundgeving hevur hann eisini fingið virðislønina Hvíti Elefanturin frá russisku filmsummælarunum. Eftir at hava sitið í húsavarðhaldi í Moskva í hálvtannað ár, fekk Serbrennikov mánadagin boð um, at nú hevði hann frítt at fara, bara hann var í býnum. Serbrennikov, sum er leikstjóri á Gogol sjónleikarhúsinum, ið verður lýst sum avant-garde, sigur við Interfax tíðindastovuna: "I will celebrate now but will return (to work) very soon. It's not easy psychologically but there is so much to do; we have plays, rehearsals." Filmurin Leto er um rokkstjørnuna Viktor Tsoi (1962-1990), sum var sangari í kenda bólkinum Kino. Sum miðil er filmur enn ikki útbrendur. So langt frá tí.

Skálatrøð - ein lívgandi visjón

Hetta er visjónin hjá arbeiðsbólkinum, sum í mong ár hevur arbeitt við Skálatrøð, har annanvegin bilar og hinvegin bátar fylla rúmið, í báðum førum deyðir lutir, steinetandi deyðir lutir, sum ikki skapa tað minsta lív í besta savningarstaði í øllum høvuðsstaðnum. Lív er tað, sum peikað verður á.

Í 2016 sigur Eyðun Johannessen soleiðis um ætlanina at byggja tjóðleikhús undir nýkomna berginum, sum er oman móti parkeringsplássinum á Skálatrøð í Havn:

- Á parkeringsøkinum framman fyri bergið á Skálatrøð skal Tjóðpallur Føroya byggjast. Ein bygningur til hugaheim okkara, hvørs aðaltanki er at bergtaka og hugtaka. Tí eiga vit at leggja okkum eftir, at hetta verður eitt stað, sum letur seg upp, og sum vit ikki kenna okkum fremmand í. Tað, eg síggi og hoyri fyri mær, tá hugtakið bergtikin verður nevnt, eru aldargamlar søgur, sagnir, kvæði og ævintýr úr okkara frásøgu- og hugaheimsmentan. Um forfedrar, ið búðu undir trongum lonum og ferðaðust úti í okkara náttúru, undir bjørgum og korkalittum royðufláum, á grønum vøllum, í djúpum dølum, eftir varðum og líðum. Har teir møttu teimum fornisku verunum, teimum yvirnatúrligu og heidnu, ið búðu í heyggjum og í hellum, gjáum, látrum og drangum úr basalti, súlugróti og royðu. Her var teirra huldi hulduheimur. Her búðu dvørgar, vættrar, risar og kellingar. Huldufólk, ið ”bergtóku” hin einsamalla vallaran, sum stundum hvarv og ongantíð sást aftur. Ella Mikladalsdreingin, ið sá kóparnar við sólsetur leggja hamin á helluna og dansa, til sólin aftur reis úr havi. Eisini unglingurin varð bergtikin, og við mannasnildum fjaldi hann hamin og vann sær Kópakonuna, sum hann var vorðin hugtikin av. Hann var BERGTIKIN eins og søgur, sagnir og kvæði heilt frá dreingjaárum HUGTÓKU meg, so eg varð bergtikin av einum heimi, sum eg kendi meg heima í. Ella í minsta lagi ikki var mær fremmandur.

Í dag fevna hugtikin og bergtikin nærum um tað sama. Tú verður tikin av fótum og fluttur inn í ein annan heim. Ein sálarligan heim. Tín hugaheim á Skálatrøð - LEIKHÚSIÐ. Smá- og útróðrarbátabryggjan við vestara havnarøki fyri sunnan. Í norðurendanum berg við grønari grasfløtu. Sum ein hestaskógvur eystan-, vestan- og norðanfyri fevnir høvuðsstaðurin Tórshavn um allan Tjóðpallin. Mitt í Føroyum. Við 50.000 íbúgvum. Fyri sunnan Nólsoyggin og opið hav, Atlantshavið. Hav, strond, fløta, berg, hamari og líðin grøna. Eitt umhvørvi líkt tí, har tey fornisku á sinni ráddu.

Á hesum staði skal byggjast ein Mentanar-Tidna! Skapt úr eldgosi, súlum, gjáum og bergi, royðugróti og grønum líðum. Har skal tidnan skapast. Hon hvørs endamál er at bergtaka okkum. Fevnd av aldargamla býnum, høvuðsstaði okkara, Havnini. Himin og hav. Hetta er umhvørvið, har Føroya fyrsta leikhús skal liggja.

Kanska tað fyrsta av sínum slag í so lítlum etniskum umhvørvi yvirhøvur. Her skal Leikhúsið - Teatrið - standa, hvørs upphav á sinni varð bygt við fótin á Akropolis í Athen fyri uml. 3000 árum síðani - og liggur har enn tann dag í dag. Hvørs aðalmál, tá og til allar tíðir, er at minna og vísa okkum á, hvaðani vit komu, hvørji vit eru, og hvagar leiðin gongur.

Í føroyskari mentan, úr hugaheiminum, sum er skaptur av gerandislívi okkara, liggur alt mannaskapt lív, fjalt í mýtum, kvæðum, dansi og sagnum. Tryggjað og fjalt undir heilt. Varðveitt í frásøgn, um tey
fornisku, hvørs bústaður er í bø, hellu og fram við sjóvarstrond. Í vísind, list og mentan finna vit aftur sambandið og halda áfram. Nú hava vit í 2016 gjørt av, her á klettunum, at byggja okkara fyrsta teatur burturav.

Her skal hugaheimur okkara húsast og eiga ”høgt til loft og vítt til veggja”, sum tikið verður til. Tú skalt kenna teg væl og vælkomnan. Við góðari samvitsku kenna teg frían í nakrar tímar av dagsins strevi og ampa. Hetta er ikki ein kirkja, ikki eitt samkomuhús til fólksligar fundir, veitslur, ei heldur andalig møti ella eitt konserthús. Eitt leikhús er til leiklist, ið rúmar øllum listagreinum, henni tørvar. Drama, dansi, sangi og tónleiki. Myndlist og skaldskapi. Men fyrst og fremst: ein mentanartidna ætlað teimum vitjandi: áskoðarunum og útinnandi sjónleikarunum!

AT ENDA: EIN VISJÓN!

Tá eg síggi Tjóðpallin á Skálatrøð - TIDNUNA - skal eg kenna meg drignan at nøkrum, ið ikki er snórabeint, loddrætt og fýrakantað, men ber dám av onkrum duldarfullum, skeivum og á skák, ið talar til mítt forvitni.

Eins og eg á sinni á útferðum undir bjørgum varð vaggaður innanborða, leiddur millum drangar og flúrar inn í gjáir og helli við komandi og farandi ljósgeislingum úr sprungum og niður úr helluloftinum.

BERGTIKIN!

Eyðun Johannessen

Higartil hava parkeingsviðurskifti á landi, ikki tey á sjógvi hjá fastbundnum smábáti, verið mesta umrøðuevnið hjá kjakarum í býnum. Sagt hevur verið, at nú rúka øll parkeringspláss, sum var hetta ein drive in biografur. Men tað er púra mótsætt. Fleiri útbyggingar- og framtíðarætlanir í býnum hava greitt ítøkilgar tankar um parkeringshús á jørð, undir jørð og yvir jørð, ikki bert her á Skálatrøð, men eisini á Burstanga við Eystaruvág. Her eru terknaði dømi á Skálatrøð, sum uttan at taka hjallarahæddina, ella 700 bila stóru tunnilsloysnina hjá Anniku Olsen við, fevna um ávikavist 220, 240 og 270 parkeringspláss bara á Skálatrøð.

Eitt er parkeringsviðurskifti til tey, sum rættuliga anakronistiskt siga seg skula skapa okkum lív í deyða býnum, annað er staðsetingin, sum er mitt fyri og mitt í høvuðsstaðnum, sum í dag er meira livandi enn hann var fyri bara fáum árum síðan, og tá eingin, heldur ikki eg sjálvur, trúði uppá deyðu steintrappuna á Perlugrundini innast í Vágsbotni. Men úr henni er lív seyrað út og oman hesi heilt fáu árini, ikki minst takkað verðið tí víðkan av túninum, sum er millum veitingarstøðini á hesum øki. Á handilsligum grundarlagi hava tey við markisum og hita víðkað um og nýdefinerað metropolin Tórshavn við altjóða sitiplássum, sum ikki bara eru inni, men eisini úti, hóast eingi parkeringspláss fylgdu við. Umframt at latið varð upp fyri nýggjum upplivingarpallum í einum harðbalnum serveringsøki, sum eisini víðkar um ógvuliga avmarkaða summarið, varð knappliga gjørligt hjá gangandi at - ja, ganga. Skapt er eitt nýtt býarrúm fyri gangandi. Tað er ein av mest áhugaverdu tankum í kjalarvørrinum av einum tjóðleikhúsi í miðbýnum - at eitt nýtt býarrúm verður definerað fyri tey gangandi.