Filmsfelagið aftur til verka

Eftir drúgvan koronastongsil er Filmsfelagið aftur farið at vísa arthousefilm í Havnar Bio, soleiðis sum heilsumyndugleikarnar áseta. Sýningarnar í Filmsfelagnum eru mikukvøld.

Í gjárkvøldið sýndi Filmsfelagið føroysku fimarnar ”Ábyrgd” og ”Trøllabeiggi”, sum fyrstu ferð vórðu sýndir í biografi. Leikstjórar eru Katrin Joensen-Næs og Gudmund Helmsdal Nielsen. Ole Wich tók myndirnar.

Í filminum ”Ábyrgd” verður unga Ró brúkt sum heilivágur hjá mammu síni, ið er sálarliga sjúk. Tá Ró fer at taka koyrikort, verður hon drigin at frísku luftini, og orkar ikki aftur til køvandi heimið við sjúku mammuni. Hon fer at raðfesta seg sjálva, hóast tað merkir, at mamman verður enn verri fyri.

Hetta er fyrstu ferð at ”Ábyrgd” verður sýndur í biografi.

Í filminum ”Trøllabeiggi” fylgja vit tveimum brøðrum, sum búgva einsamallir í einum fjarskotnum dali. Eftir at hava mist elsta beiggjan, stríðast teir fyri tilveruni og sambandinum sínámillum. Hetta er fyrstu ferð, at ”Trøllabeiggi”, sum vann áskoðaravirðislønina á Geytakvøldinum í ár, verður sýndur í biografi.

Ungar kvinnur á filmi

Kvinnur hava verið kjarnin í áskoðaraskaranum í Filmsfelagnum seinastu mongu árini og eru tað enn. Serliga áhugaverd í so máta er 36 ára gamla Greta Gerwig, ið gjørdi filmin “Lady Bird”, sum vit vístu 30. mai í 2018. Gerwig er eisini kend sum leikari, m.a. í arthouse filminum “Frances ha” (2012).

Nýggjasti filmur hjá Gretu Gerwig er Oscar-vinnarin “Little Women”, sum verður frumsýndur í Filmsfelagnum 3. juni. Hetta er sjeynda ferð at filmur er gjørdur úr somu skaldsøgu, sum er um fýra systrar.

Ein av mest kritisku filmsummælarum, Peter Bradshaw í The Guardian, gevur “Little Women” fult stigatal.

Undir yvirskriftini “Sisters are writin' it for themselves in Greta Gerwig's festive treat - Saoirse Ronan and Emma Watson head a terrific all-star cast in a wonderfully warm, funny and heartfelt version of Louisa May Alcott’s coming-of-age classic” gevur hann filminum eitt sjáldsama gott ummæli, sum vit nú sjálvi kunnu taka støðu til í Filmsfelagnum 3. juni.

Frá “Little Women”, sum byggir á søgu hjá Louisa May Alcott (1832–1888), arbeiðir Greta Gerwig nú við filmi um Barbie-dukkuna. Um henda filmin verður sagt: “A doll living in 'Barbieland' is expelled for not being perfect enough and sets off on an adventure in the real world. A Live-action feature film based on the popular line of Barbie toys.”

Tarantino letur upp

Heimildarfilmurin “QT8: The First Eight” er um ikoniska filmsskaparan Quentin Tarantino (f.1963) og fyrstu átta filmarnar, innan hin níggjundi, “Once upon a Time in Hollywood”, sló øll áskoðaramet í biografunum á okkara leiðum í fjør.

Nú er nýggi heimildarfilmurin ”QT8” við til at lata upp biografarnar eftir drúgva koronastongsulin, sum í sjálvum sær ger tað vert at savnast, um áhugin er fyri filmi í felag.

Síðan nítiárini hevur provokerandi leikstjórin, Quentin Tarantino, ið eisini er høvundur, merkt og myndað stóran part av altjóða filmsgerð við nýskapandi filmum sum Reservoir Dogs, Pulp Fiction, Kill Bill, Inglourious Basterds og Django Unchained.

Í nýggja heimildarfilminum "QT8" møta vit Samuel L. Jackson, Christoph Waltz, Tim Roth, Michael Madsen og fleiri øðrum, sum siga okkum fjøltáttaðu søguna um Tarantino.

Filmurin, sum er á enskum og uttan undirtekst, verður sýndur 10. juni í Filmsfelagnum. Eftir sýningina bjóðar Sirkus sum vant tvey fyri eitt.

Barn - avbjóðandi norskt meistarverk

Mikudagin 17. juni vísir Filmsfelagið norska virðislønta og í ummælum hálávoða filmin, sum aldri áður, ”Barna”.

Trettan ára gamla Lykke er dóttir ein kendan politikara á vinstravonginum. Ein dagin, Lykke er í skúla, brestir hon saman við floksfelagnum, Jamie. Samanbresturin er so ógvusligur, at Jamie doyr.

Pápi hansara er lokalpolitikari á høgraveinginum, og hóast Lykke tvíheldur um, at drápið var eitt óhapp, er eingin, ið trýr henni.

Skúlastjórin, Liv, er idealistur, sum í loyndum, og beint móti hennara politisku sannføring, hevur eitt tætt og inniligt samband við pápa Jamie, Karl Erik.

Eftir at Jamie er deyður, kunnu tey bæði ikki halda sambandið loyniligt. Fólk øtast og trúgva ongum longur.

Beiggi Liv er Anders, ið hevði garðvakt, tá óhappið hendi. Hann er tyngdur av skomm og skuldarkenslum, tí hann ikki byrgdi fyri og forðaði tí, sum hendi.

Hvussu kundi nakað so ræðuligt henda, og hvussu skal lívið halda fram hiðanífrá?

Norski filmurin ”Barn” vann The Dragon Award, ið er heimsins størsta filmsvirðisløn, í Göteborg í ár.

Arthousbiografurin, Øst For Paradis, hevur útvegað Filmsfelagnum norska filmin ”Barn”, sum verður sýndur við donskum undirteksti.

Danska Medierådet gevur "Barn" 11 ára aldursmark og sigur soleiðis um filmin: "Barn" er tilladt for børn over 11 år. Filmen har en trist og tung grundstemning, der er karakteriseret ved at den tematisk omhandler sorg og skyld i forbindelse med et barns død. Filmen er generelt roligt fortalt, og den dvæler ved de svære følelser i forbindelse med dødsfaldet, men den indeholder også dramatiske scener. Eksempelvis benytter filmen sig af en ildevarslende lydside og stemning i forbindelse med den indledende scene, hvor et barn ligger livløst, mens voksne forsøger at give førstehjælp og holde andre børn på afstand. I andre emotionelt stærke scener bliver et barn konfronteret og bebrejdet for hendes skyld i dødsfaldet. Idet filmen ellers ikke indeholder vold og den er roligt fortalt, vurderes det, at den kun vil virke skræmmende på børn under 11 år.

Súrhoyggjabrunnur verður miðdepil

Her er hann, rundi súrhoyggjabrunnurin!

Landbúnaður, sum higartil hevur lívað sítt egna høvuðsstaðarlív, sum stinkar heilt oman á kampingplássið, verður nú miðdepilin í stóru bústaðarútbyggingini í Tórshavnar kommunu.

Og kanska er tað gleðiligt, og ber í sær eina varisliga fyrijáttan um betri og fleiri íbúðarmøguleikar hjá teim ungu, ið fyrstu ferð skulu rinda fyri at seta fót undir egið borð í skjótt vaksandi høvuðsstaðnum beint við innkomuvegin úr undirsjóvartunnlinum, sum nú fer at binda Vágar, Suðurstreym, Skálafjørðin, Eysturkommunu og Klaksvík saman. Tá verður restin av Føroyum frákoblað.

Í gjár varð avdúkað at arkitektafeløgini MAP og SNA bæði høvdu vunnið fyrstu virðisløn, sum er 300.000 krónur í part. Á sama hátt vórðu tvær virðislønir á øðrum plássi, Henning Larsen North Atlantic og Fuglark, sum fáa 100.000 krónur í part.

Talan er um økið uppi við gomlu Stórutjørn, har núverandi løgmaður einaferð skuldi skapa karmarnar, so sentralt varð tað tá mett, miðdepilin í Framtíðarføroyum. Sjálvt um alt steðgaði upp av kreppuni, er ætlanin ikki slept.

Tórshavnar kommuna tvíheldur av røttum um, at økið hóskar seg væl til býarvøkstur, liggur væl fyri, millum bústaðarøkið í Hoyvík, vinnuøkið á Hjalla og nýggja innkomuvegin, og er tilsamans 800.000 m2 til støddar, millum Klingruna fyri sunnan, vinnuøkið á Hjalla fyri norðan, býlingin Inni á Gøtu fyri eystan og hagan fyri vestan.

Hóast tað ikki verður bygt í mínari tíð, er tað í tøkum tíma at kommunali myndugleikin vaknar og letur upp fyri hesum framtíðar møguleika, ikki minst fyri at sleppa undan byggi- og íbúðahávum í Havn.

Tey, sum ivast í, um kommunali myndugleikin hevur verið sannførandi aktivur á íbúðarmarknaðinum í vaksandi høvuðsstaðarkommununi seinastu heilt mongu árini, kunnu koyra ein einvegistúr niðan eftir eklatantu íbúðarskandaluni, ið otar seg heilt út á sjálva Karlamagnusarbreyt og enntá undir koyribreytina, og síðan skoða yvir økið úti á Fløtum og kring Glasir, har hugtakið klondike helst er tað fyrsta, ið kemur íbúðarsøkjandi áskoðaranum, sum fyrstu ferð skal seta búgv, til hugs.

Tað er so ikki menniskjansligi faktorurin, ið har er settur í fokus, tá tú fert hesa rundferð, sum kann verða nógv víðari enn bara til hesi bæði støðini, har menniskjansligi faktorurin ikki er sloppin upp í part.

Og so slettis ikki, um tú lurtar eftir lívgandi góðu fakligu byggiorðunum hjá 88 ára gamla Palla Gregoriussen í frágerða sjónvarpssendingum hjá gamla Sjónvarpinum og aftur í nýggju bókini hjá Sprotanum, og 45 ára gamla Bjarke Ingels, sum teknaði Glasir, og ivaleyst er kendasta poppstjørna í øllum arkitektaheiminum.

Eins og Palli í føroyskum sjónvarpi, hevur Bjarke í donskum sjónvarpi um vikuskiftið hildið fram grundsjónarmiðið fyri at byggja í lendið og leggja hond á órørt økið. Tá økið er rørt, er tað broytt til ævigar tíðir og tað, eg gjørdi, verður standandi í lendinum. Soleiðis segði Bjarke Ingels framm fyri seg, meðan hann á teknistovuni læt tjúkka tusjpennin renna eftir arkinum eina løtu um vikuskiftið á DR2.

Tá umræður hesi bæði omanfyrinevndu øki í býnum í dag, hugsi eg ofta, um yrkislærdi pennurin, ið hevur strikað hvørja hædd, tak og frárensl, og fingið tað góðkent hjá kommununi, um teir yrkispennar munnu hugsa so sum Palli og Ingels, at hetta er óforgeingiligleiki, sum eg alt lívið seti at blóma her við alfaravegin, og at hetta byggiverk fer at standa alla okkara tíð, og at alt er ov seint, tá reist og bygt er, um onkur tá vildi rivið alt niður, tí hetta klondike vísti seg at verða so menniskjafjendskt at tað bleiv bakgarðsslumm. Aftaná, er alt ov seint.

Hvussu er og ikki, nú er ein súrhoyggjabrunnur vorðin rundi miðdepilin í mest lovandi byggiætlanini, sum høvuðsstaðarkommunan hevur upphugsað síðan nýskapandi prospektið um Hoyvíkshaga suður varð borið í hvørt hús miðskeiðis í áttatiárunum. Tá hómaðist sama hugsan um livandi menniskjað sum miðdepil, ikki bara at rinda fyri húsini, men eisini fyri at búgva, liva og trívast á dýrkepta økinum. Henda hugsan við menniskjanum í miðdeplinum hevur í eini alt ov rúma tíð verið skvisað burtur av grammum peninga- og íbúðahávum, sum í Havn hava fingið rúmar ræsir og eru slopnir at seta skránna eisini. Koyr ein túr niðan eftir Karlamagnusarbeyt, um tú ivast.

Súrhoyggjabrunnurin er hann hjá Sigert Patursson, sum er í besta alduri, og mann hava nógv ár sum bóndi eftir á lívsleiðini. Gud viti, hvussu hann sum bóndi og formaður í Bóndafelagnum fer at trívast, nú hann framyvir verður kringsettur av bestu íbúðaútbyggingarætlan hjá Tórshavnar kommunu í fleiri áratíggju, nú samgongan roynir at koyra Bústaðir á eitt síðuspor.

Men hvør veit, kommunuval er í heyst, og kanska fara nýggir tankar um íbúðabygging í høvuðsstaðnum at verða gróðursettir og sleppa at spretta og blóma í hvørjari brekku og tað á ein hátt, sum ungi tilflytarin hevur møguleika at rinda fyri, nú hann ella hon fyrstu ferð skal seta búgv, uttan neyðturvuliga at verða stavnsbundin til at rinda fyri Havnarbústaðin restina av lívinum.

At seta fót undir egið borð er eitt orðafelli, sum er í støðugari broyting. Og tað er gott, tí tað ber boð um lív og dregur sum einki annað onnur afturat sær. Júst hetta er fyrsta fyritreyt fyri væleydnaðum býarvøksturi, har menniskjan er í sentrum.

Her sæst síða 41 í atlasinum hjá Námi, sum, tá tað kom út í 2014, vísti aktuellu býarætlanina í Havn. Eg peiki á bóndan, sum nú fer at verða kringsettur av livandi fólki.

Ferðast í egnum landi

Nú fingu vit ein skáa heima hjá okkum sjálvum, at ferðast í egnum landi púra turistfrí. Koronan varð tað, sum gjørdi okkum leys av útlendskum ferðafólkum og teirra forstýrilsi eitt bil. Endiliga fingu vit høvið at vitja okkara egna land í teirri ferð og rútmu, sum passar okkum best, øki fyri øki, oyggj fyri oyggj, ein dag í senn, til latið verður upp aftur. Henda góðveðursdag vórðu tað Vágar.

Her er mest avmyndaða stað í Føroyum, Múlafossur, í Gásadali, og sum sæst er enn rættuliga rúmsátt at ferðast í egnum landi.

Meðan tað fram til aldarskiftið var alt um at gera at fáa onkran úr Havn at stoypa eitt alment betongvesi við neonljósi í hvørjari bygd, sum sjálv helt, at hon hevði nakað at bjóða teim ferðafólkum, sum við bussi komu úr sama metropoli eitt ørstutt bil, hevur ferðavinnan flutt seg munandi hægri upp á tænastustiganum, og er vorðin ein sjálvsagdur partur av mat- og gistingarvinnu. Nú er nakað fráliðið síðan meira human og tænastusinnað vesi vórðu bygd, so tey við hjartastartara og øllum passa inn í lendið, vesini. Tey skemma ikki longur umhvørvið so nógv sum yvirdrivin skelting og alt ov litfagrir lastbilar og gravimaskinur nú eru farin at gera.

Nú vesiparturin er lokin, er nýggjasta avbjóðing sjálv upplivingin og staðbundni autentisiteturin, sum tú loysir bilett til, óansæð hvat tú keypir á hesum fjarlagda ferðastaðnum. Her er tað skerpikjøt úr egnum haga, borðreitt á terrassuni í konverteraða sláturhúsinum í Gásadalsgarði.

Vakni lesarin sær beinanvegin etikettina á ølfløskuni, sum ikki bara sigur "Múlafossur", sum var tað ein innantómur profitmaksimerandi gimmik, nei, hetta er ein vælvald øl til rugbreyð og turt kjøt, har serliga fitin angar væl í sunnudagssólini, yvir ølini, sum saman við Gásadalsgarði er bryggjað við vatnið úr Múlafossi og byggkorni, ið er dyrkað á akrinum, júst har eg hyggi, oman móti fossinum. Nú er hon søluvøra í svaliskápinum við improviseraðum søluskeltum, klár at njóta á terrassuni.

Inni í framúr snøgga og væl gjøgnumhugsaða Gásadalsgarði er framsýning við málningum hjá Pól Skarðenni, har øll myndaevnini eru lokal úr oynni.

Í túninum er eins snøgt og nossligt og tað er inni. Konseptið við Gásadalsgarði er tað best gjøgnumhugsaða, eg kann koma í tankar um á bygd, har nógv ferðafólk koma. Umframt kafé er eisini møguleiki at gista her.

Men so er tað tað. Avbjóðingar eru alla staðni. Einaferð segði ein, at skal friður verða inni, so skulu øll verða úti. Snari eg á halinum, uttan yvirhøvur at flyta meg í túninum, men haldi myndatólið fram fyri meg meðan eg gerið staðbundna snarið á halinum, so er útsiktin hendan:

Ein bilur uttan nummarplátur á einum trífóti, sum onkur er í holt við at skifta hjól á ella umvæla á onkran annan hátt, plattar, dekk og felgur, og um hornið eru fleiri ættarlið av traktorum og niðan í dalin síggjast gular gravimaskinur og oman móti Múlafossi er ein rúgva av settum bilum, væl at merkja aftanfyri rundu barakkina, har ikki er loyvt at parkera frammanfyri. So sigur skeltið. Men hvat, vit eru í bóndalandi og her er eingin fungerandi borgarstjóri við estetiskum sansi, so tað er bara gott at ganga millum rust og amboð, sum minna okkum á okkara egna forgangiligleika, og at fyri Gudi eru vit einki annað enn rustur, rustur uppi í Dalinum.

Hetta við at umsita so sjáldsaman vakurleika, sum hann í Gásadali, og varðveita eina staðbundna og umsetiliga uppliving, sum omanfyri nevnd, er ein avbjóðing, ið ikki minkar við árunum, so hvørt traktorarnir eldast og vaksa í tali. Tað eru ikki bara virknir bøndir, ið seta teirra amboð, har tey skulu brúkast, mitt á bønum, ella har ein renna skal gravast beint nú, nei, tað eru eisini húsaeigarar, sum av óransakiligum ávum finna tað fyri gott og fáa loyvi til at byggja heilt úttanfyri allan kendan og hevdvunnan estetikk á hesum sjáldsama stað, sum burdi verið fevndur at strangastu byggi- og handilsreglum, nú hann ikki er 1700 metrar frá framtíðini, men er mitt í nútíðini, við fortíðini á rygginum.

Úr Gásadali er passandi at fara gjøgnum Bø, Sørvág og Vatnsoyrar og at enda til Sandavágs at fáa suppu í eins søguligum kørmum á Fiskastykkinum ytst í bygdini.

Her angar eins nógv av staðbundnum autentisiteti og í Gásadali, og hartil einum menukorti, sum er hóskandi til staðið og tann gastronomiska viljan, sum við marknaðinum í huga, er lagdur fyri dagin. Framúr. Fyrsta, sum er fyri við diskin, eru tvær myndir av ivaleyst mest bombastisku framsýning, sum føroyingar nakrantíð hava verið við á, henni í Barcelona í 1929, tiltikna ferðamannabýnum uppá gott og ilt, sum eg vitjaði og bloggaði um í 2016.

Innan bílagda fiskasúpanin kemur á borðið eru stundir at eygleiða arkitektoniska varsemið, sum Fiskastykkið byggir á. Alla staðni verður tú mintur á søgu og karmarnar, ið eru settir fyri hesi nútíðar servering og søguligu plasering.

Og so kemur fiskasúpanin, væl krúddað við breyði og vatni afturvið. Serliga hongur roykti laksurin leingi uppi við og so føstu eplini og gularøturnar, sum ikki eru kókaðar linar, men eru fastar og standa ímóti, tá tú ikki bara sýpur, men eisini tyggir og smakkar salta stykkið av fiski. Framúr súpan til nátturða í Vágum, innan leiðin liggur aftur til Havnar. Manga takk fyri góða servering fyri ótolnum ferðafólki úr Havn ein sólskinssunnudag í Vágum.

Tá tíggju bleiv Sodoma

Kronometrið sigur tíggju, tá Bárður hevur fund at kunna fólkið um nýggjastu tilráðingar í koronutíðini. Tíggju. Tað svitast ikki. Men tá koronometrið ein sólarring seinni aftur rakar tíggju, tá er Sodoma í gøtuni. Tí mugu matstovur steingja og sløkkja. Hvør Móses er tað, sum hevur gingið gjøgnum havið at kloyva Bárðar tíðarfatan av matgerð og servering?

Myndin er lánt frá Cecil B. DeMille

HALT FRÁSTØÐU

Eg ivist ikki í, at frástøða, og boðini um at halda frástøðu, fara at verða ársins orð, ikki bara her hjá okkum, men í øllum heiminum, frá Wuhan, til Havnar og heilt til Hollywood.

Var tað ikki fyri íkomna koronastongsilin, sum enn stendur við, so hevði franski filmurin um ein falskan Facebook-profil, Celle que vous croyez, (Who do you think I am) longu verið vístur her heima og í øllum okkara grannalondum.

Men korona og kovid hava stongt allar biografar í verðini, so miðaldrandi franska stjørnan, Juliette Binoche, aldri møtir unga mannliga mótleikaranum aðra staðni enn á Facebook.

Tað fekk ein av heimsins kendastu filmsummælarum, Peter Bradshaw á The Guardian, at knýta franska filmin frá í fjør, til dagsins veruleika í øllum heiminum í ár. Fyrsta orðið í ummælinum var: Social-distancing.

Koronakreppan stongdi biografin og nú bíða vit bara eftir, at latið verður upp og vit aftur sleppa at njóta film í felag.

Í Danmark hevur verið sagt at 8. juni kunnu biografar sleppa at vísa film aftur, men undir so strongum eftirlitið, at ivasamt er, um tað loysir seg, tí kravið um frástøðu er so stórt.

Ímeðan kunnu vit lesa um tvær komandi amerikanskar sjónvarpsrøðir, sum báðar spæla sær við íkomnu støðuna við at halda frástøðu, ella sum Wim Wenders segði Faraway, so close.

Tað er Jenji Kohan, sum fyrr hevur gjørt nýskapandi kvinnurøðirnar Weeds og Orange is the New Black, ið nú fer at gera Social Distance - The Series, har bæð innihald og framleiðsla eru í fjarstøðu. Røðin sæst á Netflix tá hon er liðug.

Ein onnur sjónvarpsrøð, sum longu sæst á Freeform hjá Disney í august, er Love in the Time of Corona, ið Joanna Johnson stendur fyri. Hon hevur fyrr gjørt Good Trouble og The Fosters.

Heitið Love in the Time of Corona er tikið frá skaldsøguni hjá kolumbianska Nobel-vinnaranum Gabriel García Márquez "El amor en los tiempos del cólera" (1985).

Tíðindatænastan hjá Golden Globe Awards er í dag í iva um, hvørt áskoðarin er til reiðar at síggja so sosialrealistiskar sjónvarpsrøðir sum hesar. Men kanska er best at sleppa at grína mitt í íkomnu heimsheilsukreppuni, sum ger frástøðu neyðuga:

"The big question about all of these projects is whether or not the public is ready to relive experiences that may hit too close to home and to laugh about this world-wide crisis yet. But possibly, laughing is the best we can do to heal."

Finka byggir brúgv

Marjun Ziskason, Marianna Skarðenni Poulsen og Gunvá Magnussen

Í dag er læraraskeið í Námi við nýggja upprunatilfarinum Finka, sum gevur móðurmálsfakinum í fólkaskúlanum nýtt flog longu í øðrum flokki.

Høvundur er Marianna Skarðenni Poulsen, ið vann skúlabókakappinga, sum Nám útskrivaði í 2016, til tess at finna nýtt tilfar og fáa samband við nýggjar høvundar til skúlabøkur.

Bókaheildin Finka, sum umframt lesibók fevnir um tvær arbeiðsbøkur, eina ljóð- og mállærubók og eina læraravegleiðing við ástøðisparti og vegleiðingarparti, er nú komin á marknaðin.

Sissal M. Rasmussen hevur viðgjørt tilfarið lesifrøðiliga. Ritstjórarnir, sum í Námi hava varað av nýggja tilfarinum, eru Gunvá Magnussen og Marjun Ziskason. Tær báðar siga, at endamálið við Finku er at byggja brúgv millum holla ljóðarbeiðið, sum er gjørt í fyrsta flokki, og eina sjálvvirkna og meira flótandi lesing, sum væntað verður í triðja flokki.

Kathrina Skarðsá hevur teknað og Anna Simonsen, sum fann uppá heitið Finka, hevur verið grafikari. Hon starvast hjá Grafia, sum hevur havt bókagerðina um hendi.

Í komandi Skúlablaðnum verður greitt nærri frá um bókaheildina Finka.

Orð sum spegilsmynd

Gestabloggari: Tóra við Keldu, forkvinna í Megd

Summi halda, at vit skulu hava frælsi at orða okkum frítt. Hesi somu rulla eygu eftir tí, vit kalla „politiskt rættur málburður”, tí tey halda, at hugtakið avmarkar málburð og gerðir.

Tað skal, halda tey, vera í lagi at háða, niðra, steingja úti ella skaða fólk einfalt vegna teirra veran.

Avbjóðingin er, at tá ið vit uppliva at verða sett í bás ella deild upp í bólkar, kenna vit okkum ikki altíð aftur. Hetta er viðkomandi, tí hóast vit ikki kenna okkum aftur, so ávirkar hetta okkum.

Orð hava megi, tey skapa veruleika. Tey ávirka almennan hugburð, og hvussu vit uppliva okkum sjálvi og onnur.

Bretski journalisturin, Catlin Moran, hevur sagt, at fólk, vit eru saman við, eru eins og spegl. Vit síggja okkara egnu spegilsmynd í eygum teirra. Um speglið er í lagi, síggja vit okkara sonnu spegilsmynd. Soleiðis læra vit at síggja og kenna, hvørji vit eru. Speglini eru ymisk, og tað er sjálvt „aftursvarið” okkum tørvar.

Víðari sigur hon, at onkuntíð uppliva vit, at speglið er brotið, knekkað ella oyðilagt, og tá vísir speglið ikki sonnu myndina. Men hóast myndin er ósonn og oyðiløgd, fara vit at trúgva henni.

Eins og eyguni eru spegl, so kunnu orðini vera tað.

Ekstrablaðið valdi í vikuskiftinum at avspegla ein av Føroya fremstu fótbóltsleikarum við yvirskriftini: „Se målene: Klumpfod sørgede for fest.” Sama gjørdu aðrir miðlar.

Summi siga, at hetta er fínasta slag, og bara ein annar máti at siga eina sólskinssøgu.

Men hví nýta eyknevni? Eyknevnið ger, at speglið er brotið, knekkað og oyðilagt og líkist neyvan mongu viðurkennandi speglunum, sum fótbóltsleikarin Klæmint Olsen hevur møtt á lívsleiðini. Tíbetur.

Orð hava megi, tí skulu vit nýta tey við umhugsni. Vit eiga at spyrja um tað, vit nú fara at siga ella skriva, er væl undirbygt ella ikki. Hvørja ávirkan fara orðini at hava - á tann, eg sigi tað um og onnur.

Í hesum førinum er tað speglið, ella orðini, sum er trupulleikin, og ikki leikarin. Men um hetta verður gjørt nóg ofta, broytir hetta vanligan hugburð og verður góðtikið av meirilutanum, hóast orðingin er niðrandi. Orðingin fer eisini at verða brúkt um onnur enn Klæmint.

Caitlin Moran vil vera við, at fólk, sum vit eru saman við, hava ávirkan á, hvussu vit síggja okkum sjálvi. Tí kann tað eisini kennast løgið, tá ið fólk síggja okkum øðrvísi, enn vit sjálvi gera.

Hóast fólk í vesturheiminum meira enn nakrantíð tosa um at góðtaka hvønn annan, sum vit eru, og um persónliga frælsið – frælsi og rættin at vera tann vit eru – so vilja summi halda fast um frælsi at orða seg, sum tey ætla sær, hóast tað skaðar onnur.

Eitt og hvørt frælsi virkar við ábyrgd fyri næstanum sum avmarking.

Tóra við Keldu, forkvinna í Megd

Niðrandi eyknevni í fótbólti

Hesa írsku filmsplakatina hevði eg leingi hangandi á vegginum, innrammaða. Ein framúr leiklutur hjá Daniel Day Lewis, sum tá sást í Sjónleikarhúsinum ein sunnudag, eftir at fótbóltskappingin í Gundadali var av. Tað var treytin hjá operatørinum.

- Ikki blanda kappingarárið og sýningarskránna, tí áskoðaraskarin er hin sami, segði hann.

Tað fekk meg sannførdan um, at filmur og fótbóltur spruttu úr somu fólksligu mentan, og aldri vóru longri enn hálvan annan tíma, og høvdu ein steðg á hálvari leið, so stundir vóru at pissa, men ikki meir. Soleiðis var fólksliga savningarmentanin fyri ta sunnudagsbilettina.

Men aldri minnist eg at filmiska yrkispressan happað nakran fyri eitt likamligt brek, sum til dømis í filmaðu ævisøguni um My Left Foot, har høvuðsleikarin bara kundi samskifta við vinstra fóti. Og fekk hægstu virðisløn fyri tað.

Um vikuskiftið varnaðist eg, at yrkisliga ítróttapressan nú er farin at savna seg um eina aðra mentan.

Danska Ekstrablaðið og eitt annað útlendskt ítróttablað, helst norskt, góvu føroyska toppskjúttanum, Klæmint Adrasson Olsen, eitt eyknevni, sum ikki bara var óhoyrt happandi, men samstundis fekk meg at slúka happingina, tí hon kendist sum fótur í egnari hosu, so tølandi natúrlig var hon í skrivingarlagnum hjá útlendsku journalistunum.

Visti eg ikki betur, so helt eg, at fremsti føroyski málslúkur varð navngivin og kallaður soleiðis.

Men nei.

Eftir skjóta leiting komi eg lukkutíð eftir, at tað bara er útlendska pressan, ið brúkar eyknevni, tá hon á henda hátt skrivar til lesaran í ekkórúminum í heimlandinum.

Samstundis sum eg fegnist um, at okkara egna ítróttapressa, ið týðuliga hevur bestu søluvøruna, fótbóltin, um hendi, ikki dyrkar hesa lágu mentan og atferð, so øtist eg yvir lágt niðrandi skrivingarlagið hjá danska Ekstrablaðnum og norsku líkunum.

Hvat er tað, sum ger, at menningarstigið hjá ítróttalesarum og ítróttaskrivarum er so ymiskt í so líkum grannalondum og tað í somu ítróttagrein?

Gjørdi av at spyrja Tóru við Keldu, sum umframt at vera forkvinna í Megd, eisini hevur verið aktiv í ítrótti, hvat hon heldur um niðrandi skrivingarlagið hjá fótbóltsjournalistum, sum enntá sæst í yvirskriftum.

- Mín áheitan til føroysk fjølmiðlafólk vil vera, at tað eigur ikki at undra nakran, at góð og dugnalig ítróttafólk kunnu bera brek. Sigið góðu søguna uttan eyknevni við virðing fyri dugnasemi og ágrýtni. Latið tykkum ikki ávirka av útlendsku miðlunum. Orð hava týdning, so brúkið tey við umhugsni, sigur Tóra við Keldu, forkvinna í Megd, við Birkblog í morgun.

Gott, at føroysk ítróttapressa í hesum máli er komin longur fram á leið enn í grannalondunum. Helst hevur verið lúkað so væl og leingi her hjá okkum, at tílíkt orðalag ikki fæst til keyps í føroyskum bløðum ella hoyrist í loftmiðlum.

Takk fyri tað!

Nær sleppa vit í biograf aftur?

Gudmund Helmsdal innnleiðir sýningina við suðurkoreanska "Parasite" í Filmsfelagnum 5. februar. Eftir útseldu frumsýningin í Filmsfelagnum gekk filmurin í tríggjar vikur í Havnar Bio, har í miðal 100 fólk sóu hann hvørja ferð. Ole Wich tók myndina.

Hvussu trúfastur er biografgangarin, og hvørja ávirkan fer koronastongsulin at hava, tá biografarnir opna aftur?

Tað hevur danski filmstovnurin, Det Danske Filminstitut, kannað í samrøðu við 1300 fólk, tá donsku biografarnir høvdu verið stongdir í sjey vikur.

Í 10 stigum er nú tikið saman um úrslitið, so tað er lætt og skjótt at lesa.

Mest sum allir filmar í Filmsfelagnum og teimum báðum biografunum, Havnar Bio og Atlantis, eru frá donskum filmsútleigarum, ið eiga rættindini at vísa aktuellar biograffilmar í Føroyum, Grønlandi og Danmark. Tí kann danska úrslitið eisini lesast sum ein varislig støðumeting av miðal føroyska biografgangaranum, og hvussu hann ella hon metir givnu støðuna tá umræður at fara í biograf aftur og undir hvørjum treytum.

Meginparturin av áskoðaraskaranum í Filmsfelagnum er kvinnur.

Ein munur er tó, at í Danmark hava tey Biografklub Danmark, sum promoverar film, meðan vit í Føroyum hava Filmsfelagið.

Móðurmálsdagin 25. mars var ætlanin hjá Filmsfelagnum at frumsýna teir báðar føroysku filmarnar ”Ábyrgd” hjá Katrin Joensen-Næs og ”Trøllabeiggi” hjá Gudmundi Helmsdal.

Í staðin vórðu filmarnir vístir á væleydnaða drive-in tiltakinum, sum Durita Fagradal Augustinussen skipaði fyri á keiini í Vestmanna farna vikuskifti. Báðir filmar verða tó eisini sýndir sum ætlað í Filmsfelagnum, tá biografarnir opna aftur.

Seinasta sýning í Filmsfelagnum var við danska yvirgangsfilminum Krudttønden hin 11. mars.

Her er kanningin hjá danska filmstovninum.