Úr tí esoteriska

Í vikuskiftinum kveikti Jóan Pauli Joensen meg við einum einasta orði, sum elvdi til, at eg slepti Havnini, og fór úr henni eina løtu. Tað var orðið esoteriskur, at Sunnudagshavnin var vorðin esoterisk, tað er innvavd í toku.

Professarin Jóan Pauli hevur so frálíka lívsjáttandi epistlar á Facebook, tí fremsta fólksliga almenni, sum miðlarnir ikki tora at taka í sín munn, og tí vevja inn í tokutalu, so sum ein av sosialu miðlunum ella fjesbókin. Tað ar alt um at gera, ikki at nevna Facebook, sum indikerar pøbilin og er eitt noa-orð hjá Übermentanini. Men rætt hevði hann, professarin við teim frálíku epistlunum. Havnin er esoterisk. Innvavd og fjald. Tað sæst eftir lítlari løtu í bili norður eftir Oyggj. Tað er sum í ævintýrinum, tá ungamamman sigur, hvussu stór verðin er og hvussu gott grønt er fyri eygað. Tað er sjón fyri søgn, tá vit síggja Eiðisbygd og Kollin frá tornaðu Myllánni.

So kom sólin fram í øllum veldi og skein oman í Hólman, har fótbóltsvøllurin hevur vunnið á Nykinum. So er bara at vóna, at Streymurin ikki eisini fer frá Eiðsfólki.

Í Funningi er klárt og grønt sum altíð hesa ársins tíð.

Men í Gøtu er aftur sami mjørki sum í esoterisku Havnini. Her fara vit um brúnna við Gøtugjógv. Gamli skúli, hin elsti, hómast til vinstru fyri framman.

Sama skil er í Klaksvík. Inni í Norðoyatunnlinum er nógv litfagrari enn uttanfyri. Her er sunnudagssýnið út yvir Borðoyarvík. Esoterisk um ein háls.

Og av nýggjastu húsahæddunum í Klaksvík er hetta sunnudagssýnið hjá bilføraranum yvir Pollin og út í Kalsoyarfjørð við Klakki til vinstru og Kunoyarnesi til høgru.

Á veg til Kunoyar kemur sólin fram. Aftaná nýggju Norðhavnina, har fyrr var skrellipláss, ið eg haldi tey kallaðu Bukkevald, akkurát sum í Havn, liggja risastóru skipini Christian í Grótinum og Norðborg. So kemur gamla kraftverkið hjá SEV við teim eyðkendu gulu húsunum og grønu vindskeiðunum og tekjunum norðuri á Strond. Men nú sæst ein so risastórur nýbygningur, "ið breiðir seg langt hinumegin urtagarðin og heilt inn í bøin hjá presti," sum ævintýrið vit byrjaðu við, sigur. Tað er beint fyri byrgingina um Haraldssund, at hesin bygningur dagar so óvæntað stórur fram, at eg má bíða til eg eri hinumegin at taka myndina, og kann sláa upp á netinum, hvat hetta er fyri nakað. Og píkarill er hetta heimsins størsta smoltstøð, sum Articon byggir fyri Bakkafrost. Og einki visti eg, har suðri millum húsini í Havn. Lukkutíð skrivar Articon soleiðis á heimasíðuni fyri tveimum árum síðan: "Bakkafrost og Articon hava skrivað undir sáttmála um bygging av heimsins størstu smoltstøð. Talan er um ein heildararbeiðstøkusáttmála, har Articon stendur fyri projektering og bygging av støðini. Eins og á smoltstøðini á Viðareiði ger danska fyritøkan AQS reinsiskipanina. Smoltstøðin verður bygd norðuri á Strond á lendið, sum Bakkafrost júst hevur keypt frá Klaksvíkar Kommunu. Smoltstøðin er knappar 20.000 m2 til víddar og rúmar 28.960 m3 av vatni. Lendisarbeiðið byrjar í næstum, og støðin skal standa liðug á heysti í 2018." Her sæst bygningurin frá hinari síðuni, beint fyri tunnulsmunnan á Kunoynni.

Útafturkomin úr Kunoyratunnlinum síggjast tveir søguligir smábygningar, eitt surrað gróthús í niðara borði og ein hóttafalshjallur í ovara borði. Báðar konstruktiónir hava trupult við at finna jarðarinnar nagla. Ímeðan verður leitað við heilhyljandi troli og øðrum bondum og stroppum.

Í hesum myndavakra staði millum lesull og fuglalát uppi við Viðarlundina í Kunoy finni eg ein rustaðan dubultnagla í enum steini, sum kanska er eitt boð uppá jarðarinnar festi, naglin.

Í allar ættir er sýnið lokkandi grønt. Ikki minst yvir um Kalsoyarfjørð og undarliga eyðkendu mjúku dalarnar norður eftir í grannaoynni.

So er skaffingartíð á sløttum undir Urðafjalli. Einki við at taka nøkur órað fyri at ganga har, sum ikki er gangandi. Nei, hjá havnarfólki er bilurin og asfaltið álitið. Ikki longur niðan.

Bilførarin er ótolin og setur seg við róðrið.

Komin til Klaksvíkar er enn drigið fyri og grátt í erva, men í løtum hómast skynið frá sólini. Tað er tað reina luksus. Men tá eg í eini av ovastu brekkunum niðan frá Kósini og har úti um leiðir síggi henda lastbilin parkeraðan ytst á brøttu tromini, tá fari eg at hugsa um bremsur og hvussu nógv tær munnu orka at halda og hvussu leingi. Við hesum brætta bremsutanka úr brættasta íbúðarlendi í Norðoyggjum, ja kanska í verðini, fara vit aftur til esoterisku Havnina. Best er á sløttum.

Móttøka fyri Gunn Hernes

Í dag var móttøka fyri Gunn Hernes, nýggja stjóranum í 35 ára gamla Norðurlandahúsinum. Sjálv er hon 41 ára gomul, er úr Moss í Noregi og er útbúgvin innan mentanarfyrisiting. Hon kemur úr einum leiðandi starvi í Norrøna Húsinum í Reykjavík, og hevur arbeitt sum mentanarráðgevi í Bergen Kommunu.

Millum mongu fólkini, sum í dag møttu við gávum og blómum at ynskja Gunn Hernes vælkomnari til Føroya, var Rigmor Dam, landstýriskvinna í mentamálum.

Í sambandi við móttøkuna varð Summarframsýningin 2018 sett, og Joanna Johansen beyð nýggja stjóranum vælkomnari vegna stýrið í Norðurlandahúsinum, har Joanna er føroyskur stýrislimur og Tórstein Olsen er starvsfólkaumboð.

Gunn Hernes byrjaði fyrstu almennu taluna í Norðurlandahúsinum við at takka starvsfólkunum, øllum teim møttu, og at lýsa sjálvt húsið, millum annað við hesum orðum: Vælkomin! Jeg begynner med det aller viktigste, nemlig å takke! Norðurlandarhúsið skal være et hus for alle, romme og nå ut til hele Færøyene, det skal være et hus, som også er mer enn sitt bygg. Ikke et lukket hus med fire vegger, men et hus, som er her, og på hele Færøyene og i Norden og verden. Et levende nordisk vindu, her hjemme og der ute, og i verden. Tusen takk for en varm og god mottagelse i samfunnet og spesielt til teamet her i huset. Jeg er evig takknemlig å ha så gode, solide og erfarne kollegaer, som takler min norsk i skrift og tale på en forrykende god måte. Tusen takk! Så skal jeg nok forsøke å forstå færøysk innen kort tid.

Jeg heter Gunn Hernes og er den nye stolte glade direktøren ved Norðurlandahúsið. Jeg er ny for dere og dere er alle sammen nye for meg, men det føles allerede som hjemme. Jeg har et nøkkelknippe, der det står "Heima er best" og heima er der du er, der du vil være og for de fleste av oss et sted, vi velger å være. Så skal du bli kjent med kulturen, språket, menneskene - og jeg har fått en bang-start på det hele!

Hvordan kommer det til å gå med været? Øvelse gjør mester. Jeg har øvd på regn i 15 år i Bergen, og jeg har øvd på vind og regn vel 3 år på Island, så nå er jeg klar for eksamen i vær og språk. Jeg gleder meg til å utvikle, utfordre, oppleve, diskutere, brainstorme og tenke sammen med dere i de neste 4 årene!

 
Dette er et kulturhus med masse historie, 35 års historie. Alt dette huset har og skal romme av kunst og kultur i fortid, nåtid og fremtid. Det skal fange historien og kulturen i samtiden og sikte seg inn mot fremtiden. Vi skal være nysgjerrige og åpne - fremoverlente. 35 år gammel men virker ungt og friskt, men allikevel en som bærer med seg en historie og opplevelser, i et samfunn i endring. Et samfunn med et rikt kunst- og kulturliv er et godt samfunn å leve i. Det er et levende sted, hvor sanser blir utfordret, og kreativiteten og det sosiale liv lever.

Det å ha en ide - tro på noen, ville noe og kunne se, hva det kan bli i fremtiden, dette gjelder både bygg og kunsteriske ideer. Det å være visjonær og tro på samarbeid, som dette bygget og Erlendur Patursson er et meget godt eksempel på. Nordisk Ministerråd er meget stolte av dette bygget og det betyr mye i det nordiske samarbeidet. Vi står overfor felles nordiske utfordringer og muligheter, hvor samarbeid og deling - ved for eksempel energi, likestilling, grønnere Norden, grønnere jord, forskning, eksport av både varer, mat og kunst, og integrering - under slagordet: "Sammen er vi bedre".

- Vi avslutter året med et brak den 29. desember, hvor det er planer for en stor heavy metal koncert med gruppen Týr, som nu fylder 20 år, segði Gunn Hernes úr komandi vetrarskránni í Norðurlandahúsinum. Føroyar eru eitt doom metal Mekka, so tað var ikki óvæntað at nýggi stjórin endaði við hesum orðum: Så skal vi avslutte denne seasen med noe jeg virkelig har gledet meg til nemlig bandet Hamferð, som er nominert til Nordisk Råds musikkpris, som skal gi oppmerksomhet til skapende og utøvende musikere av høy kunstnerisk kvalitet i Norden.

Prisen, som administreres av oss her på Nordens hus på Færøyene, er i likhet med prisene i litteratur, film og for natur- og miljøarbeid på 350 000 danske kroner.

Med to utgivelser bak seg turnerer Hamferð i Norden og Europa som et ensemble i konstant utvikling, der det gis plass til både et hardtslående og et mer ettertenksomt uttrykk.

Gruppens konsept understrekes av deres inderlige, storslåtte og varierte opptredener, der musikk, lyrikk og omgivelser skaper en helt egen helhet.

Så nå ber jeg alle om å rette all oppmerksomhet til scenen, nyte disse to sangene, vi skal få fremført, og la dere reise med i Hamferð sitt univers, segði Gunn Hernes at enda, meðan karismatiski sangarin, Jón Aldará, framførdi tveir hugtakandi sangir við gittarfylgispæli frá John Egholm og Theodor Kapnas.

Eftir at hava hoyrt Hamferð við eini akustiskari trio-útgávu av Harra Guð títt dýra navn og æra, vil eg av hjartað siga vælkomin til Føroya at stjórna størsta mentanarhúsi í landinum, 35 ár unga Norðurlandahúsinum!

Evstamark í agurkutíð upp undir hundadagar

Ongantíð hava bløðini verið óaktuellari enn nú. Í dag høvdu hvørki av bløðunum høvuðssøguna, sum var at Kringvarpsstjórin hevði lagt frá sær og starvsfólkaumboðið í Kringvarpsstýrinum tók við. Og hvussu kundu tey tað? Bæði bløðini hava evstamark so langt undan kiosksøluni, at tað gevur onga aktualitetsberandi meining longur at selja so fáar pappírsavísir á einum so avmarkaðum marknaði sum tí føroyska, og so slettis ikki, um føroyska blaðið in quo skal flytast til útlond at prentast, og so flytast aftur til landið, har tey tosa talaða prentmálið, at verða borðið út og har sett til sølu á kjakmarknaðinum. Evstamark er eitt útholað hugtak, sum ikki longur er bundið at tíðindaflutningi og livandi samfelagskjaki, men heldur behagiligheitsprinsippum hjá onkrum fjarum íleggjara, so tað veruliga ikki longur gevur meining at hava aktualitetsbløð á føroyskum papíri. Um nakar skuldi ivast, so eru tað pappírsleysu samtíðarmiðlarnir, ið hava vunnið, tí teir hava 'kempað seg fram til eitt berattigilsi í føroyska miðlalandslagnum', sum ein journalistur segði við diskin í Mylnuni, tá eg sum vant keypti tey bæði føroysku bløðini eitt hóskvøld aftaná Dag og Viku. Og so minti journalisturin meg á ta gomlu sannkenningina úr Útvarpinum: "Eg vóni ikki at triði verðaldarbardagi byrjar í vikuskiftinum. Tí so hoyra vit ikki um hann fyrr enn mánadagin. Men kanska er tað íbygda meiningin, at eingin skal hoyra um tað vesentliga fyrr enn aftaná. Tað hevði verið alt ov ópraktiskt at fingið alt upp at gartera eitt hóskvøld í Føroyum!"

HM í fótbólti á Snar

Tað er eingin endi á, hvat tey finna uppá á undirvísingarportalinum Snar. Í dag sæst, at nú er heimsins fremsta fótbóltskapping byrjað í Russlandi. Fram til miðjan juli kappast fremstu fótbóltslandslið um heimsmeistaraheitið í fótbólti. 32 landslið kappast á 11 leikvøllum í vestara parti av Russlandi. Soleiðis stendur í innganginum á nýggjasta tema, sum Snar nú skjýtur upp til undirvísing.

Umframt fótbóltsyvirlit, er heilsan frá føroyska sendimanninum í Moskva og tað nýggjasta um russiska marknaðin, sum keypir mesta fiskin úr Føroyum.

Á nýggju temasíðuni verður í stuttum farið gjøgnum søguna um FIFA og heimsmeistaraheitið. Sum frá líður verða nøkur landslið og nakrir leikarar nærri lýst. Eisini fer HM-endaspælið at verða lýst úr einum føroyskum sjónarhorni.

Her er temasíðan á Snar, sum fer at lýsa HM í fótbólti í Russlandi: http://snar.fo/hm2018/

Heit kelda á botninum í Eysturoyartunlinum

Mynd: Hjalmar Suni Juul

Jarðfeingi skrivar á heimasíðuni, at í maimánað raktu arbeiðsmenn í Eysturoyartunlinum brádliga við heitt vatn Toftamegin rundkoyringina. Sagt verður, at økið, har rúkandi vatnið varð funnið, er áleið 425 metrar frá rundkoyringini ímóti Rókini.

Ein stutt filmsupptøka, sum arbeiðsmenn í tunlinum hava tikið upp og Hjalmar Suni Juul hevur lagt út, vísir, hvussu vatnið rýkur og møguliga eisini kókar, innan hildið varð fram við vegarbeiðinum.

Sambært arbeiðsmonnunum hendir sama fyribrigdi aftur umleið 10 metrar longur inn ímóti Toftum. Hesa ferð er vatnið tó meiri runut, verður sagt. Jarðfeingi sigur á heimasíðuni, at enn er ikki møguligt at siga meira um fyribrigdið við heitu keldunum á botninum í Eysturoyartunlinum, men kanningar eru í gongd.

Hvar er virðislønin úr Barcelona?

Hetta er ein eftirlýsing
frá Pakkhúsi 5 á Tvøroyri:

Í 1929 luttóku 11 føroyskar fyritøkur við einum felagsbási á heimsframsýningini í Barcelona.

Framsýningin er lýst í einum ferðabloggi, sum eg sjálvur skrivaði úr Barcelona á sumri í 2016. 

Fyritøkurnar vóru S.P. Petersen, I.P. Eversen, H. Johannes Jacobsen, J. Dahl, P.H. Dahl, Jesper Hjelm, AS Markøre, AS Hvidenæs, AS J. Mortensen, N.J. Mortensen og T.F.Thomsen.

Tær luttóku saman við 67 øðrum fyritøkum úr danska ríkinum, og tá heiðursmerki vóru latin fyri úrdráttirnar á framsýningini, var føroyski klippfiskurin tann einasti í ríkinum, ið vann hægstu virðisløn - Grand Prix við gullmedalju.

Virðislønin var eitt heiðursskjal og tvær innrammaðar gullmedaljur við mynd av Alfonso kongi og drotning Victoriu av Spania.

Í 1948 lat Herluf B. Thomsen, ið fyrireikaði føroysku luttøkuna í Barcelona, nýstovnaðu føroysku Fiskasøluni virðislønina í varðveitslu, tí hann metti, at har kundi hon best tæna føroyskum fiskaútflutningi.

Føroya Fiskasølan er langt síðan givin, men tó at vit hava spurt okkum fyri fleiri staðni, so tykist ongin vita, hvat var av heiðursskjalinum og medaljunum úr Barcelona.

Um nakar veit, so frætta vit fegin, tí vit vilja so sera gjarna í minsta lagi sleppa at avmynda hesar lutir til savnið í Pakkhúsi 5, tá mentanarnátt verður á Tvøroyri 6. juli í ár.

Vælkomin at deila, so henda eftirlýsing røkkur so langt sum gjørligt.

Heiðursskjalið var líkt hesum

Russisk vinarvitjan

Danska grundlógardagin og pápadagin kom russiska fýramastraða barkskipið Крузенштерн ella Kruzenštern á Havnina at vitja Faroe Ship. Ikki kann sigast annað, enn at vitjanin uppá dagin sementerar og endaliga staðfestir føroyskt-russiska vinarlagið, sum sjálvt høgravongurin í politisku skipanini og frambrúsandi vinnulívið tekur undir við, eingin nevndur eingin gloymdur. Vit lata myndina við russiska flagginum á barkhekkuni og Føroya fremsta og sterkasta brandi á russiska marknaðinum standa eina løtu, ikki minst fyri at arga danska ES-fólkatingið, og minna tey á, at vit duga eisini at skapa altjóða sambond, hóast onkur eru nakað skurvut, her út í Norðuratlantshavi.

Stásiliga skipið, sum Pressarin trýstir á pláss, er millum tey størstu, ið enn sigla og ikki eru eftirgjørdar krússkútur úr nýggjari marglætistíð. Tað varð bygt á Joh. C. Tecklenborg-skipasmiðjuni í Wesermünde, sum í dag er Bremerhaven, í 1926. Stápilavløbsdagur, sum tey enn siga á Skála, var 24. juni hetta árið.

Árið eftir at Norðlýsið, sum varð bygt á Tórshavnar Skipasmiðju, varð latið Uvak í 1945, legði Sovjetsamveldið hald á týska Padua og gav tí krígsendurgjaldsnavnið Kruzenštern við heimstaði í Riga, síðan 1981 í Tallinn og frá 1991 í Kaliningrad. Omanfyri siglur Norðlýsið á fjørðinum saman við Kruzenštern. Niðanfyri hómast Pressarin og longst til høgru sæst Enniberg.

Upprunaligi ánarin í 1926 var skipafelagið Ferdinand Laeisz í Hamburg, sum bygdi eina røð av Flying P-Linern, har øll skipini skuldu byrjað við P. Tí fekk hetta barkskipið navnið Padua og hini vóru Pamir og Passat. Fyrsta ferðin hjá Padua var úr Hamburg til Talcahuano í Kili og vardi 87 dagar.

Kruzenštern, sum í dag er skúlaskip við heimstaði í Kaliningrad, er 114,5 metrar langt og stingur 6,3 metrar. Fer danska fólkatingið ikki at leggja halda á russiska skipið í føroysku vinarhavnini, sum er framman fyri Vónini í Havn og Hospitalið við reyðu krossunum, tað er trúgv, vón og russiskur kærleiki, so fer Kruzenštern avstað aftur í morgin.

Varðin við list og kritikki

Her er Dorit Hansen, ritstjóri á Varðanum, sum hon so dyggiliga hevur ført til nútíðina. Millum annað við eini týdningarmiklari grein um føroyskan mentajournalistikk við støði í ummælum hjá Onnu V. Ellingsgaard. Permuna á nýggja Varðanum hevur Edward Fuglø málað. Hon hevur heitið Fish Egg og er frá 2016.

- List er kveikjandi, list er frígerandi, men skal ikki forklára seg sjálva, sigur Dorit í innganginum við støði í The Function of Critisism (1957) hjá amerikanska bókmentafrøðinginum Northrop Frye.

- Men um vit øll skulu hava gleði av listini, og um samfelagið veruliga
skal hava gagn av frígerandi styrkini í listini, so mugu vit hava fólk, sum tosa, greiða frá, viðgera og kritisera, sigur rítstjórin í tíðindaskrivi í dag. Hon eftirlýsir ummælarar, granskarar og journalistar, sum vísa okkum, hvussu vit kunnu lata listina upp.

- Hava vit ikki kritikkin, viðgerðina og miðlingina, so er stórur vandi fyri, at listin antin verður ov fólkslig og sjálvsøgd ella ov gátufør og bara fyri tey innvígdu, sigur Dorit.

Inngangurin í nýggja Varðanum er stuttligur, og endar við at gera upp, svart uppá hvítt, sum var tað í eini sjónvarpssending um fríkirkjur, hvør fíggjaði virksemið í fjør.

Nýggi Varðin leggur seg serliga eftir at lýsa bókmentakritikk. Í innihaldsyvirlitinum sæst, at Trygvi Danielsen ummælir OG eftir Oddfríða M. Rasmussen og Gudahøvd eftir Jóanes Nielsen. Lív Næs ummælir Aftanáðrenn eftir Katrina Ottarsdóttur, og Jenny Johannesen ummælir 43 bagatellir eftir sama høvund. Durið Eyðbjørnsdóttir ummælir Bónusyrkingar eftir Andri Snær Magnason, Ingilín Strøm ummælir Einglavakt eftir Birnu Breckmann, Sanna Klein ummælir Fractura Nasi eftir Høgna Mohr, Sunnva Asano ummælir Hon, sum róði eftir ælaboganum eftir Rakel Helmsdal, og Urd Johannesen ummælir operaleikin Dagbókin eftir Leporello.

Harumframt eru tvær longri greinar, sum viðgera nýggjar føroyskar útgávur. Jógvan Isaksen skrivar um Sær eftir Carl Jóhan Jensen, og Silja Aldudóttir skrivar um Hvít sól eftir Lív Mariu Róadóttur Jæger. Heiðursgreinarnar hesaferð eru eisini um rithøvundar. Kirsten Brix skrivar um Sólrún Michelsen, og Malan Marnersdóttir um Jóanes Nielsen.

- Føroyingar kjakast hvønn dag, bæði andlit til andlits og á talgildu feysbókini. Og meðan vit kjakast, halda vit fram í gomlum mynstrum og fylgja streymum, sum tykjast so sterkir, at vit einki fáa gjørt. Men onkur skal rópa varskó, og viðhvørt ber til at flyta seg, sigur Dorit Hansen í tíðindaskrivi frá Varðanum í dag, og nevnir Ólav Hátún.

- Ólavur, sum í fjør gav út nýggja kórbók við broyttari stavseting, setir í nýggja Varðanum spurning við, hvussu vit skriva og stava, og Sigri M. Gaïni viðger í aðrari grein tøkniligu menningina og spyr, um tøknin er nýggja religiónin, og hvørt vit bara skulu lata standa til.

Listin sjálv er eisini við í nýggju útgávuni av Varðanum. Rakel Helmsdal hevur yrkingar saman við myndum av innsetingarlist, Emma Annika Thomsen hevur eina stuttsøgu, og Lea Kampmann eina yrking. Afturat tí hevur Hansina Iversen eitt listaúrval. List verður skapt og sýnd fram, list verður miðlað og viðgjørd, men list skapar eisini nýggja list, og í úrvalinum hesaferð vísir Hansina okkum útlendska list, sum hevur givið henni íblástur, list eftir sjey spennandi kvinnur úr Póllandi, USA, Kuba, Kanada og Fraklandi.

Varðin 85,1 er 197 blaðsíður og kostar 288 krónur í bókasølum kring landið. Til ber eisini at tekna seg sum lim í Varðanum, og so fær mann tvey mentanarrit í postkassan fyri 400 krónur árliga, verður upplýst í tíðindaskrivinum, nú nýggi Varðin er komin.