Andrias vann Robert virðislønina

Við filminum Ikki illa meint (2019), sum helst er einasta føroyska søga, ið tekur støði í Facebook, vann Andrias Høgenni í kvøld donsku Robert-virðislønina fyri besta stuttfilm.

Virðislønin er nevnd eftir kenda og sjálvlærda danska listamanninum Robert Jacobsen (1912-1993), sum eisini gjørd standmyndina, ið vigar ikki minni enn 940 gramm og hvørt ár verður gjørd í sama stoypiformi á Holbæk Jernstøberi.

Undirvísingarportalurin Snar hevur keypt rættindini til at brúka Ikki illa meint og aðrar filmar hjá Andriasi og øðrum føroyskum filmslistafólkum til skúlabrúks.

Í sambandi við uppgávur um filmin, verður sagt soleiðis um Ikki illa meint:

Føroysku vinkonurnar Marita og Elinborg møtast í einum donskum handli. Tær búgva báðar á Oyrasunds-kollegiinum á Amager í Keypmannahavn. Vit skilja, at tær kennast væl, men nú er nakað fráliðið síðan tær hittust. Marita og Elinborg royna at práta vinarliga, men greitt er, at okkurt er hent á Facebook, ið hevur órógvað vinarlagið, nú tær møtast í veruleikanum. Filmurin hevur eina liniéra tíðargond, tað vil siga at hann byrjar í fortíðini, so eru vit í nútíðini og endin, eitt ervi, er tríggjar mánar aftaná at vinkonurnar møttust í danska handlinum.

Í kvøld varð ein setningur settur aftur, soleiðis at dagførda lýsingin av Andriasi Høgenni á Snar nú er soljóðandi:

Andrias Høgenni (f. 1988), er filmsleikstjóri og ættaður úr Tórshavn. Áðrenn hann fór á filmslistaskúlan 18 Frames, og seinni Super16, nam hann sær royndir innan filmsgerð í sjónvarpsrøðini “Agurk”, og tá hann gjørdi videotilfar og filmsummæli til ungdómsblaðið MESS. Í 2013 fekk hann prógv sum filmsleikstjóri, og endafilmurin Timerne med Christine varð sýndur á Odense International Filmfestival.

Andrias hevur leikstjórnað stuttfilmarnar Stev (2009), Ávegis (2011), Harmoni (2012), Eina (2013), Det mand ikke taler om (2014) Kom og dansa (2015), Stina Karina (2015), Et knæk (2016) og Ikki illa meint (2019).

Fleiri av filmunum hjá Andriasi hava verið sýndir til Geyta-filmskvøldini í Norðurlandahúsinum, og hann hevur verið umboðaður øll árini. Í 2015, 2016 og aftur í 2019 vann Andrias Geytavirðislønina og í eina førinum eisini Áskoðaravirðislønina.

Eisini var Andrias við til at stovna yrkisfelagið “Føroysk Filmsfólk”, og í 2014 vann hann virðislønina “Årets filmtalent” frá Odense Filmværksted.

Á filmstevnuni í Cannes í 2019 vann Andrias við filminum Ikki illa meint Canal+virðislønina. Tað er fyrsta ferð at ein føroyskur filmur hevur verið vístur í Cannes. Í 2020 vann Andrias donsku Robert-virðislønina við sama filmi.

Nám hevur gjørt sáttmála við Andrias, um at fáa rættindi til at brúka filmarnar Eina, Kom og dansa, Stina Karina og Ikki illa meint í skúlunum. Filmarnir og uppgávurnar venda sær fyrst og fremst til elstu flokkar fólkaskúlans, miðlabreytir og miðnám.

Frammanundan hevur Nám keypt rættindi til filmar hjá Sakarisi Stórá, Anton Petersen og Heiðriki av Heygum. Ætlanin hjá Námi er at økja um tilfarið á hesi filmssíðuni, so eitt breitt úrval av nýggjari føroyskari filmslist altíð er tøkt til undirvísing.

Filmarnir kunnu eisini brúkast í tvørfakligum samstarvi, serliga á miðnámi millum lærugreinarnar filmsvísund, føroyskt, myndlist og sálarfrøði. Filmar, sum verða nevndir, kunnu í flestu førum lánast á Býarbókasavninum í Havn, eins og Nám hevur eitt avmarkað savn við filmum til láns. Brot úr filmum, filmsitat, eru ofta løtt at finna á YouTube.

Eru ivamál um tilfarið og film til undirvísing yvirhøvur, eru vit á Námi altíð til reiðar at hjálpa og ráðgeva, alt eftir førimuni.

- Snar - 

Tá veruleikin yvirhálar fiktiónina

Í gjár varð heimildarfilmurin Into the Deep frumsýndur á Sundance filmstevnuni, sum Robert Redford fór undir í Salt Lake City í 1978. Stevnan er hin størsta av independent slagnum í USA.

Into the Deep er fyrsti filmur, sum avstralska Emma Sullivan hevur gjørt. Hon arbeiðir í Berlin og Melbourne og hevur gjørt avtalu við Netflix bæði at gera og at vísa skakandi heimildarfilmin, sum á okkara leiðum ivaleyst fer at yvirhála alla uppspunna fiktion á løriftinum í ár.

Eitt ár innan danski Peter Madsen drap svensku Kim Wall umborð á kavbátinum Nautilus og sundurlimaði hana sum var hon eitt dýr, hevur Emma Sullivan fylgt og filmað mannin, ið nú er kendur sum kavbátadrápsmaðurin.

Í 2015 fekk hon mentanarstuðul frá Aarhus, sum var evropeiskur mentabýur, at gera stuttfilmar, sum lýstu Danmark, og vórðu vístir á Big Little Film Festival í 2017 og á Noordelijk Film Festival í 2018. Meðan hon filmaði í Danmark, møtti hon uppfinnaranum Peter Madsen og filmaði rúmdarætlanina hjá honum, ið var sum klipt úr eini skúlavendari undirvísingarætlan í náttúru og tøkni.

Hin 10. august í 2017 broyttist myndin av tølandi danska uppfinnaranum. Tað var tá tað kom fram, at Peter Madsen á barbariskan hátt fyrst drap og síðan sundurlimaði svenska journalistin Kim Wall umborð á kavbátinum, sum hann sjálvur hevði bygt.

Eitt ár undan var Emma Sullivan farin at filma Peter Madsen, hansara ætlan at verða fyrsti rúmdarmaður í einum heimagjørdum rúmdarfari, og so manngarðin av øllum teimum, sum stuðlaðu og hjálptu hesum framúr íverksetara, ið var so kveikjandi, at hann eisini slapp í barnasendingar hjá DR.

Dagsskráin fyri Sundance filmstevnuna í gjár sigur um filmin: “Through this shocking sequence of events and astonishing filmmaking by Sullivan, the horrible truth of what happened to Wall can be told as never before.”

Heimildarfilmurin hjá Emmu Sullivan fer aftur og fram í tíð, og sigur at “Madsen’s seemingly affable and charismatic personality concealed a dark side. As Madsen’s workers are left grappling with who exactly he was and their own possible complicity in what happened, their own memories and Sullivan’s footage become part of the evidence against him. Terrifying in only the way reality can be, Into the Deep shows you a human monster hiding in plain sight.”

Filmin hjá Lars von Trier um hópdrápsmannin The House That Jack Built valdi eg frá at síggja, hóast Atlantis Bio vísti hann í Klaksvík. Gamaní taki eg undir við uppáhaldinum hjá júst Lars von Trier, at ein góður filmur er altíð sum at hava fingið ein stein í skógvin, og kortini halda fram at ganga, við gnaddandi steininum í. Júst soleiðis skal ein góður filmur kennast. Sum ein steinur í skónum.

Men tað skal valdast, hvat tú velur at síggja. Haldi, at eg fari at lata henda film fara framvið. Hann er ov óunnuligur. Tá tað er greitt, at vit fylgja einum drápsmanni, sum eingin steðgaði, einum manni, sum er fongdur við markleysum stórlætisørskapi, tá verður ein dokumentatión so óhugnalig, at eg haldi at eg fari at lata hann verða ósæddan.

Ummælarin hjá fremsta danska filmstíðarritinum, Ekko, Niels Jakob Kyhl Jørgensen, hevur sæð filmin í gjár og skrivar í yvirskriftini: ”Grum dokumentar kommer helt tæt på ubådsmorderen Peter Madsens storhedsvanvid og personlighedskult med en intentsitet, der sætter dybe spor. Så tæt har jeg aldrig været på noget så grufuldt.”

Hvørki Filmsfelagið ella biografarnir hava ætlanir at vísa Into the Deep, tí Netflix fer at vísa hann í summar.

Niðanfyri sæst avstralska Emma Sullivan, sum hevði kamera við sær, og helst tí slapp við lívinum. Myndirnar eru úr skránni fyri Sundance filmstevnuna, sum er í hesum døgum.

Wikipedia við 6 milliónum greinum

Onkuntíð brúka vit frámerkið vitanarsamfelagið, sum um vitan er eitt nýtt samfelagsligt fyribrigdi og ikki var til fyrr, vitanin.

Wikipedia fekk meg at venda hesum tanka eina ferð eyka í morgun. Orsøkin er, at nú eru ikki færri enn 6 milliónir greinar at finna á ensku Wikipedia.

Tað var í gjár, at høvundurin Rosiestep skrivaði eina grein um eina kanadiska lærarinnu í 19. øld, sum eg einki visti um. Tað var grein nummar 6 millión.

Hvat er vitan? Hvør nytta er í henni, vitanini, og hvat gagn hevur tú sum brúkari av vitanini um eitt ávíst evni til eitt ávíst høvið? Og er vitan eitt definitivt fyribrigdi, sum ikki er til diskussión, men bara er dosering niður í høvdið á næminginum, um hon yvirhøvur er atkomulig, vitanin? Ella er hon innilæst í einum okkultum munkakleystri fyri vaksin, har bara tey skriftlærdu, ið hava rætta lykilin, sleppa inn at lesa og ogna sær vitanina? Og krevur hon hald fyri at verða umsetilig, vitanin, eitt peningaligt hald, ið føðir eina merkantila algoritmu, sum tekur og leggur undir seg allan heimamarknaðin, har vitan fyrr varð deild á móðurmálinum fyri einki mitt á Vaglinum?

Í veruliga lívinum er tað langt síðan, at eg sá eina prentaða alfrøði, forferdiliga langt síðan. Kanska fjøruti ár. Serliga tá umræður livandi personar, sum bráddliga ikki eru livandi longur. Hvørjir vóru teir, persónarnir, hvat løgdu teir afturat menniskjavarðanum síðan mentasólin fyrstu ferð dagaði í havsbrúnni og fyri fyrstu ferð fór at kasta langar skuggar, mentanarsólin, hvussu nógv sást tá eftir, og hvar er tað til skjals?

Meðan altjóða Wikipedia er blivin ein vitanarrisi og ótømandi kelda, tosa heimligir dvørgablaðsútgevarar og aðrir dvørgavitanarfabrikantar í Morgunútvarpinum um avreiðingar í Klaksvík mótvegis kaffelatte í Havn. Teir halda tað vera stuttligt og samfelagsgagnligt í føroyska vitanarsamfelagnum. Neyvan hugsa teir, at teir kynda uppundir og halda lív í brennandi kyndlinum, sum er einki annað enn niðurbræðing av almennari vitan og aktivari vitanarframleiðslu, sum teir sjálvir siga seg hava sum livibreyð og vilja hava almennan stuðul til.

Nei, okkum tørvar eina effektivari føroyska Wikipedia.

Gamaní, hon er har við 13.290 føroyskum greinum. Men tað skuldi í stundini verið eitt landsfevnandi átak at økt, dagført og støðugt bøtt um føroyskar greinar á Wikipedia. Eitt átak, sum byrjar, og er uttan íhald. Tað er vegurin fram undir vitanarsólini, nú dagarnir leingjast og sólin ikki longur firnast á síni ferð.

Gott vikuskifti á Wikipedia og alla aðra staðni í heimi.

Staðleysa tjóðleikhúsið

“Hví skulu vit hava eitt nýtt tjóðleikhús”, spyr útvarpsmaðurin verandi stjóran á Tjóðpallinum í høvuðsstaðnum í gjár. Stjórin svarar, men útvarpsmaðurin er ikki nøgdur og spyr lurtarans vegna uppaftur: “Hvat er tað, vit skulu hava?”

Um tað er so, at eg eri ein av lurtarunum í huganum hjá útvarpsmanninum, so umhugsi eg at skifta navn til Rindal.

Landstýrismaðurin við mentamálum verður í somu sending eisini spurdur um ein tjóðpall. Og eg má siga, at í hesum føri havi eg ikki hoyrt betri funderaðan og lurtaravinarligari politikara á mentaøkinum enn tað sama.

Men útvarpsmaðurin, mín talsmaður, er spurin og spyr, um tað skal vera í Havn. Aftur her er landstýrismaðurin fyrimyndarliga væl ílætin at svara.

Men so koppar tað líkasum á, kanska tí at útvarpsmaðurin ikki er nøgdur við harmoniska svarið. Her má ruskast í onkrum.

Hann rennir seg á kav í tíðindasavninum í egna útvarpinum, tí sum er av head line brátíðindaslagnum, har ein runavíkingur og ein sjónleikari, sum eg ikki havi sæð á palli í fleiri ár, eru samdir um at fortelja føroyingum, at vit skulu slettis ikki hava ein fleirhundraðmilliónasjónleikapall í Havn.

Eg eri enn paff av hasum lokalkampanjuhøvðustíðindunum herfyri.

Útvarpsmaðurin er heldur ikki komin yvir skelkin og spyr uppaftur í gjár, ikki sørt tortrúgvin, um Skálatrøð er ein treyt, og um ikki hatta við akkurát Skálatrøð ikki er blivið eitt sindur kontroversielt eftirhondini. Spyr hann, ikki sørt leiðandi ein fattan landstýrismann, sum kundi dotti í grøvina, men ikki letur seg taka av fótum.

Samstundis sum eg eri fegin um politiska og fyrisitingarliga prátið um ein tjóðpall, ið hevur verið ávegis og prinsipielt staðsettur uttan himpr í áratíggju, eri eg samstundis skakaður, djúpt skakaður, av teirri meinfýsnu tortrúgv, sum útvarpsmenn eru befongdir við í hesum máli. Djúpt skakaður.

Hava teir bátapláss við Skálatrøð, ella eiga teir ein bøkk í sprongda berginum?

Tí enn gera vit rokning uttan vert. So púrasta.

Enn er einki hús teknað. Enn hevur eingin arkitektakapping verið. Enn er einki játtað til projektering og bygging. Enn er einki, einki einki, uttan mótstøða. Ein siglívað mótstøða, sum gongur ørindi fyri, ja kanska ein aldargamlan handil niðri í býnum, sum sigur seg ikki kunna selja seym uttan 220 kommunal parkeringspláss uttanfyri.

Kanska er tað bæði banahøgg og náðiskot fyri eina glasiliga ætlan, sum fyrr var so góð í einum miðbýi, sum fyrr var so góður.

Men kanska er tað rættast at koyra alt í ein miðbýarposa, rista væl, og stoyta úr aftur.

Tá kundi komið fyri ein dag, at peningasterkastu skrivstovuveldini sita á óneyðuga mongum ognum, sum kundu verið liviligar og lívskapandi íbúðir hjá barnafamiljum uttan parkeringspláss, samstundis sum skrivstovuveldini eiga aðrar rúmligar ognir í útrýðjuni av býnum, við eins mongum parkeringsplássum, sum til gerandis leggja býin brakk.

Eitt uppskot, sum ikki hevur verið ónevnt hesi áratíggju, er at keypt meinigheitina út úr Ebenezer og bjóðað teimum ein uppíbygning til Lívdina í Hoyvík, ella ein frítt standandi annan bygning, sum er har, ið flest fólk búseta seg. Kommunan og mentamálaráðið betala alt, og sleppa afturfyri at flyta inn í Ebenezer, sum Palli Gregoriussen teknaði saman við Kristoffer Kristoffersen.

"Ein stoyptur bygningur við fyrimyndum bæði í nýklassisismu og art deco", sum sagt verður í Býaratlasinum frá 2007. Bygningurin varð liðugur í 1963 og liðugt umvældur í 2006.

Hvat tá?

Hvat var verðin uttan kirkjur, og hvat var tónleikur uttan gospel?

Mikukvøldið 22. januar vísti Filmsfelagið fyri fulsettari biohøll Aretha Franklin - Amazing Grace (Sidney Pollack, Alan Elliot 2019 87 min). Knút Háberg Eysturstein innleiddi sýningina við hesum orðum:

Hvat var verðin uttan kirkjur, og hvat var tónleikur uttan gospel? 

Gospel merkir “evangelium” ella “gleðiboðskapur”. Enski tónleikarin Mark Hollis var sangari í navnframa tónleikabólkinum Talk Talk, men livdi annars eina rættiliga gátuføra tilveru inntil hann andaðist fyri einum ári síðani í januar 2019. Hollis segði einaferð um tað at syngja, at tað snúði seg í grundini um dygd (“virtue”) og persónleika (“character”). Hann kundi ikki syngja ein tekst, uttan so at hann kendi at hann trúði tí, sum sungið var um. Hetta hevði samband við gospel. “Eg sigi ikki at allir tekstir mugu snúgva seg um átrúna, men tað tingið má vera við í tí”, legði hann afturat.

Omma mín, Sunneva F. Háberg (1917-2007), kundi verið lýst sum ein gospel sangarinna. Kanska ikki av líka lívligum slag sum tær amerikansku, men hon var ein, sum helst vildi syngja andaligar sangir. Tað andaliga mátti vera við, annars gav tað ikki reiðiliga meining at syngja. Tað er okkurt grundleggjandi meiningsfult í hesum at syngja gospel. Tað er kanska ymiskt hvussu menniskju megna at liva “the gospel”, men tað er í øllum førum fantastiskt at kunna syngja tað.

Hin stóra fólkaflytingin

Vit liva í einari verð við nógvari fólkaflyting, og tað er nakað sum allatíðina ávirkar bæði politikk og samfelag. Um vit hyggja eftir søguni hjá USA í 20. øld, so er tað sanniliga eisini søgan um fólkaflyting - ikki bara við tilflyting, men eisini við stórari fólkaflyting innanfyri landamørkini. “The great migration” er eitt hugtak, ið fevnir um umfatandi fólkaflytingina millum svartar amerikanarar í 20. øld. Í 1910-unum búðu eini 90% av svørtum amerikanarum í amerikonsku suðurstatunum, har tey livdu sum eftirkomarar hjá trælum úr Afrika. Í 1970-unum var talið minkað niður í nærum eina helvt. 

Hví fluttu øll hesi fólkini? Tí korini vóru trong, arbeiðsmøguleikarnir fáir og rasisman ótálmað. Har var ikki annað at gera enn at flyta í eini roynd at finna eina bjartari framtíð. Hvar fluttu tey? Til stórbýirnar á eystur- og vesturstrondini og í ein norðan. Hin tiltikni Highway 61, sum Bob Dylan syngur um í “Highway 61 Revisited” (1965), er vegurin sum gongur frá New Orleans heilt har suðuri í Louisiana til Wyoming heilt har norðuri í Minnesota. Hetta er m.a. vegurin gjøgnum Missisippi norður til Chicago, og í hesum vegastrekki liggur stórur partur av søguni um blues. Snarar tú til høgru á vegnum til Chicago kemur tú longur norður til Detroit í Michigan. Og nú nærkast vit tí, sum kvøldið í kvøld snýr seg um.

Gospel og soul

Úr Detroit kom Aretha Franklin. Hon var kend sum “The Queen of Soul”, men hennara upphav og grundstøði var gospel - black gospel soleiðis sum vit kenna tað úr USA. "Soul" verður brúkt at lýsa afrikanskt-amerikanska populertónleikin sum mentist í USA frá 1950-unum og upp í 70-ini. Um vit siga, at rock’n’roll og rockur er ein “hvít” lesing av rhythm & blues, vendur soul aftur til røturnar í svarta tónleikinum - til gospel og blues. Soul er “sekulert gospel” sambært summum, og tað gevur góða meining, tí soul hevur í stóran mun varðveitt listabúnan sum vit kenna hann úr gospel.

Í afrikanskt-amerikanska samfelagnum hevur kirkjan havt ómetaligan týdning gjøgnum tíðirnar. Kirkjan veitti sosialan samanhangsmátt, tá mong onnur viðurskifti vóru trupul og óstøðug. Eins og óteljandi aðrar sangarinnur í amerikanskum tónleiki byrjaði Aretha Franklin sína tónlistaligu leið innan kirkjugátt. Mamman Barbara Siggers Franklin var gospel sangari og klaverleikari, og pápin C.L. Franklin var tiltikin baptist pastorur og civil rights aktivistur. 

C.L. - Clarence LaVaughn Franklin - var føddur í 1915 í Sunflower County í júst áðurnevnda Missisippi, har suðuri í USA. 16 ára gamal gjørdist hann prædikumaður, eitt skifti var hann í Memphis, Tennessee, síðani í New York og í 1946 gjørdist hann pastorur í New Bethel Baptist Church norðuri í Detroit, Michigan. C.L. Franklin var tiltikin prædikumaður og sangari og ferðaðist víða, og dótturin var við á ferð og sang. Tað finnast upptøkur, har hon syngur sum fjúrtan ára gomul, og longu her er røddin bergtakandi.

Ray Charles var tann fyrsti sum “sekulariseraði” gospel sangir, og hetta umskiftið stóð í fullum blóma við tónleikinum hjá Aretha Franklin. Sum 18 ára gomul legði hon um til “sekulera” yrkisleið. Pápin stuðlaði henni í hesum, so tað var ikki soleiðis at hetta neyðturviliga elvdi til andaliga tvístøðu. Tað var í lagi, og hon kundi ferðast frítt ímillum. Har við ikki sagt, at yrkisleiðin gekk sum eftir ánni. Franklin hevði fyrst nøkur ár á Columbia Records, har hon gjørdi respektablan tónleik, men uttan stórvegis undirtøku. Á Columbia var hon hampað og snøggað til at vera ein jass popp sangarinna. Tónleikurin bar dám av easy listening, og almenningurin var lunkaður.

Ferð kemur á yrkisleiðina

Í 1966 skifti Franklin til rhythm & blues kraftsentrið Atlantic Records, og tá kom ferð á. Tónleikaframleiðarin Jerry Wexler fekk stóran týdning fyri hennara yrkisleið. Wexler var ateistiskur jødi úr New York við ótrúligum tevi fyri m.a. gospel og soul tónleiki. Hann gav henni størri rásarúm og kontroll. Hon slapp at sameina tað andaliga og tað holdsliga sum henni lysti. "Let Aretha be Aretha” var hugburðurin. Hetta eyðkendi restina av hennara lívi og yrkisleið. 

Á Atlantic vendir Franklin aftur til sínar gospel-blues røtur, og úrslitini eru framúrskarandi. Plátan I Never Loved A Man (The Way That I Love You) frá 1967 er ein skjalfesting av hvussu tað ljóðar, tá Franklin saman við Wexler og framúrskarandi Muscle Shoals tónleikatoyminum sleppur sær úr jazz/popp haftinum og fer undir at gera rátt, sveittut og sprongkvæmt soul! Fyrsta lagið tey festu á band var heitislagið 'I Never Loved A Man (The Way I Love You)'. Her sleppur hon bókstaviliga teymunum, og restin er, so segði hon, søga.

Aðrastaðni á somu plátu finna vit eyðkennislagið ‘Respect’. Hetta var ein útmerkaður Otis Redding sangur, sum Franklin umskapaði til ein fylkingarsang, ið fevndi um tíðarandan. Franklin legði sjálv henda partin afturat: "R-E-S-P-E-C-T, find out what it means to me". Stríðsfólk innan bæði borgararættindi og javnrættindi hava tikið sangin til sín. Jerry Wexler segði seinni, at tá Otis Redding hoyrdi upptøkuna av ‘Respect’ var hann greiður á málinum: “she done took my song”. Hetta var ikki illa meint, bert ein staðfesting av, at Aretha var farin avstað við sanginum, og hatta kundi hann ikki toppa.

Borgararættindarørslan

Familjan hjá Aretha Franklin hevði sum áður nevnt sterkt tilknýti til civil rights movement, borgarararættindarørsluna. Hetta endurspeglast eisini í tónleikinum. M.a. tulkaði hon máttmikla og definitiva civil rights fylkingarsangin 'A Change Is Gonna Come' somikið væl, at hennara tulking stendur mát við upprunaútgávuna hjá Sam Cooke. Slíkt hevði lættliga enda galið hjá minni stórbærum sangarum. 

Í 1970 kom hon við sínum aftursvari til persónliga mótgongd við inniligu plátuni Spirit In The Dark. Í ’68 hevði hon sungið til jarðarferðina hjá familjuvininum og borgararættindastríðsmanninum Martin Luther King Jr., ið sum kunnugt var myrdur í Memphis, Tennessee 4. apríl sama ár. Árið eftir var hon sundurlisin frá fyrsta manninum Ted White, ið fór illa við henni. Í 1970 kom hin meistarliga Spirit In The Dark sum aftursvar uppá persónliga og samfelagsliga kreppu. Fimm av sangunum hevur hon sjálv skrivað.

Aðrastaðni sýnir hon gott tev fyri funk tónleiki, t.d. á hinum næstan absurd væl svingandi lagnum 'Rock Steady' av plátuni Young, Gifted and Black frá 1972. Havi onkuntíð diskað henda sangin og undrast á hvussu groovy hann er. Tá eg so lesi credits og tjekki hvør spælir við, so undrist eg ikki meir, tí hetta eru veruligir heimsklassatónleikarar úr umrødda tíðarskeiði. M.a. legendariski Bernard Purdie á trummur, Chuck Rainey á bass gittara og Cornell Dupree á gittar. Hesir tríggir leika eisini við á upptøkunum, ið vit skulu síggja og hoyra í kvøld. 

Amazing Grace

Amazing Grace er eisini frá 1972. Í fyrsta umfari var talan um eina live plátu, sum altso fekk heitið Amazing Grace. Útgávan slerdi fast við sjeytummaseymi, at óansæð hvat Aretha Franklin annars sang um og hvar hon annars fór á lívsleiðini, so var gospel bæði byrjanin og endin. Plátan er hin best seljandi í drúgvu yrkisleiðini hjá Franklin, og hon er eisini hin best seljandi live gospel plátan nakrantíð.

Tá plátan var innspæld, var Franklin í hæddunum í síni tónlistaligu yrkisleið, við eini rúgvu av hittum og Grammy virðislønum í skjáttuni. Hon avgjørdi at henda verkætlanin skuldi vera ein heimkoma - hon vildi aftur til røturnar í kirkjuni og gospel tónleikinum. Til tess at kunna gera upptøkurnar var ein baptist kirkja í Los Angeles - New Temple Missionary Church - útvegað til endamálið.

Tað hoyrir við til søguna um henda filmin, at upprunaliga vóru videoupptøkurnar óbrúkiligar. Manningin gloymdi av onkrari løgnari orsøk at eyðmerkja upptøkurnar við klapptrøum - “clapperboards” - ið vera brúkt, tá ljóð og myndir skulu synkroniserast. Ein ótrúligur svipsari, og ein av orsøkunum til, at filmurin Amazing Grace ikki er komin í biografarnar fyrrenn nú.

Tónleikaligur leiðari á upptøkunum er Reverend James Cleveland, ið eisini syngur og spælir klaver. Kórið er The Southern California Community Choir við Reverend Alexander Hamilton sum dirigenti. Áðurnevndu Purdie, Rainey og Dupree teljast millum tónleikararnar. Vit eru stødd í eini kirkju, haðani gospel upprunaliga kom og har tað enn verður sungið. Vit eru takksom fyri at sleppa at síggja og hoyra henda filmin, og eg fari við hesum at geva orðið yvir til Aretha Franklin. 

Takk fyri.

Knút Háberg Eysturstein

Tríggir filmar um Holocaust

Nám hevur gjørt tríggjar stuttfilmar um Holocaust, har føroyingar siga frá.

Kendi Útvarpsverturin, Petur Rouch, greiðir frá um ferð, sum hann og konan, Birgit, gjørdu til týska býin München at vitja samkynda sonin, Búa.

Tað var her at nazisman fekk undirtøku og fyrsta týningarlegan, Dachau, varð tikin í brúk.

Trýst á filmin og tú sært hann.

Tóra við Keldu, forkvinna í MEGD, sigur frá um tey, sum bera brek, og tí vórðu fyribeind í Nazitýsklandi undir krígnum.

- Í dag kundi tað verið eg og tú, sigur Tóra í eina stuttfilminum.

Trýst á filmin og tú sært hann.

- Visti tú av, at føroyingar bjargaðu jødum undir seinna heimsbardaga, spyr Maigun Solmunde í eina filminum á temasíðuni um Holocaust.

Trýst á filmin og tú sært hann.

Við einum skjalprógvaðum dømi, greiðir Maigun frá, hvussu føroyingar í Danmark hjálptu jødum at flýggja undan nazistunum undir krígnum.

Árni Øregaard, margmiðlasmiður, hevur filmað, klipt og sett saman.

Góður betri bestur

Einki er sum ein góður filmur. Men uppaftur betri eru fleiri góðir filmar á rað. Tað er best.

Nú er mikudagsskráin í Filmsfelagnum aftur dagførd við tí mesta áhugaverda á biografmarknaðin beint nú. Tað sigur profilurin á Facebook og heimasíðan hjá Havnar Bio.

Her eru besta gospelkonsertin nakrantíð (hon er 48 ára gomul), lívið hjá kendasta danska krígsfotografinum á hermótinum og heima við master class í Filmshúsinum, suðurkoreanski Oscarfavoritturin Parasite um æviga stættarsamfelagið, norski Disco, sum við vakra ungdómsleiðaranum førir okkum inn í eina fríkirkjumeinigheit, franskt portrett av eini kvinnu í flammum í Bretagne í 1760, eysturríkski militernoktarin Franz Jägerstätter, sum 36 ára gamal varð tikin av døgum í 1943, tí hann ikki vildi drepa fyri Hitler, men heldur vildi liva eitt stillislig lív, tað slapp hann ikki, um kvinnuliga læknan Amani, sum arbeiðir undir jørð í krígsherjaða Sýra - og at enda danska Krúttunnan, sum varð heimsókt av yvirgangsmanninum Omar stutt eftir hendingarnar á redaktiónini hjá Charlie Hebdo í Fraklandi. Tað tekur líkasum samanum filmsúrvalið beint nú.

James Bond var her

James Bond var her, tað sigur Jógvan Joensen, festari á Kallsgarði á Trøllanesi.

Hetta hevur verið dult sum mansmorð, men orðini fullu í práti við Hall av Rana um ferðavinnu á útoyggj í sendingini Breddin í Útvarpinum í gjár.

Víðari sigur bersøgni bóndin í Kalsoynni, at einki uttan kvalir hava staðist av ferðavinnuni.

Men tá James Bond kom úr London og vitjaði her úti í fjør heyst, kendu tey allar mannagongdir um at ganga í náttúrini, til forskel frá øllum øðrum, sum gera tað sama. Øll loyvi vóru fingin, og James Bond og tey løgdu meira eftir seg, enn øll ferðavinnan hevur givið síðan hon tók seg upp fyri nøkrum árum síðan. Soleiðis segði festarin á Kallsgarði, Jógvan Joensen, í sendingini Breddin í Útvarpinum í gjár.

So er tað sambært Kringvarpi Føroya alment staðfest, at James Bond hevur verið í Føroyum og heilt nágreiniliga á Trøllanesi í Kallsoynni.

Havnar Bio vísir nýggja James Bond filmin No Time To Die hósdagin 2. apríl í ár.

Vit fyrireika okkum at halda almennan Holocaust-dag

Til vinstru sæst Herminia Daeden, attaché fyri franskt mál á Institut Français í Keypmannahavn, og til høgru Hanna Jensen, sum er franskur konsul í Føroyum, miðnámsskúlalærari á Kambsdali og fyrrverandi landstýrskvinna við skúlamálum.

Herminia, sum er her í sambandi við skeiðsvirksemi hjá fransktlærarum í Føroyum, ynskir samstarv við Filmsfelagið um nýggjan franskan film.

Tær báðar vóru millum áskoðararnar í Filmsfelagnum í kvøld, har Holocaust-satiran "Jojo Rabbit" varð sýnd. Vanligt er í Filmsfelagnum at mikukvøld innleiðir ein vælvaldur persónur sýningina.

Hanna Jensen helt hesa røðu innan filmurin "Jojo Rabbit" varð sýndur:

Vit fyrireika okkum at halda almennan Holocaust-dag!

Kæru filmsgestir, eg havi glett meg nógv til hesa sýningina, og eg eri glað fyri at sleppa at siga nøkur orð, áðrenn vit fara inn í hendan heimin, sum Taika Waititi úr New Zealandi hevur skapt um Nazi-Týskland, um Holocaust, bygdur á skaldsøguna, Caging Skies, eftir Christine Leunens.

Filmurin fær ymiska móttøku, og sambært Waititi er tað gott, um hann skilir vøtnini. Fyri hann, snúði tað seg ongantíð um at gera ein film, sum øllum dámar. Nei, heldur er hetta sambært honum sjálvum ein kærleiksgerð, tí hann hevur jødiska mammu og hevur arbeitt í umleið 8 ár fyri at skapa JoJo Rabbit, eina satiriska kommediu, har hann avvápnar áskoðarafjøldina – letur hana upp, so hon er klár at taka ímóti teimum djúparu boðskapunum um naivitet, blindleika, veruleika og upplatin eygu - og klár til at kjakast, um neyðugt.

Tað nýggjasta, vit frættu um filmin fyrradagin, er, at hann nú hevur 6 Oscar-tilnevningar (besti filmur, besti kvinnuligi hjáleiklutur, besta handrit, besta klipping, besta framleiðslusnið og besta klædnasnið). Tað boðar frá kvalitetshandverki innan hesa listagrein. Spennandi!

So út frá tí, kunnu vit róliga seta okkum væl til rættis her í kvøld og njóta verkið.

Men tað hevur verið spennandi at lesa um tað kjak, og ta umrøðu filmurin hevur fingið. Og eg haldi hesi umboða nógv av tí, sum natúrliga fer ígjøgnum okkara tankar, tá vit hoyra um at viðgera Holocaust, Nazi-Týskland og Hitler satiriskt og skemtiligt. Hvussu riggar tað? Dámar mær hugskotið? Hvussu fara tey, sum í tíð eru enn longur burtur frá søguligu hendingunum enn vit, at fata Hitler og tað søguliga fakta? Nær álvarin hjørtum og hugsanum? Kemur ein rættur boðskapur um ta serligu tíðina at liva víðari? Hvat er munadyggasti háttur at læra um fólkadráp, serliga nazismuna og 2. veraldarbardaga? O.s.fr.

Og hetta hevur leikstjórin sjálvandi eina meining um. Hann heldur, at skemtileikur og satira hava tað við at vara longur, at ávirkanin á hyggjaran fylgir honum út í lívið aftur á ein meira reflekterandi hátt og elvir til meira opinleika um evnið, enn tá tú sorgarbundin og kanska niðurbrotin fert út frá tí tragiska filminum.

Hetta kunnu vit grunda á, meðan vit hyggja. Og vit kunnu líka minna okkum á, hvussu nógv satiruteknarar og -bløð munnu avdúka og prika, nú 5 ára dagurin júst fór framvið, tá heili 12 fólk á blaðnum Charlie Hebdo í Paris vórðu hatursfult myrd fyri sína list, sín journalistik - eg hugsi ikki minst um sjálvar teknararnar: Cabu, Charb, Wolinski, Honoré og Tignous, hvørs grøv eg havi vitjað í Père Lachaise kirkjugarðinum.
---
NÁM, okkara almenni stovnur fyri útbúgvingartilfar – skilt heilt breitt, fyrireikar í hesum døgum, at Føroyar skulu halda sín fyrsta almenna Holocaust-minningardag. Og tað er í veruleikanum stórt!

Hesin dagur varð samtyktur, hin 6.mai í 2019.

“Uppskot til samtyktar, frá Jógvani á Lakjuni, um at seta í gildi í Føroyum 27. januar sum almennan minningardag um Holocaust og onnur fólkadráp” varð samtykt við hesi samtyktarorðing, sum eitt samt løgting tók undir við:

“Dagurin eigur at verða ein námsfrøðiligur minningardagur, sum skal hava til endamáls at stimbra søguliga og etiska vitan um fólkadráp og skal somuleiðis kunna um tey viðurskifti, ið hótta fólkaræðið og elva til slíkar ræðuleikar.

Talan er ikki um ein frídag, halgidag ella flaggdag, men ein upplýsandi dag um viðurskifti, ið hava við fólkadráp at gera. Dentur eigur at verða lagdur á at upplýsa um fólkadráp, at framleiða egið tilfar og at fáa týtt og lagað útlendskt tilfar til føroyskt.

Søguliga tilfarið um Føroyar undir seinna heimsbardaga eigur at verða ment, og bæði gransking og upplýsing á øllum stigum í føroyska skúlanum kann gerast dyggari. Harafturat kann føroyski leikluturin orðast, hvussu vit kunnu verða partur av alheimsarbeiðinum at basa fólkadrápi og ganga ímoti teimum kreftum, ið ynskja at týna fólkaræði.

Løgtingið heitir á Mentamálaráðið og Nám at taka arbeiðið á seg at skipa fyri almennum degi 27. januar og at seta neyðugan pening av til hetta, so at undirvísingartilfar kann gerast, framsýningar og framførslur kunnu skipast, og at fáa skúlar, kommunur, søvn og viðkomandi partar at ganga saman um henda dag.”

Tað var mær ein gleði sum landsstýriskvinna í útbúgvingar- og granskingarmálum at vera við til at virka fyri semju um málið, sum semjuteksturin, sum júst varð lisin upp, greinar. Semju í samgonguni um at atkvøða fyri einum andstøðuuppskoti og leggja eitt didaktiskt uppalandi fokus á dagin!

Tí hvat betri amboð eiga vit enn undirvísingarstøðuna at arbeiða við, at viðgera og skriva um, at skapa út frá, at kunna um tey eyðkenni, sum kunnu eygleiðast og eyðmerkjast, tá vit hava við fólkadráp at gera? Gjøgnum undirvísingina kunnu vit eisini fara út til søvnini eftir tilfari, til framsýningar o.a. Vit kunnu fyrireika okkum væl áðrenn og eftirviðgera og eftirmeta, tá vit savnast aftur í skúlastovuni.

Tað var sera meiningsfult at peika á Nám sum høvuðsfyrireikara og at byrja við at seta eitt sindur av peningi av til endamálið.

Eg vildi samstundis ynskt, at vit kundu gjørt líknandi breiðar semjur um so mangt annað týdningarmikið í okkara samfelagi.

Eg kundi nevnt fiskivinnupolitikk og pensjónspolitikk, men eisini filmspolitikk og málpolitikk. Har er langt á mál hjá okkum.

Sum undirvísari eri eg von at nýta góðar ella serstakar filmar at seta eitt evni fram í ljósið og inn í fatanina hjá yngra ættarliðnum – bæði í føroyskum og fronskum. Eisini filmar um Holocaust, m.a. klassikkaran hjá François Truffaut, har ein jødi eisini verður fjaldur – ikki á loftinum, men í kjallaranum á leikhúsinum, har hann sjálvur var stjóri, áðrenn Frakland varð hersett av Týsklandi í 1940. Tann støðan, sum víðgongd ideologi er gróðrarbotnur fyri, verður í “Le Dernier Métro” lýst við einum dupultleika næstan uttan líka: dupultlív, dupulttýdningur, fals, loynidómar og tað at fjala eru í hvørjum orði, á hvørji húsahædd, í hvørjari relatión.

Og eg vænti, at víðgongda ideologiin í blandi við einum flogvitigum leikstjóra og við fantastisku filmslistini enn einaferð fer at taka okkum á bóli, hvussu sterkt bland hetta er at viðgera trupla evnið – eisini til didaktiska nýtslu. Vit hava jú verið her fyrr, ha?

Vit hava sæð “The Diary of Anne Frank” (Biografi og Drama frá 1959), “Le dernier Métro” (Drama og Romansa frá 1980) “Schindler’s List” (Drama frá 1993), “La vita è bella” (Kommedia og Romansa frá 1997) og fleiri aðrar...

Men tann ófatiliga støðan, eitt samfelag kann koma í, tann ófatiligi óndskapurin, sum søgan var vitni til undir 2. Veraldarbardaga og bæði fyrr og eftir tað; tann etiska tvístøðan, sum menniskjuni tá koma í, teir heimspekiligu og gudfrøðiligu tankar, sum tá eru viðkomandi, MUGU vendast og snarast og eygleiðast í ØLLUM smáflatum - regluliga. Vit mugu baða okkum í reindyrkaðari filantropi og seta hana upp ímóti tí ræðuliga øvuta. Vit mugu inspirera okkara børn og ungu, vit mugu viðgera mannasøguna – ikki minst hesar myrku blettir á tíðarlinjuni ymsa staðni “á hini skæru himna-stjørnuni, sum heimur okkar er” - fyri at sitera norska atventssangin, sum Rúni Bjarkhamar týddi hann til føroyskt.
Og eg haldi, tað er hóskandi at lesa 3. ørindi í sanginum upp, tað, sum er halgað 3.sunnudegi í atvent:

Kveik ljós
Trý ljós, sum loga, har kríggj og ósátt stá
Har frælsið verður fjøtrað, slít tú tær leinkjur tá
Lat mannavirðið sigra, tí alra ogn er tað
Kveik ljós hjá øllum teimum, íð syngja frælsis lag.

Eg vil nú takka tveimum ljósberum, tveimum kyndlum:

Takk Nám fyri fyrireikingarnar til Holocaust-dagin nú 27. Takk fyri strembanina eftir góðum dagførdum og viðkomandi undirvísingartilfari! Takk fyri kunning, førleikamennandi skeið og fyri tykkara útrættu hendur til samstørv við aðrar partar av samfelagnum.

Takk Filmsfelagið fyri tykkara ótroyttiliga arabeiði fyri, at vit í Føroyum regluliga kunnu síggja góðar og fjølbroyttar filmar í biografinum – ja, úr øllum heiminum. Eg eri ikki so ofta til sýningarnar mikukvøld, sum eg vildi, men tað ger nakað við mína kenslu av okkara samfelagi, at eg veit, at dygdarfilmur, vitanar- og listarvirksemi fer fram her. At vit á ymsan fjøltáttaðan hátt hava frælsi at viðgera alt hugsandi.

Ein vitan um regluliga útlufting og høvuðsreingerð í okkara viti og kenslum, skapar vón og ljós.

Nú fara vit at síggja JoJo Rabbit - má hann - umframt filmsuppliving okkara í kvøld - gerast eitt av okkara árinarmiklu undirvísingaramboðum móti fólkadrápi!

- Hanna Jensen - 

Áttanda Geytakvøldið kunngjørt

Leygarkvøldið 15. februar verða Geytavirðislønin og Áskoðaravirðisløn Tórshavnar kommunu latnar bestu føroysku stuttfilmunum í Norðurlandahúsinum.

Til áttandu filmskappingina eru komnir 20 filmar. Úr innkomnu rúgvuni hevur dómsnevndin valt 8 filmar, sum verða karmurin um Geytakvøldið í ár.

Eyðkennið fyri innkomnu filmarnar er dirvi, fjølbroytni og hugurin at ganga nýggjar eksperimenterandi leiðir.

Talan er um ymisk filmsløg, sum hvør í sínum lagi tala til ymsar málbólkar. Harumframt royna innkomnu filmarnir at náa ymisk støði í stíli, og størri dentur verður nú lagdur á sjónleikin og leikstjórnanina, eins og filmiska frásøgusnildin verður brúkt elegantari enn fyrr. Tekniskt er góðskan eisini blivin betri, og søgurar eru týðuligari, mest tí at nú verður oftari skorið inn á bein.

Úr filmsrúgvuni kann nevnast: Animatiónsfilmar, sum royna nýggj og bersøgin útrykk, eini heimildarfilmurin brúkar nýggjan frásøgumáta, fyri børnum skapa tveir vertir ein øðrvísi heim og í ár er ein sangleikur fyri fyrstu ferð komin Geytadómsnevndini í hendi.

Fyrr sóust somu evni ofta í fleiri filmum, sum komu til Geytakappingina. Nú sæst skilliga at filmsvinnan hevur fingið betri umstøður, og at hon nú hevur nøkur ár á baki. Eins og í fjør verður vinnarin í Klippfiskakappingini sýndur og úrslit úr Nóllywood eru millum úrvaldu filmarnar.

Geytakvøldið verða hesir filmar vístir:

Pápar mugu ikki forskrekkjast (Jónfinn Stenberg, Klippfiskvinnari 2019, 2:35 min)

1 Við fyrsta eygnabrá (Esther á Fjallinum 2019, 11:30 min)

2 Verkir (Theresa & Karina Jákupsdøtur 2019, 23:29 min)

3 Hví eru vit her? (Búi Dam & Dánjal á Neystabø 2019, 22:00 min)

4 Ósøgd orð (Nóllywood 2019, 9:49 min)

5 Trøllabeiggi (Gudmund Helmsdal 2019, 30:00 min)

6  The River (Atli Brix Kamban 2019, 3:31 min)

7 Smoothie Baby (Nóllywood 2019, 1:40 min)

8 Vit/Kenslur (Nóllywood 2019, 13:53 min)

Dagsins bók

Dagsins bók, er hon, sum Jóan Pauli Joensen greiddi frá um í almannavarpinum í morgun. Hann skal ritstjórna eini føroyskari útgávu, sum skal gevast út á føroyskum, donskum og enskum og í talgildum líki.

Síðan eg rendi meg í hana á einum antikvariati á Vesturbrúgv í Keypmannahavn, hevur hon staðið komplett á bókahillini sum eitt møbilstykki, Trap Danmark, í útgávu frá 1930, tá Gunnar Knudsen í Charlottenlund og E. Weitemeyer, høvdu brúkt 11 ár til ritstjórnararbeiði av hesum níggjunda bindi av tilsamans tíggju. Tað siga teir í fororðunum.

Eisini verður sagt at Færø Amt parturin, sum er í hesum bindi, í bókstavarøð fekk stuðul frá Gunnar Dam, Anton Degn, Geodætisk Institut, M.A. Jacobsen, Ejnar Knudsen, Alfred Larsen, Poul Nørlund, D.P. Otzen, Hj. Ringberg, A.C.A. Strubberg og Vandbygningsvæsenet.

Sagt verður ikki hvør hevur bundið inn. 90 ár seinni haldi eg at tað er flottasta avrikið.

Tað sigur nokkso nógv um fyribrigdi bók, ikki minst leksikon, og so um netstøð sum Wikipedia, sum ikki hava eitt handgrípiligt estetiskt bókaúttrykk, men heldur eru søvn við vitan, sum altíð verða dagførd og ongantíð prentað.

Krígsfotografurin - filmur og masterclass

Mikudagin 29. januar kl 20:00 vísir Filmsfelagið danska filmin Krígsfotografurin. Filmshúsið hevur boðið leikstjarnum, Boris Benjamin Bertram, og fotografinum, Henrik Bohn Ipsen, til Føroya í hesum sambandi.

Eftir sýningina fara teir báðir at tosa um filmin og at svara spurningum í Havnar Bio, har Filmsfelagið vísir film hvørt mikukvøld. Tina í Dali Wagner, sum er stjóri í Filmshúsinum, fer at stýra prátinum, og Ole Wich fer at innleiða sýningina í Filmsfelagnum.

Í seks ár hava Boris og Henrik fylgt kenda krígsfotografinum Jan Grarup til arbeiðis í lívshættisligum krígsøkjum úti í verðini og so heima við hús í Danmark.

Dagin eftir filmsýningina fer Tina at skipa fyri masterclass í Filmshúsinum við Boris og Henrik frá klokkan 14:00 til 17:00.

- Vi vil fokusere på samarbejdet mellem fotograf og instruktør, samarbejdet med hovedpersonen Jan Grarup, og vi skal tale om hvordan man planlægger optagelser i farlige områder, om research, om æstetik og etik og om filmens narrativ. Vi viser klip fra både denne film og andre film som Boris og Henrik har arbejdet på sammen, sigur Tina.

Masterclass undirvísingin kostar einans kr 175,00 og tilmelding er á tina@filmshus.fo

Krígsfotografurin er í uppskoti at fáa Robert virðislønina sum besti heimildarfilmur. Avgerðin fellir sunnudagin hin 26. januar.

Boris Benjamin Bertram er útbúgvin leikstjóri á Danska Filmskúlanum í 2005. Henrik Bohn Ipsen er útbúgvin fotografur á Danska Filmskúlanum í 1997.

Atgongumerkjasølan til filmsýningina er byrjað við skivuna í biografinum og á netinum.

29/1 kl 20:00 Krigsfotografen (Boris Benjamin Bertram DK 2019 78 min)

Nógv fólk í biograf

Ongantíð áður hava so nógv fólk gingið í biograf sum nú. Tað sigur Jákup Eli Jacobsen, sum rekur Havnar Bio, har Filmsfelagið vísir film hvørt mikukvøld..

Beint nú hava ikki færri enn 528 fólk sæð heimildarfilmin "Marianne & Leonard: Words of Love" í Filmsfelagnum.

Tónleikafilmar av hesum slag hava altíð verið serstakliga vælumtóktir í biografinum.

Fýra av døgunum millum jól og nýggjár vóru størstu dagar nakrantíð hjá Havnar Bio.

Mest sæddu filmar í undanfarna ári vóru:

1 Løvernes Konge
2 Avengers Endgame
3 The Birdcatcher's Son
4 Joker
5 Frost 2
6 Aladdin
7 Sådan træner du din drage 3
8 Spier Man: Far From Home
9 Star Wars: The Rise of Skywalker
10 Jumanji: The Next Level

Filmsheitini eru í flestu førum donsk, tí filmarnir verða sýndir við donskum undirteksti og eru frá donskum útvegarum.

The Birdcatcher's Son varð tó sýndur við føroyskum undirteksti.

Havast skal í huga, at nakrir av mest sæddu filmunum vórðu frumsýndir beint fyri ársskiftið og eru tó á topp 10 listanum fyri alt árið 2019.

Í fyrstuni var myndin

Aftur í dag var eg mintur á ósvitaligu styrkina í myndini. Ein so ósvitalig styrki, at í minsta lagi eftirlit má til, og hjálpir tað ikki, so er tað fyrst ávaring og síðan fullkomið bann, eyðablikkiligt myndabann.

Tað minti Facebook meg á í dag, nú kjøt verður selt frá bóndanum í Búðini úti á Heyggi á Velbastað.

Tað púra gerandisliga, sum er í matsølu, og tað púra natúrliga, sum er í heimligum slakti, verður skrásett sum vandamikið og niðurbrótandi í altjóða eygum.

Í einum automatiseraðum snareftirliti fer pengasterkasta fyritøka í verðini instantly eftir føroysku myndini, at rætta staðbundna forfallið inn til altjóða standard.

Men havi eg dirvi, so kann eg klikkja og taka hana fram undir egnari ábyrgd, demoraliserandi myndina.

Herrópið og stavnhaldið hjá pengasterkastu fyritøkuni, sum varð stovnað í 2004 og hevur adressu á Hackergøtuni í Menlo Park, er enn sum áður Give people the power to build community and bring the world closer together.

Men henda myndin er ov sterk og ágangandi fyri felagsskapin.

Kanska tí at altjóða og serliga amerikanska krígs- og dreparamentanin ger myndafatanina óunnuliga, tí vit onga PISA kanning hava at stuðla okkum til tá umræður mynda- og propagandabrúk.

Bókstavamentanin stendur sterk, men tey sum lesa minst hava betri uppiborið. Tí í fyrstuni var myndin. Ikki orðið.

Bilisma fer at taka lívið av okkum

Nú er aftur kjak um, hvar Tjóðleikhúsið skal verða. Áki, sum situr í Suðuroy, skrivar á portalinum In.fo í dag, at 2400 borgarar hava mótmælt, at ein Tjóðpallur skal vera har, sum bæði kommuna og landstýrið hava peikað á í fleiri harrans ár, nevniliga á Skálatrøð í Havn.

Men út til ovurhondsstóra parkeringsplássið, sum kommunan umsitur av einslistum fyri okkara skattapening, er ein handil, sum eigur mest sum allar bygningar, ið longu verða leigaðir út til ymisk privatpeningalig og profittmaksimerandi endamál, eisini til tað almenna skattasystemið. Í hesum eina handli hava viðskiftafólkini um skivuna fingið høvið at skriva undir eitt kræddarseymað mótmæli, nú tey kortini vóru har og keyptu, innan tey settu seg aftur í bilin, sum stóð á vælhildna kommunala parkeringsplássinum uttanfyri.

Henda atferð gevur mær enn einaferð høvi at grunda yvir, hvør bestemmar í Havn. Eirindaleysa handilslívið ella fólkavaldi kommunali myndugleikin.

Samstundis sum vit fyri somu skattakrónur, ella í hvussu er skattakrónur úr somu lummum, hava bygt og støðugt byggja út samferðslukervið, verða fólk minni og minni mobil. Hóast hundraðtals brúktar skattamilliónir, skal alt verða á heimrustini, har tey sjálvi búgva. Nú verður tað gudhjálitúmær ein øvutur trupulleiki, at vit hava og fara at bøta um samferðsluviðurskiftini.

Í somu grein hjá Áka í dag verður sagt: "Røddir hava eisini verið frammi um at byggja tað (Tjóðleikhúsið, red.) onkustaðni í Eysturoynni, beint við tunnilin. Mett verður, at har liggur tað líka væl fyri sum á Skálatrøð, tí tað verður líka skjótt hjá nógvum fólki at koyra hagar, sum tað verður at koyra oman ígjøgnum býin í Havn, og oman á Skálatrøð."

Tað vil siga, at bleyta menniskjan verður ikki sett í miðdepulin, tá býarplanlegging verður hugsað og framd. Nei, tað eru hørðu ferðslulutirnir, bilarnir, sum skulu hertaka og eiga rúmið, antin teir eru elektriskir, bensin ella diesel drivnir. Bilar fram um alt. Koyrandi ella støðlaðir.

Bilurin skal gera av, hvar føroyingurin skal søkja sær uppliving. Bilurin skal gera av, um vit yvirhøvur fáa eitt tjóðleikhús í Havn ella aðrastaðni. Bilurin. Ikki eingang borgarliga atkvøðan fjórða hvørt ár, ella professionella býarfyrisitingin og allar minst mentalívið.

Nei, bilurin skal bestemma. Eisini tá hann ikki verður brúktur. Tá skal hann parkerast. Ókeypis á kommunala økinum, sum bæði land og komuna hava peika á í áratíggju. Gott at vit, sum velja og betala, eru tolnari enn tey, sum kradda.

Men eg má so siga, at eitt tjóðleikhús hevði verið stuttligari enn eitt parkeringspláss. Ja, allur miðbýurin hevði verið stuttligari, um størri fyrilit varð víst teim bleytu trafikantunum, heldur enn einsíðugt bara at taka hædd fyri hørðu trafikantunum og teirra goymsluplássi.

- Nakrantíð hugsað um tað, at bilurin hevur so sterkar fastatøkur á okkum, kvinnum og monnum, at hann helst fer at taka lívið av okkum?

Hugsað um tað. Stilla upp, og tú fært mína atkvøðu.

PS! Verkætlanin við Tjóðleikhúsinum ber í sær 12 (tólv) fleiri parkeringspláss enn tey núverandi. Eisini er ætlanin háttað soleiðis, at tú koyrir inn, parkerar og kanst koma turrskødd ella turrskøddur úr ómissandi bilinum, og ganga inn í Tjóðleikahúsið. Nú verður bara bíðað eftir Mentamálaráðnum.

Ber til at gera satiru úr Holocaust?

Fyrsti almenni føroyski dagur til minnis um Holocaust nærkast. Dagurin er 27. januar og skal eftir samtykt í Løgtinginum hereftir haldast í Føroyum. Orsøkin til at júst hesin dagur er valdur er, at 27. januar fyri 75 árum síðan bjargaði Reyði herurin hjá Sovjettsamveldinum jødum og øðrum kúgaðum fólkum úr týningarleguni Auschwitz-Birkenau.

Sum upptakt til fyrsta Holocaustdagin í Føroyum fer Filmsfelagið at vísa spildurnýggja filmin Jojo Rabbit, sum nýsælendski Taika Waititi hevur gjørt úr søguni Caging Skies. Taika Waititi er jødi og maori.

Hanna Jensen fer at innleiða sýningina, sum er mikudagin 15. januar í Filmsfelagnum.

Filmurin Jojo Rabbit er ein amerikansk satira um Holocaust og Nazitýskland. Vit fylgja 10 ára gamla týska dronginum Johannes Betzler, sum verður kallaður JoJo og mest av øllum stríðist við einsemi. Tað er Roman Griffin Davis, ið hevur leiklutin sum Jojo. Tá hann ein dagin uppdagar, at mamman, sum er Scarlett Johansson, krógvar eina jødiska gentu (Thomasin McKenzie) á loftinum, noyðist hann at endurskoða tilveruna. Jojo fer til loyniliga og ikki sørt uppspunna hjartavinin, sum er leikstjórin sjálvur, Taika Waititi, ið leikar Hitler, at siga honum frá um hetta skakandi loyndarmál heima við hús. Tað er í hesum sambandi og samskifti, at Jojo ásannar eina blinda tjóðskaparkenslu, sum bara hann megnar at bjóða av og - kanska - mana í jørðina.

Tí er Jojo Rabbit ikki sum filmar flest.

Sama tema og somu frásøgulutir hevur franski meistaraleikstjórin François Truffaut brúkt í filminum Le Dernier Métro í 1980.

Øll hava atgongd til filmar hjá Filmsfelagnum.

Sigert á russiskum

Í fyrrárið var eg í Moskva at vísa føroyskan stuttfilm saman við Bjørn Kunoy í Dom Kino mitt í býnum. Í elevatorinum upp til biografin, sigur ein djúp rødd: ”Gott kvøld og vælkomin til Moskva!” Eg hvakk við, tí hvussu sært tú á fólki, at tey duga føroyskt?

Tað var Andrei Melnikov, sum ikki bara dugdi føroyskt, men eisini øll mál úr okkara grannalondum. Eg varð bergtikin.

Tá bókadagar vóru í Norðurlandahúsinum møttust vit aftur, tí hann legði fram bókina um Sigert í Kirkjubø á russiskum. Ja, á russiskum.

Men hvussu í allar víðu verð bleiv tað til?

- Nú skal eg fortelja, hvussu hugskotið um útgávuna av bókini hjá Sigerti gekk út. Vinir hjá mær í Føroyum høvdu leingi tosað við meg um, at bókin burdi verið týdd til russiskt. So fór FarLit til Russlands at luttaka í einari stórari bókamessu, Moscow Non-Fiction Book Fair, sum var í november 2018, og eg gjørdi royndartýðingar av nøkrum føroyskum bókum fyri tey, harímillum Siberiabókina. Á messuni hittu vit leiðsluna í forlagnum Paulsen, sum gevur út bøkur um Arktis og Antarktis, og avtalaðu samstarv um útgávuna av hesari bók. Eg fekk stuðul frá Mentanargrunni Landsins í Føroyum fyri týðingina, og eg gjørdi hana um várið 2019. Bókin kom út august 2019 og vit høvdu eitt kunningarátak um hana á eini stórari bókamessu í russiska býnum Irkutsk í Suðursibiria 31. august og 1. september, umframt 4-5 aðrar kunningar av hesum slag í Irkutsk og í Moskva í bókasøvnum, bókahandlum og á Moscow Non-Fiction Book Fair í 2019. Bókin selur væl og verður kanska útseld skjótt, so annað upplag er ikki útihýst, skrivar Andrei Mel, sum hann kallar seg, á klingandi føroyskum úr Russlandi í dag.

Spurdur um týðingararbeiðið, sigur hann, at tað var ikki so lætt at týða bókina hjá Sigert.

- Eg týddi fyrstu tveir kapitlar úr føroysku útgávuni, men tó soleiðis, at eftirsum bókin var upprunaliga skrivað á donskum, týddi eg restina úr donskum og forbetraði týðingina av kapitlunum 1 og 2 eitt sindur, grundað á danska tekstin. Tað var sera avbjóðandi at týða tey mongu nøvnini á djórum, fuglum, fiskum, plantum, trøum og so framvegis, sum Sigert umskrivaði í sínum naturalistisku frágreiðingum, sigur Andrei Mel.

- Nøkur orð tóktust mær bara at finna í nútíðar norskari orðabók og ikki í danskari, sigur Andrei og vísir á, at tað var eisini eitt problem við nøkrum fólkasløgum, sum tá itu øðrvísi enn í dag, og serliga fólkaslagið "Ambater".

- Serfrøðingar í fólkasløgum úr Útnorðursibiria kundu ikki finna út av, hvørji tey vóru, hóast sannlíkast var, at tað antin vóru enets (samojedar) ella Avamættin av nganasanun, sum eisini hoyra til samojedar, sigur Andrei.

- Danska málið í bókini var eitt sindur øðrvísi enn danskt er í dag, meir ávirkað av týskum, ikki minst í orðaraði, men annars var tað ikki ein stórur munur. So tað var tað.

Hetta hevur verið tann fyrsta "stóra" bókin, sum eg havi týtt í lívinum, vónandi ikki tann síðsta, sigur Andrei Mel, sum er ógvuliga fegin um úrslitið og sendir mær nakrar myndir at brúka á blogginum.

Hann endar við innbjóðandi orðunum: - Um tú hevur aðrar spurningar, ert tú vælkomin at spyrja - eg skal svara nógv skjótari enn hesa ferð!

Eg takki so miriliga fyri at sleppa at fortelja føroyskum lesarum um Andrei Mel og hansara arbeiði at týða ferðina hjá Sigert í Kirkjubø til russiskt.

Takk fyri, Andrei!

Eydnan er at finna...

Tað er mánakvøld í ivaveðri og eg møti Edward Fuglø í durinum í Tjóðleikhúsinum í miðbynum í Havn. Har hevur hann gjørt pallmyndina til satiriska skemtileikin Kynstrið at vera eydnusamur, ið byggir á tesur hjá týska heimspekinginum Schopenhauer, sum varð føddur fyri meir enn 230 árum síðan, og sum ein annar klaksvíkingur, Anfinnur Heinesen, hevur leikstjórnað og sjálvur triði spælir við í.

Jenny Petersen gevur mær eitt nummar á bringuna, og innkomin uppdagi eg, at høllin er ein kulissa, øll sum hon er. Stólar og sofur at sita í, sum vóru vit í Dugna á Hjalla ella í einum risastórum endurnýtsluhandli hjá Frelsunarherinum í einum kontinentalum stórbyi, har allir lutir hava livað eitt lív og siga eina søgu, soleiðis beint uppá okkum, har vit sita. Á vegginum er ein bingomaskina, sum spýtir bóltar við numrum á, tá leikurin er byrjaður, stillført og avmált sarkastiskt sum ein stórbýarblues hjá Kaurismaki. Jú, vit eru á bingo mitt í býnum. So er høllin bilverkstaður við neonljósum úr loftinum, so eitt fyrilestrarhøli á lærdum háskúla, og so miðsavna teir triggir leikararnir seg í flúgvarastólum, sum standa mitt á pallinum og á vegginum aftanfyri. Til høgru er ein tjúkk springmadrassa sett á veggin, og er filmslørift, tá lýst verður á hana. Hetta er ein storbýarlummi av teim mest undirfundiga sjáldsamu, eg nakrantíð eri komin inn í. Og tað beint av trongu mentanargøtuni í høvuðsstaðnum.

Tey skifta orð sínamillum. Stig fyri stig, setning fyri setning, taka tey rúmið í hesum tíðarlumma saman við ljósmeistaranum og tónleikinum. Rúmið er baðað í sansaligum upplivingum har tú umframt at hoyra skjóttskjótandi setningarnar, sum í fleiri førum eru so uppspentir, at teir eru um at bresta mitt í luftini, onkra løtu í spølni, onkra løtu í fysiskum duelli og onkra løtu í djúpari satiru, sum tá tey eru úti og eta og kommentera, hvussu smakkar, og blíva fyllri og fyllri í myrkrinum kring fartelefonina, sum lósu tey mín egna blogg úr Áarstovu. 

Men allar bestar eru inngangandi rørslurnar hjá Gunnvá Zachariasen. Ikki langt burturi, har hon stendur í hvøssum kastljósi í myrka salinum, er hon so illa heitin, at hon trýstir lógvarnar saman og snarar fingrarnar í ekka ella forfjamskaðari hálvbøn, við óunnuligum fjálturstungnum smárørslum av umberandi slagnum, ein fantastiskur inngangur. Og Gunnvá stendur eisini fyri mest fantastiska visuella partinum, eg sá gjøgnum allan leikin og enn havi undir eygnalokunum. Hon skiftir, letur seg í eina so stutta blusu, at nalvin, sum er alt annað enn slættur, er berur, og miðkroppaskinnið ger eina púra natúrliga pylsu, tá hon ekshibitionistiskt fer at lyfta seg upp í einum bita á vegginum, at íðka á pallinum og síðan at sleingja seg á sofuna, sum flúgvarasetrini nú eru vorðin til. Júst hendan exsposé, hesar báðar framsetingar ella framførslur, eru sterkastar og mest undirbyggjandi, tá evnið í leikinum verður havt í huga. Her er Gunnvá farin at fýra eina feita afturvið Bob Marley. Priceless.

At stilla seg út og ikki at stilla seg út. At finna javnvágina millum hesi eksistentiellu útpunkt í einum ofta narcissistiskum nútíðarsamfelag, har øll eygleiða alt, fyri ikki at siga tráelta, men royna av almakt at lata sum einki, nada, bara fyri ikki at stíga út úr karakteri og leikluti. Allar hesar ikki bara stuttligu, men eisini djúpt hugvekjandi eygleiðingar úr nútíðarsamfelagnum, har størsta ræðslan er bangilsið fyri at verða gloymdur, fear of missing out, verða hildnar upp móti talmerktu lívsreglunum hjá harra Schopenhauer um eina toluliga tilveru. 

Tær hálvthundrað reglurnar verða lýstar upp á veggin sum í operu, og teir tríggir leikararnir lesa uppá skift, smakka og taka kannandi aftur í aftur orðini, sum vóru vit á bíbliumøti, har ein lesur skriftstaðið og hini sláa upp fyri at eftirkanna og reviderað um rætt varð lisið. Satiran slær gjøgnum øldir. Júst hetta fati eg sum fremstu styrkina og mest presissu undirhaldskraftina í hesum undirfunduga leiki, har pessimisturin og í ringasta føri misantropurin møtir lekjandi listini eitt mánakvøld í Havn. Púra óforvarandi. Og júst hetta, at møta listini, er ein av reglunum hjá Schopenhauer.

Tá so leikararnir seta seg í upplýstu reiggirnar hjá Edwardi eri eg seldur. Gott gamaldags teatur, sum tó er on-line og topp tjúnað heilt upp undir loftið í nútíðarsamfelagnum. Stuttligt, ikki bara í løtuni saman við øðrum í hesum ríka rúmi, men langliga stuttligt, stuttligt í langa tíð. Soleiðis verða eydnusamir tankar sáddir av palli eitt mánakvøld í einum tíðarlumma í Havn beint inn av mentanargøtuni. Takk fyri tað. 

Annfinnur Heinesen hevur týtt og lagað til føroysk viðurskifti eftir leikriti hjá danska Rune David Grue. Leikarar eru Gunnvá Zachariasen, Birita Adela Davidsen og Annfinnur Heinesen. 

Andrias tilnevndur Robert-virðisløn

Hvørt ár skipar Danska Filmakademiið fyri at Robertvirðislønin verður handað nýggjum filmum, stuttum og langum.

Í dag eru øll tey tilnevndu kunngjørd og greitt er, at Andrias Høgenni er ein teirra.

Tað er fyri stuttfilmin Ikki illa meint, sum í fjør varð vístur í Cannes og fekk Canal+ virðislønina.

Í báðum førum er tað fyrstu ferð at ein føroyskur filmur hevur verið vístur í tílíkum kappingum.

Frammanundan hevði filmurin vunnið Geytan.

Sum hin einasti í Føroyum, ja í øllum heiminum, hevur Andrias vunnið Geytavirðislønina tríggjar ferðir.

Næsta Geytakapping verður leygardagin 15. feburar. Men tá er Andrias ikki við.

Undirvísingarportalurin Snar hevur gjørt sáttmála við føroyskar filmsframleiðarar, um loyvi at brúka teirra filmar í undirvísing í Føroyum.

Millum hesar filmar er Ikki illa meint.

Umframt at síggja filmin og aðrar við, ber eisini til at lesa um Andrias, sum á Snar verður lýstur soleiðis:

Andrias Høgenni (f. 1988), er filmsleikstjóri og ættaður úr Tórshavn. Áðrenn hann fór á filmslistaskúlan 18 Frames, og seinni Super16, nam hann sær royndir innan filmsgerð í sjónvarpsrøðini “Agurk”, og tá hann gjørdi videotilfar og filmsummæli til ungdómsblaðið MESS. Í 2013 fekk hann prógv sum filmsleikstjóri, og endafilmurin Timerne med Christine varð sýndur á Odense International Filmfestival.

Andrias hevur leikstjórnað stuttfilmarnar Stev (2009), Ávegis (2011), Harmoni (2012), Eina (2013), Det mand ikke taler om (2014) Kom og dansa (2015), Stina Karina (2015), Et knæk (2016) og Ikki illa meint (2019).

Fleiri av filmunum hjá Andriasi hava verið sýndir til Geyta-filmskvøldini í Norðurlandahúsinum, og hann hevur verið umboðaður øll árini. Í 2015, 2016 og aftur í 2019 vann Andrias Geytavirðislønina og í eina førinum eisini Áskoðaravirðislønina.

Eisini var Andrias við til at stovna yrkisfelagið “Føroysk Filmsfólk”, og í 2014 vann hann virðislønina “Årets filmtalent” frá Odense Filmværksted.

Á filmstevnuni í Cannes í 2019 vann Andrias við filminum Ikki illa meint Canal+virðislønina. Tað er fyrsta ferð at ein føroyskur filmur hevur verið vístur í Cannes.

Nám hevur gjørt sáttmála við Andrias, um at fáa rættindi til at brúka filmarnar Eina, Kom og dansa, Stina Karina og Ikki illa meint í skúlunum. Filmarnir og uppgávurnar venda sær fyrst og fremst til elstu flokkar fólkaskúlans, miðlabreytir og miðnám.

Frammanundan hevur Nám keypt rættindi til filmar hjá Sakarisi Stórá, Anton Petersen og Heiðriki av Heygum. Ætlanin hjá Námi er at økja um tilfarið á hesi filmssíðuni, so eitt breitt úrval av nýggjari føroyskari filmslist altíð er tøkt til undirvísing.

Filmarnir kunnu eisini brúkast í tvørfakligum samstarvi, serliga á miðnámi millum lærugreinarnar filmsvísund, føroyskt, myndlist og sálarfrøði. Filmar, sum verða nevndir, kunnu í flestu førum lánast á Býarbókasavninum í Havn, eins og Nám hevur eitt avmarkað savn við filmum til láns. Brot úr filmum, filmsitat, eru ofta løtt at finna á YouTube.

Eru ivamál um tilfarið og film til undirvísing yvirhøvur, eru vit á Námi altíð til reiðar at hjálpa og ráðgeva, alt eftir førimuni.

Norsk filmsheilsan til Føroya

"Filmhøvding" man vera mest sjáldsama heitið, eg havi fingið á einum jólagávupakka. Soleiðis varð í hvussu er skrivað uttan á norska smápakkan, sum um jólini kom frá fyrrverandi stjóranum á Norsk Filminstitut, Jan Erik Holst.

Innihaldið var nýggja bókin To liv - Zwei Leben, sum Jan Erik hevur ritstjórnað, og sum byggir á greinar hjá høvundunum, ið niðanfyri síggjast standandi frá vinstru: Lise Gustavson, Jan Erik sjálvur, Per Haddal, Christian Boe Astrup, Bjørn Olaf Johannessen, Øivind Hanche og fremst fyri eru Jan Kløvstad, forleggjari, Trond Olav Svendsen og Bent Kvalvik. Myndin er tikin á Goethe Instituttinum í Oslo, tá bókin varð liðug.

Niðanfyri sæst Jan Erik Holst á bókamessu í Frankfurt í oktober, har hann legði bókina fram. Sitandi við borðið aftast til høgru sæst Linde Fröhlich, sum er stjóri fyri Nordischen Filmtage Lübeck.

Jan Erik hevur sent eitt jólabræv til føroyskar lesarar um bókina, og ikki minst um hvussu hugskotið um bókina kom til hansara í juni í fyrrárið:

Ny bok om norsk-tyske (og noen færøyiske) filmforbindelser!
Av Jan Erik Holst

At Færøyene og Norge har hatt mange filmforbindelser er ikke noe ukjent fenomen. Filmen Selkvinnen fra 1953 ble tatt på øyene og er vist flere ganger i Tórshavn og andre steder. Katrin Ottarsdóttir har gjestet oss flere ganger og øyenes nye store filmhåp, Sakaris Stórá, er utdannet ved Nordland Kunst og filmskole.

Men hvem visste at tyske filmpioneerer var instrumentelle for kinodriften på Færøyene via Norge?

I min nye bok To liv - Zwei Leben, som ble lansert i Frankfurt i oktober har jeg inviterte den norske filmprofessoren Gunnar Iversen til å skrive om to grunnleggende nomader og institusjonsbyggere; Paul Carl August Kräusslich (1867-1919) og Heinrich Carl Köpke (1855-1910). Begge satte sitt preg på mange norske byer som omreisende filmmenn fra århundreskiftet av, og senere som eiere av faste kinolokaler i flere byer.

Både Kräusslich og Köpke kom til Norge rett før århundreskiftet. De reiste først rundt med film, men etablerte senere en rekke kinoer i årene mellom 1906 og 1908, da Norge opplevde en eksplosiv vekst av kinolokaler. De to tyske pioneerene fikk en spesiell posisjon på Sør-Vestlandet og i Midt- og Nord-Norge. Ikke bare på grunn av sine turnéer og sine faste kinolokaler, men også fordi de produserte film selv. Tidlig supplerte de sine mange filmer fra eksotiske steder med lokale aktualitetsfilmer. Dette var små korte dokumentarfilmer, lenge før ordet dokumentarfilm var blitt myntet, og de viste fram ulike sider av Norge for et publikum som ikke hadde tilgang til mange stillestående eller bevegelige bilder.

Rundt året 1905 var dessuten de patriotiske følelsene sterkere enn tidligere her i landet, og mange tilskuere lot seg lokke av lokale bilder, filmer fra den nære verden, som av filmer fra eksotiske og fjerne verdensdeler. Filmmediet spilte i disse årene en ikke ubetydelig rolle for at det norske folket skulle se for seg Norge som en egen nasjon og et eget geografisk område.

Filmene til Kräusslich og Köpke ble dermed ofte trukket fram som ekstra verdifulle, selv av dem som mente at det nye mediet var et farlig medium. Lokale aktualitetsfilmer hadde en pedagogisk og patriotisk funksjon. De viste fram Norge for folket, og de korte aktualitetsfilmene var til og med noe skolefolk kunne enes om som oppbyggelig og verdifull informasjon, selv for barn og unge.

Kräusslich og Köpke spilte dermed en viktig og mangesidig rolle i filmens første år i Norge. De lanserte for alvor det nye underholdningsmediet, men viste også at filmen kunne brukes til noe mer enn bare å underholde. Den kunne brukes til å formidle viktig informasjon om vårt langstrakte lands geografi, skikker, og mangfold av landskap og mennesker. Dermed ble deres mange aktualitetsfilmer også redskap for å forme selvforståelsen i det nye selvstendige Norge.

Invitasjonen til professor Iversen kom etter at Birgir Kruse nevnte for meg at de tyske pioneerene hadde hatt betydning for kinodriften på Færøyene. Han skrev til meg i juni i fjor:

"Færøysk forfatter og journalist, Helgi Jacobsen (f.1954), beskriver i tobindsverket Vestmanna søga (2011) hvordan den frembrusende erhvervsmannen Ólavur á Heygum (1866-1923) i 1907 kjøpte en kinomaskin fra Nordiske Biograf Co. ved C. Köpke i Trondheim i Norge til filmvisning i hjembygden Vestmanna på øen Streymoy. Ólavur á Heygum var fascineret av elektrisitet, vannkraft og telekommunikation og lagde den første færøyske telefonlinie fra hjembygden Vestmanna til hovedstaden Tórshavn i 1905. Hans medhjelper var Andreas Niclasen (1872-1946), kaldet Dia med tilnavnet “á Bø”, Dia á Bø, der indikerer at han kom fra en nu uddød lokalitet syd for historiske Kirkjubø på Streymoy. Da den iltre sjel, Ólavur á Heygum, sluttede at drive biograf i Vestmanna i 1909, tog kollegaen, Dia á Bø, over apperaturet og flyttede det til hovedstaden Torshavn. Langs gaten Tórsgøta, der senere er utråpt som Torshavn kommunes kulturgate, drev Dia á Bø biograf i et hus, der også var maritim skole og udsalg af sæbe. Huset var på grunden hvor Føroya Banki byggede sit hovedsæde. Nu er kommunens informationskontor samt apotek på stedet."

Min bok kan kjøpes direkte fra forlaget, Bokbyen forlag, c/o JEH Filmprosjekter, Elgveien 1, 0852 Oslo mail: janerik.holst@gmail.com

Jan Erik Holst