Nei, lívið er ikki ov stutt til franskan film

Sunnudagin var bastilludagur, fjúrtandi juli, la fête nationale de France, tjóðardagur í Fraklandi.

Tað fekk meg at leita fram eina lítla danska sitatbók um film frá 1985 við absurda heitinum Livet er for kort til franske film.

Um sama mundi komu fleiri bøkur av hesum lættsodnandi lættisoppaslag, sum segðist vera gott av hava við sær sum skeinisopp á vesinum hjá Ekstrablaðnum og har um leiðir, tí nú vann nýggja sjangaran lokumslitteraturur fram.

Ikki dugi eg at siga, um orðafellið at lívið skal vera ov stutt til franskan film, er til á øðrum tungumáli enn júst tí danska. Kanska hava tey tikið filmisku tilsipingina undan ønologiska víngómanum, har teir kræsnu altíð hava sagt, at lívið er ov stutt til vánaligt vín. Tað er til at skilja, ja um allan heim og ikki bara hin franska.

Og fert tú hesa vikuna eitt legg inn á Býarbókasavnið í bilparkeringsgongugøtuni í Havn, ella enn betri á teirra heimasíðu, sum er púra bilparkeringsfrí, so finnur tú franskan film í longum strípum á Filmstriben.

Har er eitt gullnám av fronskum filmi, søguligum og nýggjum.

Tað vóru jú fronsku Lumière brøðurnir, sum í 1895 skaptu filmin, sum vit kenna hann í biografi í dag. Og óneyðugt er at siga, at hyggur tú eftir fleiri fronskum filmum, so fært tú eisini innlit í ein brotpart av fronsku tunguni, og ikki bara teirri ensku, ið er mest sum einaráðandi á handilsliga filmsarknaðnum hvar tú so fert í biograf.

Býarbókasavnið sigur, at á Filmstriben er eitt úrval av góðum filmum, bæði nýggjum og klassiskum, sum kunnu stroymast beinleiðis til teldu ella sjónvarp. Lánitíðin fyri hvønn filmin er 24 tímar. Tá ið lánitíðin er farin, ber til at læna fleiri filmar, tó í mesta lagi 6 filmar um mánaðin fyri hvønn lánara. Øll, sum eru skrásett sum lánarar á Býarbókasavninum, kunnu nýta Filmstriben.

Og skal eg vísa á ein franskan filmsleikstjóra, sum eg kenni gjøgnum Filmsfelagið, so er tað François Ozon (f.1967), ið eins og týski lagsbróðurin Rainer Werner Fassbinder (1945-1982) altíð er í gongd at finna nýggj evni at snara og spinna ein film úr og um.

Meðan keypstænastan Netflix ikki hevur nakran film hjá franska meistaranum Ozon, hevur ókeypis tænastan Filmstriben ellivu filmar hjá Ozon.

Eg vil heita á øll, við áhuga fyri ikki bara fronskum, men fyri filmslist yvirhøvur, at kunna seg við Ozon.

Til ber at seta hol á Ozon við tí stillført skaldsliga svart hvíta meistaraverkinum Frantz (2016), sum fer fram í franskt týska marknaðarlandinum eftir fyrra verðaldarbardaga. Er orka til meir vil eg mæla til nútíðarliga hardcore filmin Dobbelt begær (L'amant double, 2017). Er hugurin til ein film av fittara fólkakomediuslagnum í feriuni, so er at velja Trofæfruen (La Potiche 2010).

Nei, summarlívið er ikki ov stutt til franskan film. Tvørturímóti!

Heimaferð í Havnardali

Eitt gott uppskot fyri føroyskt heiti á enska staycation er heimaferð, sum Jákup Sørensen skeyt upp í morgun. Havnardalur hevur altíð verið útfluktsstaður, sum tey siga um eina hugsaða heimaferð í Havn.

Nú eru gøtur gjørdar og trø eru sett niður, so her er lagamanni at ganga og sóla sær, treytað av at sólin kemur fram. Her er friðarligt, men nøkur fólk ganga gøturnar, meðan ross, gæs og skurðapisur hoyrast dygst við. Ein havnarmaður, vit møta, sigur fra, at hann plagar at ganga í hálvan annan tíma frá portrinum her í Viðarlundini í Havnardali, niðan til byrgingina í gamla vatnbrunninum, har kommunala brennistøðin og bilakirkjugarðurin einaferð vóru, og so niðan brekkuna móti Bøllureyni, oman eftir Rossagøtuni og at enda út í Havnardal aftur.

Her er friðsælt, og í langa tíð hava nakrir kampingvognar staðið her fyri teym. Nú eru tveir eftir, helst eru hinir farnir á festival og ikki komnir aftur enn. Men útsýnið í fagra Havnardali fær meg at hugsa, at her er ein løtt kommunal bústaðarloysn í trongum tíðum.

Ein kampingvognabygd, sum ikki er petti ólík konteynarabygdum, ella trailer park homes, sum vit kenna frá skemtiligum filmsrøðum sum Trailer Park Boys í Nova Scotia. Ein løtt loysn, sum kommunan burdi arbeitt við, nú tørvurin er har og økið er klárt til endamálið.

Men innan vit koma til trailer park homes í Havnardali fara vit at vassa í ánni, sum ber navnið Sandá heilt oman í Sandágerði.

Olaf leggur steinar í Sandá og roynir at lyfta størri og størri steinum. Hetta var hin størsti. Maðkapirrurnar síggjast kvika sær avstað við tann spentarál. Her er fantastiskt, bara eitt steinkast úr miðbýnum. Staycation ella heimaferð púra fyri teg sjálvan og av teim fremstu ferðamálunum í høvuðsstaðnum.

Á heimleiðini av heimaferðini úr Havnardali sæst ferðamannaskipið Seven Seas Navigator hjá Regent, sum tekur 490 fólk, er bygt í 1999 og umbygt í 2016. Fremst fyri er trillibørin hjá Tórshavnar Havn.

Her í krókinum á vestaru bryggju eru sjáldsama nógv litføgur skip at síggja í dag. Her síggjast bláa Katrin Jóhanna úr Miðvági og reyði Esvagt Contender úr Esbjerg.

Staycation

Her er ein krukka við føroyskum kombikkum. Orsøkin er, at danska Weekendavísin, sum altíð hevur megnað at hildið fast um góða innihaldið og eins góða blaðsniðið, hevur lært meg nýggja altjóða ferðahugtakið staycation.

Tað er sum hvørki tíðin ella blaðdeyðin hevur bitið á, hóast avísin leingi hevur verið á netinum og kann lesast beinanvegin, eisini sum e-avís í upprunaliga sniðinum, síðu upp og síðu niður, mest sum uttan lýsingar.

Í nýggjastu útgávuni skrivar Heidi Laura, tað eru ikki tvær systrar á Hvarvinum í Havn, men ein framúr danskur journalistur, um hugtakið staycation, at verða heima í feriu, tí tú dálkar ov nógv at fara á langar flogferðir, bara fyri at gerast ein partur av ómælandi ferðafólkaídnaðinum. Men journalisturin er ikki avgjørdari enn so, at hon kann fara í dialog við seg sjálva um at halda frí og at ferðast, kanska best í toki, sum dálkar minni enn flogfarið og ikki konfronterar hana við flogræðslu og burðardyggu heimsmálini hjá ST.

Ferian er byrjað og allir dagar hava higartil verið í egnum landi. Lukkutíð eru onnur, ið ikki læsa seg inni í egnum landi, men ferðast á ódyrasta hátt við telti at merkja føroysku jørðina undir sær á kampingplássinum yvir við Strond. Møtti einum tilkomnum pari úr Aabenraa, sum sunnudagin søgdu hesa søgu millum kombikkhyljarnar á Boðanesi. Tey skuldu við Norrønu um kvøldið, eins og fleiri aðrar blaðungar familjur, mest danskar, men eisini svenskar, ið berføtt hugnaðu sær á klettunum í fjøruni.

Orsøkin til Boðanestúrin er abbasonurin Olaf. Tað sigur ikki so lítið um, hvussu lívsjáttandi tað er, at hava ein abbason og at passa hann, tá tørvur er. Tí tað er ikki bara pliktarbeiði, tí dagstovnarnir steingja. Tað er eisini inspiratión, sum byggir á áðurnevndu lívsjáttan, sum aftur grípur í greinina í Weekendavísini, sum lærdi meg nýyrði staycation, sum enn stendur bert og bretskt, men ikki er at taka feil av, tí tað rakar eisini nakað í tíðini, sum tá saman um kemur er tað einasta vit eiga, tíðin.

Vit fangaðu kombikk í hyljunum við Boðanesgjógv og heimanfyri á Hvítasandi, beint undir tyrlupallinum.

Gangandi heimeftir vegnum, ið eisini sunnudagar ber nógva og tunga ferðslu, koyra ein maður og kona sum altíð inn á trøðna at geva hønum, dunnum, gæsnum og seyðinum, beint yvir av Boðanesheiminum.

So skjótt tey eru farin avstað, herja freku og svongu likkurnar á breyðið, sum er lagt fyri seyðin. Og tað er ikki við mýkindum. Nakrar likkur seta seg á ryggin á seyðinum at gera hann passivan meðan hinar fara í troðið og matstjala til uppi er. Samstarv og munadygg team building. Ágangurin er so ógvusligur, at einu løtuna er tað sum at síggja nøtrifilmin hjá Hitchcock um Fuglarnar, sum pikka alt, ið livandi er. Munurin er bara at hetta er beint undir Tórsbyrgi ein ljóslivandi sunnudag mitt í juli.

Weekendavísin, sum altíð hevur verið á donsku gøtunum hóskvøld, hevur eisini krossað mínar heimligu leiðir. Eina drúgva tíð helt eg avísina, sum var best hugsandi leygardagslesnaður heima í Havn. Men eftir at ráðini ikki vóru at senda postmenn til arbeiðis henda dag at breiða út hitt góða orðið, segði eg haldið upp, tí avísin bleiv so gomul, tá leygardagurin varð lopin um. Sunnudagar hevur aldri verið ein dagur, har góða orðið verður borið út á henda hátt, úr tasku í kassa. Mest sum allar avísir, 90%, fara til haldarar og restin av Weekendavísini fer í leysasølu, sigur blaðið. Herfyri teknaði eg halda á netinum og skal viðmæla øllum at gera tað sama. Orsøkin er, at allur tekstur og vinklingar í avísini eru ein inspiratiónskelda, óansæð hvat hann snýr seg um. Kanska eisini um listina at halda motorsúkklu, sum hesar tríggjar flottu Nimbus, sum eina sunnudagsløtu standa á Skálatrøð, og skulu við Norrønu í kvøld.

Men dagsins orð staycation - skal hetta bretska nýyrðið hava eina føroyska týðing? Hevur tú nakað uppskot?

Fjølmiðlavónir

Meðan útvarpið og bløðini eru bakgrundsljóð og rekvisittir í kaffisteðginum, tá arbeitt verður í ellivu av teim tólv innvinningarmánaðunum, fært tú eitt dyggari innlit í heimligu miðlarnar tá ferian er farin í gongd. Frá morgni til myrkurs.

Hinvegin vil eg ikki útiloka, at miðlainnsatsurin, viljin at miðsavna seg um relevant evni, spyrja upp í saman og førleikin at miðla evnini til okkara, støðugt havandi borgaran og fólkaræði í huga, er munin betri beint nú, meðan maktin loyvir sær at dyrka bóltsreligiónina í útlandinum, tí heimrustin hóast milliónir, ikki megnaði at skapa brúkiligar karmar til fólksligu íðkanina, ið nú savnar landsins makt, sum var tað ein nýggj religión, bóltsreligiónin, fyri midlar frá øðrum. Altíð frá øðrum.

Var tað ein átrúnaðarligur kultur, ið savnaðist so, varð dagskráin ein onnur og slapp ikki at halda fram. Tí fæst einki líkinda úttalilsi úr fílabeinstorninum til heimapressuna. Maktin er farin í feriu og advokatelitan hóreiggjar sær fyri opnari mikrofon. Tað er ikki óstuttligt hjá borgaranum at hoyra.

Tað eru okkara skattakrónur, sum um skamma stund fara at seta ein brotpart av umsøkjarunum í skattafíggjað starv á tingi. Alliansur, sum ikki bara eru politiskar, eru tað fyrsta og fremsta, sum eg vil hava fjølmiðlarnar at avdúka. Í seinastuni hevur tað eydnast framúr væl í útvarpinum, har innlit, staying power og leveringsdigtigheit eru týdningarmestu arbeiðssetningar.

Umframt informativt stuttligu tíðindasendingarnar til gerandis í útvarpinum, skal sjónvarpssendingin hjá Marjuni Dalsgaard um bygningin Glasir nevnast. Informativt fyri hyggjaran væl og róliga borðreitt við webcam myndum, sum eru forskotnar í tíð, so tær í skundi vísa byggigongdina frá sama fastapunkti. Framúr illustrativt. Bjørtu vónirnar hjá Egon at skapa eitt nýtt Gesamtwerk har handans verk eisini slapp upp á andans tindar og kunnu sameinast í einum og sama lestrarskála eru fantastiskar at eygleiða. Men aftur her eru tað politikararnir, sum sleppa væl frá at siga flosklar sum Vit vistu jú øll og so framvegis. Serføroyskir politiskir flosklar, sum eingin kann draga til ansvars, og sum tí bara sleppa at blóma í einum totalum ansvarsforflygtigilsi av demokratiskum undandrátti, fíggjað úr mínum og tínum fólkalumma í hópin av innvinningarárum. Framúr sending, sum eisini ber til at víðka og perspektivera av nýggjum, so hvørt nýggj mál og rokningar koma fram, í øðrum sendingum. Tá eg kenni hesa ringrás, eri eg sannførdur um at kringvarpið riggar.

Skuldi eg kortini verið í iva, um at kringvarpið riggar, so er tað eitt gott tíðartekin, at nú verða fleiri sendingar enn Pressan útveittar alment. Tað er fantastiskt og hevur øll tey árini eg sjálvur gjørdi fríyrkissendingar verið fremsta ynski. At lata tey, sum hava hug og hegni at gera sendingar, sleppa at gera tað, meðan hini ganga vakt, og so møguliga skifta aftur, til øll eru nøgd. Vaktarskipanir eru neyðugar, men tað er ikki har, at nýhugsan sprettir so nýggj format hoyrast og síggjast á nýggjum pallum, sum eingin visti av vóru til. Tað er hetta innovativa, sum fríyrkisfólk skulu sleppa at dyrka í samstarvi við kringvarpið. So er bara at vóna at samsýningarnar verða at liva av og ikki tað reina hjáputur hjá hyperaktivum fólki sum næstu løtu liggja brakk. Tað er vandi í hvørjari vælferð. Og so kundi eg ynskt mær, at tíðarskeiðið, tú bindur fólk at gera sendingar, verður longt, so tað meir enn einaferð fer tvørtur um sparandi summarskráir og vetrarskráir á víðaveingi.

Dimmalætting er komin afturíaftur og øll tekin eru um at blaðið er á leið móti einum burðardyggum virksemi, hóast aftasta heilsíðulýsingin í dag var á donskum. Tað er, so segði maðurin, ikki lov longur. Men aftur her hómast klára víðsýnið at seta evni á breddan, sum hava rót í gerandisdegnum, so sum íbúðarneyð, og hvat fólk úti um landið halda um tóm hús, meðan ultra dýru luksusíbúðirnar undir Kongavarða nú skulu umvælast - fyri egnar pengar hjá longu píndu eigarunum. Tað er hjá mongum trælli eitt trælalív at svara hvørjum sítt í føroyska nútíðarsamfelagnum, ikki minst at seta búgv fyri egna rokning á fyrsta sinni. Har er eingin góða mamma, ikki minst tá byggifyristingin er so veik sum hon er á Karlamagnusarbreyt, sum er ein langtíðarskomm av teim sjáldsama ljótu í eini tíð við grovum íbúðahávum, sum kanska, kanska ikki, hava óheilagar alliansur við maktina í høvuðsstaðnum.

Eina avdúkandi pressu, tað er tað vit í ein ávísan mun hava, og tað er tað, eg støðugt ynski mær meir av, og minni av líkagyldugum tíðindum, sum í morgun, tá ein av elstu í journalistiska fakinum kundi upplýsa, at DMI ávarar um veðrið í Danmark. Come on, I couldn’t care less. Tað er her vit búgva, í Føroyum. Uppgávan hjá miðlunum er fyrst og fremst at endurspegla tann veruleikan. Og hóast toku í Føroyum eru fjølmiðlavónirnar heilt bjartar.

Bilisma fer at forkoma okkum

Tað er nú stuttligt við bilfasinatión. At verða hugtikin av bilum. Men vandi er í hvørjari vælferð, antin tú ferðast á bygd, ella skalt staðseta tjóðleikhús í Havn.

Teslabilin omanfyri avmyndaði eg fyri nett fýra árum síðan á Amager, tá eg í einum suðurkoreanskum Hyundai, ið var eins gráur og føroyska summarið, koyrdi Sæland runt. 

Aldri havi eg nomið við lekrari bil enn henda milliónabilin, Tesla, í modellinum S. 

Tað er amerikanski Holzhausen, ið hevur savnað smekru linjuføringarnar eins og hann fyrr gjørdi fyri Mazda.

Seinastu tíðina havi eg í ymsum, men altíð sannførandi høpi verið konfronteraður við ta sannkenning, at bilurin hevur ikki bara hugmyndarligar fastatøkur, men kropsligt kvørkratak á okkum heima og úti, summar og vetur. 

Bilurin, ið eins og videomaskinan varð bygdur og marknaðarførdur sum hin fullkomna frælsismaskinan hjá Ford, bara tú hevði ráðini, er vorðin statussúmbolið í eini upphópaðari privatmentan á einum dunga við stakkalastási, sum James Bond definerar saman við hægstbjóðandi kapitali annað hvørt ár.

Seinastu árini er sama frælsismaskina, bilurin, farin eitt stig longur á almennu framburðsleiðini. 

Akkurát sum dreingirnir, ið fyrr høvdu størsta kassabilin og róptu fram fyri seg at fáa øll, sum komu á teirra leið, at víkja, skuldu tey ikki verða ákoyrd. Tí nú er hann vorðin eitt amboð í almenna rúminum, ið leggur seg upp at rættargangslógini, sum skal tryggja at eg, sum pásettligur ánari úr hvíta heiminum, skal hava sama og óbroytta framtaksmøguleika, hvar eg so komi og fari, sum var eg livingstonskur missionerur í óframkomuliga Afrika, um somu tíð sum Trappubrøðurnir keyptu Fox og lærdu okkum at fiska og seinni at innflyta svarta olju í Effotunnum.

Bilurin hevur fingið sítt egna lív og er vorðin tað, sum dansktmælt Føroyajura nevnir rethaverisk, og Bob Dylan kundi havt kallað possessive with God on our side.

Nú er ein altjóða Teslaánari, sum ætlar sær higar, helst við elskipi, úr Hirtshals at koyra privatgrønt í Føroyum. 

Men ólukkutíð, milliónabilsánarin skal rinda fimmhundrað krónur at fylla sær millumbilstangan teir tríggjar ólavsøkudagarnar ella so, hann hevur sett sær inn í persónliga excelarkið at vælsigna okkum við. Á denn náði, á denn Tesla.

Enn eru mínir egnu bilar, teir eru tveir, drivnir við sama svarta substansi, sum ferjur, hitapumpur og elbilsánarar mugu duva uppá, koma teir til Føroya ella vilja búgva her eitt orkuskifti ella so. 

Gudviti nær framleiðslutøknin - og avgjaldsøðin - fer at skapa eitt veruligt skifti, so staðfesta útlátið minkar og vit verða kollektivt grønari. Ikki bara meðan vit standa kúrr á dekkinum á pumpandi Norrønu, men alla tíðina og í øllum londum, so sum Heimsmálini hjá ST-limalondunum skjóta upp.

Meðan tjóðveldisútvarpið, so siga summi, tosar um heimslist í Tróndarbygdini Gøtu - á donskum eins og í Listaskálanum - skrivi eg eitt lurtaraynski um at spæla Leið meg einaferð enn út á dekkið. Á bilføroyskum. Gott forrestin, at nýggi rektarin á Setrinum er skotskur. Tann kvotan er óbrúkt, meðan hin norska er knøpp, takkað verið Almannaverkinum. Men danska kvotan er langt síðan upprúkt og ovfiskað í øllum bólkum ikki bara í klettin, men heilt upp á turt og inn í hvørja skúlastovu, har altjóðgerðin skal spretta. Men nær fara vit at strika danskt at geva rúm fyri týskum, sum nú er nýggja kravið? Hvør politikari hevur dirvið til tað? 

Ná, nú fari eg biltúr í einum V6dálkandi dieseltýskum Mercedes. Helst er tað um reppið, at markleysa privatbilisman skjótt fer at forkoma okkum, sum Teslaánarin úr Hirtshals sannførdi meg um í morgun. Og so giti eg, at hann er føroyingur og bara vil purra okkum út. Tað eydnaðist honum til fulnar.

Og minnist til, at elbilarnir hoyrast ikki so væl sum dieselbilarnir har úti í føroyska mjørkanum. Chill out og gott bilsummar!  

Gjógv - ein perla í Sunda kommunu

Tá eg møti ferðafólki, øvundi eg teimum, at kunna vitja hetta land fyri fyrstu ferð. Mín øvund er grundað á, at eg aldri kann seta meg í teirra stað at vita, hvussu tey kenna seg sum ferðafólk í Føroyum. Men eg kann fritta tey um mangt og ymiskt, tá eg av tilvild møti teimum, samstundis sum eg kann royna at eygleiða tey og onnur ferðafólk á ein yvirskipaðan og objektivan hátt, støðugt undrandi yvir, at tey, sum eru fremmandafólk fyri okkum, velja at koma til henda fremmanda stað fyri teimum, at dvøljast nakrar dagar.

Heilt síðan eg møtti einum tilkomnum pari úr Dallas í Texas í Havn, og tey søgdu, at ferð teirra var A Trophy Travel, ein ferð til ein ókendan stað, sum eingin visti um, men sum vinfólkini skuldu hoyra um, næstu ferð tey møttust, hevur drívmegin hjá tí ferðandi hugtikið meg.

Hví velur hann Føroyar, hin tilkomni og í allar mátar væl útborni ferðamaðurin, sum eins væl kann vera ein kvinna, tí aloftast eru tey tvey, kvinna og maður. Deyðfødda hópvinnan, sum tysur av ferðafólkaskipunum í nakrar tímar, og so fer umborð, eftir at hin ferðandi hevur sprittað hendur og føtur, so einki smittuberandi úr føroyskum køki ella náttúru kemur við, er ikki partur av mínari fasinatión av upplivingarskapandi ferðavinnu. Avgjørt ikki. Umframt risaskip generera tey risabussar og okkurt snikksnakk eina løtu. Hetta er nakað annað og ektað.

Hesir tankar um fremmand ferðafólk, kann henda ferðafólkavinnu, komu aftur til mín við Gjógv um vikuskiftið. Ikki tí, grátt var at koyra norður, og eftir Vombina, Eiðisskarð, fram við Funningsvegnum og móti Gjáarskarði, ávaraðu nýggj brandgul skelti um, at nú er einki vetrarhald á vegnum longur. Í eygunum hjá einum havnarmanni er stílurin breaking news. Hóast hásummar kennir tú teg á so forniskum leiðum, at dekkini skjótt hoyrast syngja Landnám so hvørt tey snurra. Men kanska er tað bara innbillingar eftir ov nógvar filmsrøðir av bygd í Norðurlondum.

Komin oman í bygdina er fyrsta avbjóðing at sleppa av við bilin. - Jú, hatta er plássið til hasi húsini, sigur fryntliga grannakonan, sum gremur seg um kaldasta summarið í tey fimtan árini, hon hevur búð her. Hin grannin nikkar varisliga, tá eg spyrji, um tað er í lagi, at skora bilin inn í túnið. Sjálvur hevur hann ein bil á sínum plássi, ein viðførisvogn við hjallin og so ein annan bil niðanfyri húsini.

Konan er prátingarsamari, kanska tí hon er ikki barnfødd og uppvaksin á staðnum. - Bussarnir skuldu ikki komið oman í bygdina, men verið har uppi, sum øll parkeringsplássini eru, og so skuldi bara einvegis ferðsla verið gjøgnum túnið, sigur hon, peikar og lýsir absurdu støðuna, tá mótgangandi bilar møtast framman fyri handlinum, sum hon royndi at hava gangandi eina tíð. - Men ferðafólkini, tey eru fyrimyndarliga fitt og áhugaverd at koma í samband við, sigur hon og vísur á, hvussu disiplineraði tey eru, tá tey fara eftir gøtunum og niðan nýbygdu trappurnar. Gjáargarður er útgangspunktið, giti eg. Haðani fara ferðafólkini og har koma stóru bláu bussarnir, vit kenna frá Bygdaleiðum. Eg síggi bara smáar, smidligar bussar, bláar og gular, koma oman í bygdina. Væl skipað bæði við komu og fráferð. Men sum eg skilji grannakonuna, so vil hon, at bussarnir steðga har uppi og slettis ikki koma oman í bygdina. Tað er nakað um tað. Tað eru ikki forvitnu ferðafólkini við dronum og kamera, men bilarnir, sum allarflestu eru føroyskir, ið krevja pláss og órógva so mikið, at fólk ilskast og børn ikki kunnu spæla frítt.

Tí størsta og besta aktiv hjá Gjáarbygd eru til børn. Fótbóltsvøllur, tunnuflakar í ánni, ein stuttligur urtagarður, ein ískiosk, sjálv Gjógvin, fjørðan og lendingin, og so at síggja autentisk spilllivandi fólk heingja klæði á snórin. Tað er annars bara í Amishlandi, at tað ber til at síggja, halda amerikanarar.

Stillføru ferðafólkini úr Fjareysturi, kvinnurnar í Stjørnutroyggju, fara niðan í hagan at ganga í brattari lendi enn eg brýggi meg um. Soleiðis fellir alt uppá pláss á hesum undurfulla staði, sum er í pakt við seg sjálvan. Eisini tá tey vilja í kirkju, spyrja um kirkjuklokkuna og altartalvuna, og um standmyndina av syrgna abbanum, sum í veruleikanum er ein mamma, sum skoðar út yvir Djúpini. Hann er so keddur, at abbasonurin má kýna honum um vangan.

Í kjalarvørrinum á nógva og ofta ágangandi kjakinum um ferðavinnu úti á bygd, má eg sanna, at til samanberingar hevur hin vestasta bygdin í kommununi at kalla einki at bjóða hinum forvitna ferðandi, um hann so er óviti ella tilkomin, sæð í mun til eystastu bygdina í somu kommunu, Gjógv.

Hetta er ein perla hjá hinum ferðandi, so vítt eg kann seta meg í hansara stað, stað hins ferðandi, og hvat hann kann taka sær til og uppliva, skuldi hann funnið uppá at ferðast í egnum landi, og kann henda, fari at eygleiða, hvussu fremmandafólkið, tey kalla turistar, upplivir okkum og okkara bygdir.

Her er alt í ordan. Samskiftið, bæði sum sambindandi infrastrukturur millum bygda, og samskiftið millum føroyingin og hin fremmanda í eini altjóðagjørdari verð á einum smástaði, tú helst ikki visti var til. Sovorðin støð vil eg vitja, tá eg sum fremmandur fari út í heim. Men eygnalokini og alt undir teimum, um tað so er grasið ella dekkini, ið syngja, tey eru við mær, hvar eg so fari. 

Ute Wieland vitjar Føroyar

- Angin í føroysku luftini er so hugtakandi, at eg kann smakka tað grøna grasið, sum týðuliga er í luftini, sigur ein bergtikin Ute Wieland og nevnir bleyta ljósið og skýggini undir bláa himmalinum. - Og so eru tað fólkini, vit hava møtt, sum eru so løtt at koma í samband við. Hvønn dag hava vit møtt spennandi fólki, fiskimonnum, sum hava verði við Labrador, ein grønlendingur, sum gjørdi okkum fiskasúpan og so útlendskir tónleikarar, sum vitja her.

Ute Wieland (f.1957) er týskur filmsleikstjóri, sum vitjar í Føroyum í hesum døgum. Síðan týsdagin hava hon og maðurin, Frank Polosek, ið er framleiðsluleiðari, tá hon ger film, koyrt við bili í oyggjunum.

- Fyrst í Tjørnuvík, har vit hittu spennandi fólk, sum høvdu opnað eina kafé við góðari fiskasúpan, og í dag vóru vit í Klaksvík og á Viðareiði. Vit eru bæði hugtikin av arkitekturinum og landslagnum, sum fella so væl saman, serliga tey svørtu húsini upp móti øllum litunum á hinum húsunum.

- Hiðani er míni foreldur, sigur Ute og peikar á Friedenstal tætt við Odessa við Svartahavið á týska globussinum í Námi. Í dag er tað í Ukraina, sigur hon meðan maðurin fotograferar okkum og sendir mær ein meyl við myndini. Stutt er millum heimarnar.

Ute, sum býr í Berlin, er útbúgvin á Ludwig Maximilians Universität og Hochschule für Fernsehen und Film í München. Vitjanin er partur av altjóða vinninginum á Nordic International Film Festival í Scandinavia House í New York í fjør, tá Ute fekk fyrstu virðisløn, Best Narrative Feature, fyri coming-of-age filmin Tiger Milch.

Tað er Visit Faroe Islands, ið hevur latið vinningin, sum er ferð og uppihald í Føroyum í eina viku.

Tiger Milch byggir á skaldsøgu hjá týsku Stefanie Mühlhan (f.1978). Undir navninum Stefanie de Velasco hevur hon ein cameo-leiklut sum sjúkrasystir í filminum, sum er søgan um tvær vinkonur, sum umframt alt annað eisini hava serskildan tokka til mjólk, konjakk og fruktdjús - tilsamans Tikaramjólk.

Tikaramjólksvinkonurnar eru Nini (Flora Thiemann) og Jameelah úr Iran (Emily Kusche), sum búgva í einum arbeiðarbýlingi í Berlin. Meðan tær eru upptiknar av sex, kærleika og rúsevnunm, varnast tær eitt morð og søgan fær eina nýggja vend. American Cinematique segði soleiðis um filmin:

“Wieland’s adaptation of Stefanie De Velasco’s best-selling novel skilfully relays the relevant social tension of the source material and draws performances from the young protagonists that offer an authenticity rarely seen in coming-of-age films.”

Við á filmstevnuni í New York var eisini svenska Isabella Eklöf (f.1978), sum við filmin Holiday varð kosin besti leikstjóri. Filmsfelagið vísti filmin í november í fjør. Tað er ein av bestu filmum eg havi sæð í fleiri ár, tí hann vísir á eitt nýbrot at siga søgur á filmi. Orsøkin er helst, at leikstjóri, handritahøvundi og høvuðsleikari eru kvinnur, sum ikki leggja petti í at vera politiskt korrektar, men velja at siga eina harðrenda mafiasøgu, sum vit higartil bara kenna frá aldrandi monnum sum Martin Scorsese (f.1942). Søgan gerst teirra egna og verður eitt spesifikt kvinnuavrik, sum til dømis í Dronningen. Danska Jeanette Nordahl (f.1985) ger tað sama við søguni hjá Ingeborg Topsøe í nýggja filminum Kød og Blod, sum verður frumsýndur næsta ár við Sidse Babette Knudsen í høvuðsleiklutinum sum mafiamamman Bodil á Amager. Tað tykist sum um ungu kvinnurnar nýdefinera og tí eiga ein nýggjan part av mest spennandi filmisku framtíðini á okkara leiðum.

Ute Wieland arbeiðir í løtuni við sjónvarpsfilminum Saat des Bösen eftir søgu hjá Tanju Weber og biografilmunum Paradise Lost eftir egnari søgu og Reusenheben eftir stuttsøgu hjá gamla Wolfdietrich Schnurre frá 1949. Frank Polosek tók myndina í Berlin av Ute Wieland niðanfyri.

At gista umborð á Havborg

Sunnudagin var eg í Hvannasundi í sambandi við barnadóp, tá sonur Honnu Poulsen og Villy Joensen fekk navnið Bogi. Eftir hugnaligu løtuna í kirkjuhúsinum frá 2016, sum Mayfinn Norðoy teknaði, og sum er bygt sunnan fyri kirkjuna hjá H.C.W. Tórgarð frá 1949, varnaðist eg, at runda kirkjuhúsið gamaní eisini hevur ein farra av stýrihúsi, tá eg gangi runt um tað.

Gekk síðan eftir gøtuni suður móti gomlu bryggjuni at taka nakrar myndir av tveimum stýrihúsum, eg allan dagin hevði varnast, har tey standa og daga upp móti havsbrúnni.

Á sløttum sundi, millum høgu fjøllini, tyktust tey sett sum vartekin fyri mansins binding til havið og ta úrtøku, sum ein heil bygd hevur fingið og enn roynir at knógvast við. Alt tað, sum er úr havinum og knýtt er at tí. Havinum.

Bleiv so mikið forvitin um hesi bæði stýrihúsini, at eg fór at spyrja meg fyri, hvat hetta var.

Møtti Katrin Margretu Næs, sum er úr Havn, og manninum, Palla Simonsen, sum er higani úr Hvannasundi, har tey búgva beint omanfyri gomlu atløgubryggjuna.

Jú, tað er dótturin, Hallgerð Akurstein, sum hevur funnið uppá, sigur pápin, og leggur afturat, at hon eisini útinnir tað, sum hon setir sær fyri.

Eg spyrji hana, um hon sjálv hevur funnið uppá hetta við at gista í einum stýrihúsi millum hav og land?

Ja, hugskotið er mítt egna, sigur Hallgerð. Tað er gamalt, men nýliga setti eg í meg, at nú skuldi tað vera, áðrenn onkur annar fór við hugskotinum. So vit fóru at hyggja at stýrihúsum. Tá ið tað so bar til at fáa stýrihúsið á Sundenni, sum jú er bygdur av ungum monnum í bygdini í 1972, haldi teir kontraktaðu hann í 1969, so fekk eg blóð upp á tonna. Tí søgan um Sundenni er jú søgan um ungar íverksetar, sum valdu at byggja ein stóran útróðrarbát í Føroyum. Babba var 22 ár og hinir vóru yngri, sigur Hallgerð.

- Vit fingu so eisini Havborg, sum nógvir menn í bygdini hava trolað á landleiðini við, so fóru vit í gongd við tað fyrst. Vit hava skrætt alt innan úr stýrihúsunum og bjálvað og plátað og málað, og síðan innrættað tað í maritimum stíli. Og í dag stendur tað liðugt. Stýrihúsið á Havborg.

Eg síggi at ein sera vælnøgdur gestur úr Baton Rouge í Louisiana hevur gist her. Lovorðini troyta ikki.

Hugskotið er, at talan er um eitt sterstakt soviupplivilsi, sigur Hallgerð.

Tú kennir kanska til tree houses. Altso stýrhúsið hevur bara eitt kamar, so har er ikki nógv pláss, og man skal ganga tjúgu metrar niðan til eitt vesi við brúsu og eitt lítið rúm við einum lítlum køki. So tað er ikki júst luxus, men hinvegin er upplivingin heilt unik. Gestirnir siga, at har er fantastiska friðfult og friðaligt at sova.

- Nú ynskja vit at fara í gongd við Sundenni næst, og ynskja okkum eisini eitt hús afturat.

Vit eru byrjað at leiga gjøgnum airbnb, tí har er eitt forum til serligar yvirnáttingar, men annars hugsa vit enn um marknaðarføringspartin.

Tá ið vit gera alt sjálvi, so má tað vera stig fyri stig, sigur Hallgerð.

Meðan Havnin ikki sær annað ein rísastór cruiseskip og ilskast inn á túsundir av ferðafólki, sum órógva og fylla havsbrúnna, eru tað sanniliga einstaklingar á bygd, sum skapa tað unikka og autentiska.

Tá fremmanda hópferðavinnan skjótt man fara at halda uppat, verða tað hesir staðbundnu íverksetarar úti um landið, ið sita eftir við tí haldgóða, ið hevur virði, tí tey seta varandi menniskjansligu upplivingina, og ikki hastiga mammon undir hentleikaflaggi, í sentrum.

Tað eru einstaklingar úti um landið, sum greitt greiða gøtuna og bjóða forvitnum ferðandi at sova í puppum í neystum, eta í konverteraðum sláturhúsum og nú eisini at gista í søguligum stýrihúsi í Hvannasundi.

Tað er einstaklingurin, ið skapar varandi virði, sum hin vitjandi varnast. Soleiðis er tað.