Tá tjaldrið kom...

"When Tjaldur Came This Summer" er arbeiðsheitið á einum filmi, sum pólski Kuba Witek ger í Føroyum í hesum døgum. Hann er av Warszawa-leiðini í Póllandi og hevur verið í Klaksvík síðan í januar, nú hann fyri fimtu ferð vitjar her.

Heitið á heimildarfilminum er frá Livari Nysted og sipar til, at í ár var eingin, ið heilsaði tjaldrinum vælkomum, tí landið varð rakt av koronasmittuni og mest sum alt varð stongt og eingin sást úti. Lidni filmurin, sum vónandi verður vístur í september, fer at byrja úti í Skúgvi við eini søgu um svartadeyða, sum Inga Tórarenni fortelur um.

- Meðan filmar um koronasmittuna og koronastongsil uttan úr heimi eru depressivir og vísa á ógvusligar sosialar skeivleikar, verður føroyski filmurin um sama evni meira positivur og kanska beint fram optimistiskur, sigur Kuba Witek, meðan hann ger klárt at taka upp í Havn í dag.

Hann brúkar Black Magic 4K kamera og hevur fyrr gjørt filmin "The Faroe Way", har hann tosaði við póllendingarnar Kingu Eysturland, Ewalinu Joensen og Klaudiu Borowiec, sum allar búgva í Føroyum.

Vit skiftu orð um ferðavinnu, miðlar, heimsmálini hjá ST og føroyska tankan um fullveldi, sum er fjarari enn nakrantíð, nú danskir myndugleikar hava traðkað í karakter, sum er teirra fulli rættur, fyri fyrstu ferð í mínari tíð, at definera landamørk, sum í roynd og veru eru donsk, og áseta, hvør ræður, tá tú fert um landamarkið, sum ikki er so føroyskt, men er reint danskt mál, og sum eg haldi verða størsta afturstig fyri føroyska tankan um eitt framtíðar fullveldi. Tað fekk koronasmittan undan kavi og skolaði upp á turt, spyrt tú meg.

Onnur fólk, sum Kuba Witek tosar við í Føroyum í sambandi við filmin eru Kristina Háfoss, Debes Christiansen, Shahin Gaini, Sveinur Tróndarson, Hans Andrias Sølvará, Livar Nysted, Hallur Joensen, Andras Sólstein, Jógvan Skorheim, Atli Suni Leo, Pætur Trónd Thomsen, Regin Jakobsen og fleiri.

Filmsverkætlanina, ið hevur fingið arbeiðsheitið "When Tjaldur Came This Summer" lýsir Kuba Witek soleiðis á enskum:

"The Faroe Islands are one of the few countries to cope with the COVID-19 pandemic relatively quickly and efficiently. For such a small, isolated population, the spread of the virus could have tragic consequences. However, thanks to effective action and a sense of collective responsibility, the number of infections did not exceed 200, only a small group of people were hospitalized and no fatalities have been reported so far. The possibility of analyzing COVID-19 tests on the archipelago itself, as well as using their own infrastructure and tools, played a very important role, thanks to which the Faroe Islands are at the forefront of countries that have tested the largest part of their population. Without a doubt, in the future, the pandemic in the Faroe Islands will be used for analysis and as an example of fast and effective action - and that is what I want to show in my film."

Vágar mest vitjunarverdar

Síðan Vágatunnilin varð tikin í brúk fyri jól í 2002 eru Vágar knýttar nærri at Streymoynni og Eysturoynni. Drívmegin og attraktiónin er flogvøllurin, sum kastar nógv av sær, ikki bara til oynna, men til alt landið. Hetta er vegurin út í heim, skalt tú flúgva, og hinvegin er tað her, at tú tekur ímóti fólki, ein veruleiki, sum síðan kríggið, tá flogvøllurin varð grundlagdur, hevur kastað nógv av sær í Vágum og ivaleyst skapt eitt lokalt tænastusinni at hýsa fólki, sum skal liggja nátt, fáa at eta og síggja náttúruna. Hetta eru grundsteinarnir í ferðavinnu og einki er at taka seg aftur í, at Vágar hava gingið undan.

Tá so Norðoyatunnilin kom til í apríl 2006 varð landfast heilt úr Gásadali til Viðareiðis. Ella sum Tunnilsfelagið sigur á heimasíðuni undir yvirskriftini "Vit knýta føroyingar saman": Undirsjóvartunlarnir hava gjørt Føroyar størri. Við Vágatunlinum og Norðoyatunlinum eru 87 prosent av føroyingum knýttir saman í eitt veganet. Tað hevur verið eitt stórt framstig fyri føroyska samfelagið sum heild - vinnuliga, mentanarliga og ikki minst fólksliga.

Ikki er vist at framtíðartunnlarnir fara at bera eins stór framstig við sær og hesir báðir, ið greitt hava knýtt landið tættari saman og skapt ein nýggjan mobilitet - at tú nú kanst búgva, arbeiða og uppliva eftir øllum hesum veganeti.

Higartil hava framtíðartunnlarnir ikki verið sannførandi í somáta, hin nýggjasta ætlanin ein marrudreymur, tí drívmegin er heimrustin og lokalpatriotisma, altíð í andsøgn við høvuðsstaðarøkið, hvørs søk eingin talar, hóast flestu vilja búgva har. Ja, og so kremmaralyndið. Onkur skal betala fyri ta vandamiklu verkfrøði, sum ótamd sleppur at liva úti um landið, tí bygdafólk á tingi vilja tað so.

Í hesi vandatíð ganga Vágar støðugt undan. Fyrst við Gásadalsgarði, síðan við Fiskastykkinum í Sandavági og nú við Pakkhúsinum í Bø. Kafé Fjørðoy í Sørvági eigi eg enn til góðar at royna.

Útsýnið av loftinum í Pakkhúsinum í Bø er framúr, sandurin innbjóðandi og atløgubryggjan ein uppliving, sum fær stórbýarfólkið at fara niður í gir og stressa av. Her er friðsælt og innanveggja andar alt av autentisiteti og persónligari søgu, tá Helga Nordendal tekur í móti og greiðir frá við borðini, hvussu pápin setti pakkhúsið í stand. Hon er uppkalað eftir ommuni, Helgu Jacobsen, sum varð gift Guttesen. Tað sæst í broderaða navnamerkinum, HJ, peikar Helga á. 

Júst tílíkar søgur gera vitjanina til meir enn eina veiting. Tú upplivir húsið, sæð gjøgnum eyguni og tankarnar hjá einum avvarandi, so at siga. Einum livandi menniskja, sum gongur upp í virksemið við lív og sál. - Og so var orsøkin arbeiðsloysi, sum kom av koronasmittuni, tá samfelagið mest sum steðgaði upp, og eg noyddist at gera okkurt í summar, til eg aftur byrji á Hafnia í Havn, sigur Helga.

Her eru nógv fólk, sum frammanundan hava bílagt sunnudagsdøgurða. Uppi á loftinum bíleggi eg fiskasúpan, sum er mild við fersku, og ein føroyskan borðisk, sum er turr grind, spik og epli. Konventionelt og akkurát, sum eg væntaði tað, trygt og gott.

Niðriundir sæst at Pakkhúsið er frá 1861. Hetta er fyrsti handil á vestaru síðu á Vágoynni, eftir at kongalig einahandilin varð lagdur niður. Og eg eri ikki ósamdur, tá eg lesi á Facebookvanganum hjá Pakkhúsinum, at hetta er "ein søguligur bygningur í Føroya vakrasta umhvørvi, ið gevur framúr karmar fyri hugnaligari samveru til eitt og hvørt høvi."

Umframt matstovu í summar, verður Pakkhúsið eisini bjóðað fram sum karmur um skeið restina av árinum, og so fáast eisini garvaði seyðaskinn.

Nú summarið er komið, eisini við ferðafólki á kampingplássinum í Havn, er upplagt at ferðast í egnum landi. Ivasomu søgurnar um koronaeftirlitið, og hvør skal vinna brúkarpeningin av tí, har eisini politikarar á tingi eru millum kremmararnar, hava sannført meg um, at eg fari ikki av landinum í bræði. Í hesum melduri av fyriskipaðum kremmaravirksemi, eiga vit øll at stuðla ferðavinnuaktørum við at ferðast í egnum landi og njóta tað tænastu, tey har bjóða. Higartil eru Vágar í oddinum sum tær mest vitjunarverdu hjá okkum, sum búgva í miðstaðarøkinum.

Slitstyrkin í nýkomnum slagarum

Leygardagin kom Hallur Joensen á gátt við nýggju fløguni, sum hevur frámerkið HJ7, altso hin sjeynda í røðini. Fyrsta fløgan, “Pickin’ Time In Nashville” kom í 2008. Tann fløgan vakti ans, tí hon blásti nýtt lív í heimligu countrysjangruna við einum nýggjum navni í framúr framleiðslu. Á árligu samkomuni hjá Kúrekafelagnum valdi Petur Rouch sum vant fimm tær bestu útgávurnar, og nýggja navnið úr Klaksvík slapp innum hetta árið. Fimm tær bestu tað árið vóru hesar:

Hank Williams "Unreleased Recordings" (3 fløgur)
Kathy Mattea "Coal"
Teddy Thompson "Upfront and Down Low"
Hallur Joensen "Pickin' time in Nashville"
Glen Campbell "Meet Glen Campbell"

Síðan hevur gingið slag í slag, og allan vegin hevur Jákup Zachariassen verið fremsti samstarvsfelagi hjá Halli, tað verið seg ljóðtekniskt, sum innihaldsligani við løgum og fylgispæli, men eisini við bestu kontaktum til Nashville og føroyskar plátuyrkjarar og týðarar.

Júst hetta hoyrist eins skilliga á nýggju fløguni og á teim undanfarnu, nú nakað er frálíð, síðan vit síðst hoyrdu frá Halli á fløgu.

Hugsa vit okkum at Jákup er leirkerasmiðurin, orðamyndin er ikki so fremmand, og Hallur er tilfar leirkerasmiðsins, so tykist samstarvið teirra millum nú at verða so hegnisliga slitsterkt í hondum Jákups, at eg kenni á mær, at vit nema við fullkominleika í dagsins Føroyum í hesi ofta undirmettu sjangru, sum illani letur seg seta í bás, hóast summi siga avgjørd, at hetta er country, onnur at hetta er dansbandatónleikur og uppaftur onnur, at hetta er einki annan enn smakkleysur konsumtónleikur at fylla út ringastu holini í útvarpsskránni, ja í besta lagi pausutónleikur, meðan vit bíða eftir nøkrum ordiligum.

Eg vil siga, at við nýkomnu fløguni, “Runnin ár”, er á fyrsta sinni lukkast at seta í glas og rammu eina serføroyska tónleikahevd, sum ikki kundi verið til uttan í fyrsta lagi Útvarpið, sum byrjaði í 1957, og síðan Tey av Kamarinum, sum samstundis fóru at spæla, og í triðja lagi tann veruleika, at Tonglatummas fór at seta føroysk orð til rútmurnar, orð, ið skaptu ein heimlandstóna, soleiðis at 1959 stendur sum hitt fyrsta árið við haldbarum føroyskum skaldskapi á plátu, við rocklýrikki, sum tey siga í øðrum londum.

Haldi, at við hesi útgávuni, “Runnin ár”, hevur tað eydnast Halli og Jákupi sum aldri áður at fáa um hesa upprunarótina, foredlað og dagføra hana fram til dagin í dag, og so at gera eitt album við 12 nýggjum sangum, sum allir eru á føroyskum, sum eisini fáast á LP.

Útgávan, og alt tilfar á henni, hevur tað listarliga yvirskot, sum ger, at tað hvílir í sær sjálvum. Tí einki er so umráðandi, sum tað í hesi sjangruni, at slappa av og hella seg afturá, sum sat tú í eini kosmiskari sofu, meðan tú spælir og syngur, púra kul og hvílandi í tær sjálvum, ja beint fram grounded, tó tú ikki er sigldur uppá turt, men ert vorðin eitt við jørðina og tað, sum undir er.

Málbólkurin er arbeiðarin. Vit hoyra vendingar sum "tá ið dagsins verk er av", at "riggað er av", og vendingar úr maritima umhvørvinum sum at "renna upp á sker", og at "sól søkir hav". Umframt skilnað, at pør fara hvør til sítt, sum í Skilnartár hjá Martini Joensen, so er drykkjuskapur eisini eitt evni, sum hómast í sangunum. Púra opinlýsur er hann, drykkjuskapurin, í festliga texmex sanginum um Billy Joe, ið helst drekkur tequila, so brúdleypskent er mexikanska mariachi knýtið úr Føroyum, og sum Niclas Johannesen hevur skrivað í einum so stuttligum stíli, at hetta er ein instant classic. Niclas eigur eisini tekstin til framúr sangin Í meðan eg svav.

Í eina tíð hava vit hoyrt Hall syngja tekstin hjá Kemm Poulsen Mín vakra, ljósa lilja, sum Jákup hevur tónsett, og latið í ein søkjandi varisligan, men tó punktliga beinraknan akustiskt-romantiskan dám við spanskum gittara hjá Bryan Sutton, og einari vokalari pallseting, nakað sum tá Eyðun Nolsøe sang Juanita við einum farra av flamenco ytst á tunguspíðsinum, hóast orðini lenda greitt á heimlandsbotni, har hin málandi munnharpan sleppur at brúka allan widescreen søgukarmin, ið tekur ta tíð, hann tekur, hálvan sætta minutt. Hetta er enn mín yndissangur av teim 12, sum eru á hesi fløguni. Haldi, at hesin sangurin sum fyribrigdi í almenna rúminum er fortalari fyri at definera ein slagara, sum ikki bara døgnflugu, men sum eina ljóðmynd í brúkstónleikahevdini, ið hevur slitstyrki at standa ímóti øllum atfinningarsemi og tolir at verða spældur nógv í Útvarpinum í fleiri ókomin ár, hugsi eg. Men uttan tað, Útvarpið, kann eg ikki hugsa mær Hall og hansara ljómlið í hesi hevd, sum eg bindi hann afturat. Eg yvirgevi meg so púrastani fyri Halli, Kemm og Jákupi í sanginum Mín vakra, ljósa lilja.

Í afturvendandi klangi damar mær serliga væl at hoyra hvassa elgittarljóðið hjá Brent Mason, sum vitjaði í Føroyum við The A Team í 2009, og so feiandi lætta trummuspæli hjá Paul Leim, sum Óli Poulsen hevur mjúkslípað í sanginum hjá Kemm. Umframt Mason spæla flestu úr The A Team eisini við Halli.

Og so er ikki at gloyma duettirnar, sum er ein gamal gimmick at lyfta sangir fram í nýtt ljós við øðrum onkuntíð óvæntaðum sangarum. Dóttirin, Jessica, opnar fløguna við einum fínum sangi, sum Steintór Rasmussen hevur skrivað orð til, Enn er verðin ung, hin kvinnuduettin er pískandi skjóttgangandi sangurin Vinir eru reyðargull við Kristinu Bærendsen, og triðja duettin er við Sámali Ravnsfjall. Tað er sangurin hjá Buck Owens Love’s Gonna Live Here í týðing hjá Andriasi Justesen, Kærleikin blómar, við Brent Mason á hvøssum Bakersfield elgittara. Nýggj nøvn saman við Halli eru eisini Eyðun Nolsøe, sum hevur skrivað orð til Tá tú veitst, har Pætur við Keldu hevur gjørt lagið saman við Jákupi.

Ein frálík fløga, akkurát sum gomlu LP pláturnar, har ein og sami sangari kann taka nógvar leiklutir á seg, eisini sum krúnari. Kanska er hetta hin allar besta fløgan frá Halli. Orsøkin er, at Hallur og henda fløgan hvíla so trygt á heimligum støði og í tulkingarfelagsskapi peika so greitt aftureftir til Tey av Kamarinum og texas swing, men ikki gloyma at kasta seg út í slagarar, sum spretta úr samtíðini, sum Mín vakra, ljósa lilja, Í meðan eg svav og Skilnartár. Special mention, tey siga, er hin óvæntað stuttligi turkiligassangurin, Billy Joe.

Bravo, Hallur!

Miðbýur í broyting

Niðan eftir Áarvegnum varnast tú í hesum døgum, at húsini hjá Eingla Per eru fyrst brotin niður, og verða nú bygd upp aftur, eftir øllum at døma í upprunaligum sniði. Sjálvur haldi eg, at henda nýggja fasadan riggar munandi betri enn hin fyrra, sum var ein ótýdligur kassi uttan nakran veruligan bústaðarprofil, meðan henda nýggja fasadan í passandi mun leggur seg estetiskt snøgt upp at næstu bygningum niðan eftir.

Blákollan og frisørsalongin Kvilt, sum fingu gulan lit undir koronastongslinum, peika í mínum eygum á ein enn meira livandi miðbý enn fyrr.

Haldi tað er eitt stuttligt mark, sum Bringsnagøta setur millum gamla og friðaða býarpartin úti á Reyni, og so uppi á Húsabrúgv og niðan eftir Áarvegnum, har pláss er fyri klivplantum, bara tær ikki verða til villvaksingar.

Einferð helt Birgar, at Amtmansgarðurin, sum er beint yvirav hjá Eingla Per, burdi verið tikin niður, so havnarborgarar sóu inn í lovaða garðin kring borgina. Kanska hevði tað riggað, men á hesum stað haldi eg, at ein ávísur trongi definerar innkomuna til miðbýin og vaglið við bæði Effersøe, ráðhúsi og løngtingshúsi longur uppi. Sum borgari í býnum seti eg prís uppá, at býurin eg rindi skatt til, er í eini skilvísari broyting og tykist livandi og væl hildin og ikki verður neyðtikin av peningaligum áhugamálum og estetiskum blindni, sum hevur hug at blóma vilt, serliga í mentanargøtuni. Fram við Klubbafasaduni og oman eftir Sverrisgøtu er hetta við estetikkinum í løtuni ein álvarsligur trupulleiki, ja minnir summstaðni um slumm.

Seinastu árini, bæði undir sitandi og undanfarnu býráðssamgongu, hevur verið ein at síggja til púra óstýrilig fyrisiting av byggimálum í høvuðsstaðnum, tí fólkatalið økist. Eftir at einki er gjørt við íbúðir frá almennari síðu fyrr enn Bústaðir komu til í 2012, er nú eitt sjónligt og summstaðni ikki sørt ræðandi skarvslop at síggja í gøtumyndini í Havn. Ringasta ræðudømi er í mínum eygum uppi við Karlamagnusarbreyt í Hoyvík, har bygt verður so tætt, at vandi er fyri øllum, ið rørir seg uttan um húsini, ikki bara børnum, men øllum yvirhøvur. Niðan gjøgnum gøtuna er ikki ráðiligt at flyta seg á annan hátt enn í bili, tí gonguteigarnir eru so ivasamir at eg tori ikki at ganga á teimum, og tá eg ætlaði at taka eina mynd av parkeringsviðurskiftunum millum íbúðarblokkarnar, gavst eg, tí her fæst ikki meining í inn og útkoyringarviðurskiftum. Nýggjasta er, at har sum pláss er til avlops, verður gjørt parkerigspláss, so bilar kunnu bakka út á vegin, meðan aðrir bilar strúka framvið, framman fyri niðasta húsablokkinum til vinstru, meðan ein lítil skáli, kanska handilsgoymsla ella súkluskúrur, nú verður skrumblaður upp til høgru. Kapping er um fermetrarnar, tað er sjón fyri søgn. Spennandi hevði verið at fingið ein búskaparfrøðing at greinað, hvussu nógv hesir fermetrar kring Karlamagnusarbreyt hava genererað av pengum í lummarnar hjá teimum, sum - helst - liggja longst frá sjónarmiðnum hjá Bústøðum, Føroya Bústaðarfelag.

Eysturkommuna stuðlar TROM við einari millión

- Vit hava samtykt at játta eina millión krónur til sjónvarpsrøðina TROM. Tað sigur Jóhan Christiansen, borgarstjóri, í videofrásøgn frá býráðsfundinum, sum var í Eysturkommunu í gjárkvøldið, hóskvøldið 25. juni.

Vinnunevndin, har Hanna Jensen er forkvinna, og Mentanarnevndin, har Hans Mourits Foldbo er formaður, høvdu gjørt eitt uppskot um at játta filmsverkætlanini TROM eina millión krónur frá mentunaraktivu kommununi. Tilsamans vóru tey 5, sum løgdu uppskotið fram.

Fíggjarnevndin, har borgarstjórin er formaður, mælti til at taka undir við uppskotinum, tó við tí treyt at partur av upptøkunum verða gjørdar í Føroyum, og í Eysturkommunu.

Býráðið samtykti síðan einmælt at taka undir við tilmælinum hjá fíggjarnevndini, við teirri treyt at landið eisini stuðlar verkætlanini við eini munandi upphædd.

Eysturkommuna vil stuðla arbeiðinum hjá TROM-fólkunum, og vilja ætlanini tað besta. Tey hava stuðlað verkætlanini heilt frá føðingini, higartil við umleið 300 túsund krónum.

Eysturkommuna vónar, at veitti kommunali stuðulin fer at toga verkætlanina aftur til Føroya, nú so nógv kjak hevur verið í miðlunum um manglandi peningaligan stuðul úr Føroyum til hesa stóru og væl fyrireikaðu filmsætlan.

Eysturkommuna ynskir, at røðin við Hannisi Martinsson, sum Jógvan Isaksen, ið sjálvur er ættaður úr Gøtu, skrivaði, og sum byrjaði við einum morði á Støðlafjalli, og har grindadrápið við líkinum, var í Syðrugøtu, verður filmað í Gøtu, helst eisini tí at Tórfinnur hevur hugsað filmsætlanina har, meðan hann hevði roykipausur á Fiskavirkinum í Gøtu í ungdómsdøgum, allar helst hyggjandi upp á júst Støðlafjall. Hetta er Gøta og filmsvinna á einum perlutráði, sigur ein vælnøgd Hanna Jensen.

Rísastóra komunala upphæddin, sum Eysturkommuna hevur játtað, fer nú vónandi at geva verkætlanini TROM eitt jaligt momentum kring alt landið.

Fyrsta kvinna í Saudiarabia ger film

Hetta er Haifaa Al Mansour (f.1974), sum er fyrsti kvinnuligi filmsleikstjóri í Saudiarabia. Nú hevur hon gjørt spælifilmin ”Maryam - The Perfect Candidate”, sum Filmsfelagið vísur mikudagin 8. juli.

Haifaa hevur lisið bókmentir í Kairo og film í Sydney.

Evnið, ið er arabiska nútíðarkvinnan móti eini aldargamlari patriarkalskari hevd, sást eisini í sýriska heimildarfilminum ”The Cave”, sum Filmsfelagið vísti 4. mars í ár, tá læknin, Haifa Awad, innleiddi.

Annika Olsen, borgarstjóri í Tórshavnar kommunu, fer at innleiða sýningina við nýggja saudiarabiska filminum ”Maryam – The Perfect Candidate”.

Spildurnýggi spælifilmurin, sum varir 100 minuttir, sigur okkum søguna um eina dugnaliga og framsøkna kvinnu í Saudiarabia, sum er lækni, Dr. Maryam Alsafan.

Hóast førleikar og avrik, noyðist hon at stríðast fyri at verða vird millum teir menn, hon alla tíðina arbeiðir saman við og teir sjúklingar, hon er um.

Tá Maryam ikki sleppur til eina samrøðu um eitt betri starv í Dubai, verður tað dropin, ið fær bikarið at flóta yvir.

Ørkymlað, tí hon ikki verður tikin fyri fult, stillar Maryam upp til kommunuvalið, sum stendur fyri durum.

Saman við báðum systrunum savnar hon pening og fer at leggja valdystin til rættis.

Men so hvørt fólk leggja til merkis, hvat hon hevur í kvittanini, veksur mótstøðan, og ágangurin verður øgiligur móti henni og familjuni, sum støðugt renna seg í tær forðingar, ið verða lagdar fyri kvinnur í Saudiarabia.

Meðan valið nærkast, savnast Maryam og hennara húski at leggja alla orku í at gera eina miðvísa og kreativa roynd at flyta siðbundna samfelagið longur fram á leið, tí Maryam vil ikki gevast á hendur.

Evnið, ið er arabiska nútíðarkvinnan móti eini aldargamlari patriarkalskari hevd, sást eisini í heimildarfilminum ”The Cave”, sum Filmsfelagið vísti 4. mars í ár, tá sýriski læknin, Haifa Awad, innleiddi.

Danska felagið Angel Films hevur útvegað Filmsfelagnum nýggja saudiarabiska filmin, sum verður sýndur við donskum undirteksti, sigur felagið í tíðindaskrivi.

Í agurkutíð: Eingin vilji til win-win vinnu

Tá vinnumálaráðharrin ikki hevur win-win vilja og ikki vil bendast, so er gott við eini íslendskari agurk. Har vita tey beint fram, hvat filmur er.

Einaferð Frikki, hin stóri Fridrik Thor Fridriksson, var her saman við høvundanum Einari Kárason at vísa Skytturnar, varð hann spurdur, hvussu filmsgerð byrjaði í Íslandi.

Jú, segði hann á dvøljandi íslandsenskum, sum bara Björk og hann duga, tað var tá Goethe Instituttið, sum var so framsíggið at hava eina íslendska skrivstovukvinnu, bjóðaði Wim Wenders til Reykjavíkar at halda ein fyrilestur um at gera film. So fóru vit at gera film og gera tað enn. Soleiðis er tað.

Egill Eðvardsson, ið samstundis vísti Húsið: Trúnaðarmál legði seg innímillum og segði, at um tú í fyrstu roynd fórt á húsagang, so bjóðaði grannin sær til, og tú pantsetti hansara hús, og so aftur næstu hús, um tað tænti endamalinum at gera film í gøtuni. Tí tað var tað, vit vildu.

So kom íslendski filmsgrunnurin í 1978 og nú er alt søga, blómandi vinnulívssøga, sum eisini er Oscartilnevnd, og dregur alt afturat sær, eisini úr øðrum londum.

- Og einaferð skulu vit gera ein Føroyafilm, ella í hvussu er ein film í Føroyum, sigur Frikki, sum longu tá hevði samband við Sony og líknandi fíggjarrisar. Henda setning sigur hann enn, tá hann møtir føroyingum.



Nú eru tað vorðin almenn skandalutíðindi, hóast summartíð við longstu gurkum – einaferð komu tær úr Kirkjubø – at vit vilja ikki gera filmsrøðina Trom í Føroyum, men hava avreitt hana til júst íslendingar, røðina, sum byggir á ritverkið hjá ídnasta føroyska høvundanum, Jógvani Isaksen, við Torfinni Jákupsson sum leikstjóra og Jon Hammer sum framleiðara.

Undir koronastingslinum í summar vóru boð til Filmsfelagið at koma á netfund við Løgtingsins Vinnunevnd um Teams. Umframt at fáa heiðurin at úttala meg, fekk eg innlit í stóra, konstruktiva og innlitsfulla arbeiðið hjá forkvinnuni, Bjørt Samuelsen, og eftirfylgjandi tingkjakinum hjá serliga Jóhannis Joensen, ið sum skúlastjóri eisini hevði eina didaktiska tilgongd til film og miðlar á Tingi. Fantastisk framdrift at geva nýggju vinnugreinini, føroyskari filmsgerð.

Hevði tí framúr góðar vónir um ein bata viðvíkjandi filmi í Føroyum í kjalarvørrinum á hesum uppskotinum hjá Vinnunevndini til samtyktar um Menning av føroyskari filmsvinnu" (løgtingsmál 117/2019). 

Hóast eintýðugt jaliga viðgerð eydnaðist einki. Sitandi samgonga hevur, ikki ólík øðrum samgongum, sum tey nú byggja á, tilskrivað sær sjálvari serpatent upp eitt serliga fornermað føroyskt representativt demokrati við javnt og samt at siga soleiðis vegna samgonguna:

"Avvarðandi landsstýrismenn, ið umsita afturberingarskipanina og stuðulsskipanina, hava boðað vinnunevndini frá, at teir arbeiða við at styrkja hesar skipanir. Við hesum viðmerkingum tekur minnilutin ikki undir við málinum og mælir Løgtinginum frá at samtykkja uppskotið."

Og soleiðis bleiv niðurstøðan - hóast føgru orðini. Eitt minniluta-djúpsøkk-fornermilsis-demokrati. Tað er føroyska forðarenningin á Tingi. Og tað kann so fara í skúlabøkurnar um núlidna samtíðarsøgu. Í so máta alt annað enn ein góð politisk skipan, vit hava gróðursett.

Eg skilji væl at føroyskir filmsarbeiðarar finna aðrar fíggingarkeldur, tí her er mest sum turt og einki útlit fyri bata heldur, óansæð hvussu landstýrismaðurin ringir seg, nú hann er krøktur sum maðkur.

Hesa tíð kunnu agurkuuppskriftirnar verða mangar, bæði heimligar og útlendskar. Kanska er best við heitum hundi beint í hondina. Men við øllum. Kortini.

Vegjaðaramyndir

Meðan tey planta og foredla vegjaðarabumbur í øðrum londum, fari eg at finna uppá orðið vegjaðaramyndir. Myndir tiknar við vegjaðaran í Sandoynni meðan longsti dagur enn er í hondum.

Nú tað er uppá móta at ferðast í egnum landi, kom tann tanki til mín, at var eg úr Sandoynni, so var eg ivaleyst besettur av opna vegnum og villu víddunum, sum vit bara kenna av preriuni í nýggja heiminum, fyrst frá hvítu niðursetufólkunum í indianaralandi og seinni frá slammresiterandi beatnicks, sum plantaðu og foredlaðu orðabumbur við vegjaðaran til og frá San Francisco.

Fyrst er at keypa ein kassa við rabarbum og káli við vegjaðaran í Veltuni heima á Sandi. Rabarbukassin sæst niðast til høgru á fyrstu vegjaðaramyndini niðanfyri.

Næsti standsur heima á Sandi eru Mølheyggjarnir har sandurin er so fínur og lættur, at lotar hann, so fært tú hann beint í eygað og mást blunda fyri øllum tí eksotiska vakurleikanum. Fremmant og løgið, tá hann melur av ymsum ættum og bráddlig vindstrok eisini geva tær sand millum tennirnar. Men millum strokini hómast hetta:

Í Skálavík minnir vegurin meg aftur á grasgrønar fløtur, ið eru nógv víðari enn eg eri vanur við. Harafturat sært tú mest sum alla staðni, hvussu bygt er uppí hús og fjós, so hvør partur umboðar eina tíð og næsti tilbygningur eina aðra, eins og litirnir eru spennadi, tá hugt verður eftir heildini á grøna bønum. Gult, brúnt og ljósareytt í fleirstrentari rúmd.

Men út á kvøldið køvir hann av við slavnum mjørka so sami vegurin verður eindimensionelt trøllsligur í kvirruni, har bara ein konstantur generator hoyrist murra úr einum fjósi uppi í brekkuni og gevur sjónini rúmd.

Flakavirkið liggur betonggrátt til høgru handar, tá tú fert oman til strandar í hesi vøkru og víðu preriubygd, ið fostrað hevur minst tvey stórskøld. Tað er so ljótt, deyða flakavirkið, at eg fái meg ikki at avmynda tað, men avmyndi heldur stemningsmettaða tokusýnið beint fram, ið sýnir fremsta savningarstaðin í Skálavík og rundkoyringina hjá bilunum í bygdini. Eins og í Havn eru bátahyljar sosial savningarstøð, ja sannir magnetar, hóast flestu bátar, í hvussu er teir í Havn, neyvan nakrantíð loysa frá landi, men heldur eru spekulatiónsobjekt hjá býraðspolitikarum, sum gera hyljar og brúgvar.

Kaféin á Mølini er heldur ikki opin, so eg kann ikki annað enn geva einum bygdamanni rætt, tá hann sigur, at nú hvarv í hvussu er tað eina savningarstaðið, har gott var at fáa ein kaffimunn og møta fólki, lokalum og fremmandum og hoyra tey framføra tónleik. Hann sipaði til Depilin, tey kalla, sum nú er konverteraður til skúla, ið eins lítið og flakavirkið tykist draga tey lokalu til sín og gróðurseta eitt lív, sum er neyðugt fyri ferðavinnuna kring oyggjarnar.

Dagin eftir fara vit til Húsavíkar, sum heilt vist er millum vakrastu og best hildnu bygdir í landinum, hóast tokan dystast við grøn- ja næstan blábjarta bøin og vil fjala hana, bygdina.

So taka vit brátt søguliga vegin til Dals. Hann er so eksotiskur, at eg øtist hvørja ferð eg eri á honum, at eg skal tora hetta. Summstaðni hongur hann beint yvir havið, og fuglur og styggur seyður hoyrist og sæst sum rekvisittir í einum kosmiskum leikhúsi, sum í mjørka bara kann hava ein leikstjóra sum William Heinesen, og við hansara legendariska skálkabrosi kundi itið Snipst Niðurfyri og yvir pallinum kundi í staðin fyri Til Gaman og Álvara staðið "Her er eingin bjarging - ert tú ikki glataður spælimaður." Men í fjálgu kulluni niðri í dalsbygdini, dagar henda lívsjáttandi áskrift, svørt á reklamugulum, framm á enn ómýlda steininum:

Hóast mjørka, er bygdin Dalur litrík í hvørjum króki dagin fyri longsta dag. Niðan frá lendingini er eitt yvirlit, ið sigur nøvnini á húsunum. Húsini og nøvnini eru málað á malargrót, ið orðabókin lýsir sum árunt brimbrýnt grót í ella úr møl.

Kanska er tað eisini eitt politiskt statement at heingja lesull upp í trøini, so vit verða mint á at einaferð var ull Føroya gull.

Longur upp síggja vit serføroyska plakatlist vovin við politiskum broddi og sett á hegnið millum pelarnar. - Hon er úr Dali, men býr á Argjum, siga tey mær um upphavskvinnuna av litføgru listaverkunum meðan eg taki eina mynd við telefonini.

Framm við ánni, yvir móti kirkjuni og oman móti strondini síggja vit eina perlurøð av hugnaligum húsum, túnum og gørðum, meðan børnini strúka framvið á súklu.

Niðanfyri Snikkarakjallaran, kampingplássið og Eiriksgarð sæst malargrótið, sum brimið hevur mýlt gjøgnum øldir og sæst alla staðni í bygdini, malargrótið.

Her niðri í mjørkanum, har bara aldudunið hoyrist, varnist eg eitt heilt fremmant ljóð, ið eg ikki er meinkunnigur við. Nakað sum at hoyra ein sekk við koli verða tømdan, men við einum meira hvøllum og rennandi ljóði, sum er tað ein risastór rangla hjá einum barni, sum á rygginum á Miðgarðsorminum fyllir uppí og stoytir úr, upp í saman, uttan enda og altíð í javnvág, alt eftir hvussu uppgangurin er og skaddan hongur yvir bygdini. Og er steinurin svartur, so verður hvíta brimið eins svart í brotinum heldur enn hvítt. Ein hugtakandi steinsymfoni, ið ringlandi verður slogd upp á land og so drigin og sogin út aftur til tær ævigu maktir djúpt í havsins hjarta.

So eitt legg út á lendingina, har eg ytst síggi fyri mær brotnu ímyndina av hybris og tí, sum kann henda tá menniskjan heldur seg vera ódeyðiliga, og eins og hini í øllum landinum byggja út á tað vágvilla hav og tøknin liggur eftir, knekkað.

Undir fótunum hoyrist ein ønskriligur blástur úr hybrisholunum, sum eru millum betongstykkini á lendingini. Symfoniin framvið strondini er fulfíggjað. So yvir til kirkjuna, har krossurin sæst í grótlagingini um kirkjuna, ið eg beri aldurin saman við. 1957 er áskriftin.

Hóast aldurin er lættur at bera, liggur eitt óunnuligt omen fyri kirkjuportrinum henda dag. Meðan vit bíða, kundi myndin verið kallað, okkum til áminningar, djúpt niðri í dalinum.

Men lívsfrískar myndir og málningar eru eisini at síggja í Sandoynni. Í durinum, har vit gista í Skálavík, er hesin framúr litríki og formsterki málningurin hjá Amariel Norðoy frá 1978.

Hann er ikki ólíkur honum hjá Ingálvi av Reyni, sum er frá miðskeiðis í sekstiárunum, og sæst í Listasavninum heima á Sandi, har Summartónar hava konsert og fleiri forvitnisligar tekningar hjá Ingálvi síggjast. Tað verða seinasta vegjaðaramyndir á hesum sinni. Manga takk fyri!