Ein ferðavinna, sum vit kunnu liva av og liva við

Oda Wilhelmsdóttir Andreasen var tjúgu ára gomul, tá hon fekk eitt summarferiustarv í call sentrinum hjá Smyril Line. Henni dámdi so væl í ferðavinnuni, at hon fór í læru á Ferðaráði Føroya. Meðan hon lærdi, gekk hon á Turistakademiet í Randers ein vetur og var summarmánaðarnar í starvsvenjing hjá Ferðaráðnum. Eftir hálvt triðja ár varð útbúgvingin sum akademiøkonomur í ferðavinnu lokin í mars í 1997.

- Eg valdi at skriva høvuðsuppgávu við evninum ”Burðardygg ferðavinna í Mykinesi”. Hetta førdi við sær, at eg var í Mykinesi í januar 1997 og interviewaði tey 16 lokalu, sum búðu har tá. Uppgávan kann ikki sigast at vera annað enn sera aktuell í dag, 22 ár seinni, nú øll hava burðardygga ferðavinnu í huga. Eg kom tá fram við eini sekstan uppskotum um at menna burðardygga ferðavinnu í Mykinesi, m.a. at gera pakkaferðir, har man pakkaði ferðaleiðara og gongugjaldið til eigarar og kommunu og seldi til ferðafólk. Eisini skeyt eg upp, at man gjørdi eitt savn, har sum Mikinesmálarin hevði atelier, núverandi Mykinesstova, sigur Oda, sum hevur játtað at skriva ein gestablogg um egnar ferðavinnuroyndir og aktuellu støðuna tá umræður ferðavinnu kring oyggjarar.

- Eg fekk tokka til oynna og eri komin her síðani, og havi altíð droymt um at búgva og reka ferðavinnu her, og tað er nú eydnast, so eg kenni meg sera hepna.

Tá eg var liðug at lesa í 1997 starvaðist eg fyrst í Randers Regnskov, har eg gjørdi teirra fyrstu marknaðarætlan. Síðani flutti eg til Løkken í Norðurjútlandi, har eg var ferðavinnustjóri frá 1998 til 2003. Eftir hetta var eg produktstjóri hjá Stena Line Danmark við ábyrgd fyri svenska og norska marknaðinum. Tá møtti eg Gurið Højgaard, tí hon starvaðist í Visit Stockholm. Eg hevði 60 ferðadagar um árið, vetur og summar, og gjørdi tematúrar um summarið og sáttmálar við skíðstøð um veturin.

Veturin 2007 fluttu eg og sonurin heimaftur til Føroya, har eg fekk starv sum søluleiðari hjá Smyril Line. Eftir hetta varð eg deildarstjóri hjá Føroya Tele og seinastu átta árini havi eg starvast á marknaðardeildini hjá Tryggingarfelagnum Føroyum, seinni Betri. Summarið 2018 fekk eg prógv í HD Marketing Management og gjørdi av at royna meg sum sjálvstøðuga vinnurekandi í ferðavinnu.

Við vaksandi ferðavinnuni vil eg bjóða meg fram at ráðgeva innan burðardygga ferðavinnu og marknaðarføring og geva av mínum royndum.

Nú reki eg gistingarhús í Mykinesi um summarið, og bjóði meg fram sum ráðgeva innan ferðavinnumenning og marknaðarføring um veturin. Eg vil so fegin vera við til at menna ferðavinnuna á ein burðardyggan hátt við virðing fyri náttúru, tað er fyskiskari burðardygd, og tí fólki, sum býr her, tað er sosial burðardygd. Fíggjarliga burðardygdin merkir at peningurin liggur har, sum ferðafólkini koma, tað vil siga at tað er týdningarmikið at brúka føroyskar ferðasmiðir og ferðaleiðarar, so peningurin liggur lokalt.

Eg má siga, at eg eri sera fegin um góðu móttøkuna, sum mín fyritøka GoLocal.fo hevur fingið. Eg havi havt fyrilestrar um burðardygga ferðavinnumenning fyri kommunum, og undirvíst á ferðaleiðaraskeiði í Suðuroy í vár. Eisini eri eg skrásett í ráðgevarabankanum hjá Vinnuframa, og havi havt onkrar uppgávur í hesum sambandi.

Eric Stoen tók myndina

Sólseturtúrarnir í Mykinesi hava verið nógv eftirspurdir, og eg havi havt gestir úr øllum heiminum, frá Japan, Kina, Kanada, Týsklandi, Danmark og eisini úr Føroyum. Eg royni at gera alt so burðardygt sum gjørligt, og brúki setningin ”away from the crowd”, tað vil siga burt frá mongdini og ikki meira enn 4-6 fólk. Hetta merkir at mínir gestir í Mykinesi koma kl. 17, tá allir hinir gestirnir fara av oynni. Tey fáa heimagjørdan mat og vit ganga túr eftir eggini norðanfyri bygdina, meðan vit síggja lundar og sólina seta. Vit eru ongantíð meira enn fimm fólk so tað er persónligt og serstakt. Eisini kenna tey seg sum ein lokalan í bygdini um kvøldið, og uppliva tað autentiska oyggjasamfelagið, sum er burtur frá mongdini. Tey gista her og fara inn aftur við bátinum um morgunin kl. 11, tá allir eindagsturistarnir koma.

Framtíðarútlit fyri ferðavinnuna

Eg vænti, at ferðavinnan fer at vera eitt triðja bein at standa á hjá Føroyum. Í løtuni byggja vit fleiri hotell og matstovur, og upplivilsir blóma kring alt landið til gleði fyri lokalar íbúgvar og okkara útlendsku gestir.

Tað er týdningarmikið, at Visit Faroe Islands hevur tættan dialog við lokalfólkið og roynir at spjaða ferðavinnuna kring alt landið alt árið, so man ikki týnir nakrar fáar bygdir og gøtur og stressar tey lokalu, sum har búgva.

Vit mugu eyðmerkja tey støð, har lendi ella fuglalív er sárbært, gera góðar gøtur og enntá avmarka ferðafólkatalið, fyri at verja fugl og lendi.

Sosial og mentanarlig burðardygd er týdningarmikil. Tað, at man nú krevur pening frá føroyingum fyri at ganga í fjøllunum, rakar á sosialu burðardygdina og skapar neiligan hugburð til ferðafólk, hetta má loysast sum skjótast.

Eg síggi fyri mær, at vit um 5-10 ár, fara at hava ferðavinnu alt árið. Ráðstevnur, ítróttarkappingar og annað, sum er off season, og meira high end ferðafólk um summarið. Føroyar eru sera lítlar og tí eisini viðbreknar, og tí mugu vit vera kritisk og satsa uppá færri fólk, sum gjalda meira. Og vit mugu lurta eftir lokalíbúgvunum.

Samferslukervið má eisini gerast tíðarhóskandi til ferðavinnuna. Smáu bygdavegirnir til Saksunar, Tjørnuvíkar, Gásadals og Gjáar bera ikki nógvu bussarnar og leigubilarnar, her má ein betri loysn finnast, til dømis shuttle bussar ella farleið sjóvegis, og hví ikki leiga súkklur út, so man kann súkkla til Tjørnuvíkar og Saksunar 😊

Parkeringspláss og vesifasilitetir mugu gerast sum skjótast, har sum nógv ferðafólk koma.

Ferðavinnan er við til at gera Føroyar ríkari í mun til mentanartilboð, og er eisini við til at gera okkum varug við okkara siðsøgu. Víkingabusetingar verða grivnar fram, storytelling verður greiðari, matmentanin blómar, alt hetta er orsakað av ferðavinnu. Tað er jaliga árinið av ferðavinnuni, sum elvir til eina mentantarliga burðardygd.

Nú vóni eg bara, at bøndur, Visit Faroe Islands, kommunur, náttúrufelagsskapir og lokalir íbúgvar seta seg saman og finna eina gongda leið, sum øll kunnu liva við.

Ferðavinnan gongur uppá tvørs av øllum landsstýrisfólkunum, samferðsla, vinna, mentan og fiskivinna, so vónandi verður hetta ovast á listanum hjá komandi samgongu eftir løgtingsvalið.

Eg elski Føroyar og vil gera alt, hvat eg kann og megni, fyri at vit innan ferðavinnuna menna og skapa tilboð, sum øll, bæði ferðafólk, vinnan og íbúgvar her á landi, fara at gleðast um.

Oda Wilhemlsdóttir Andreasen, gestabloggari

Við Kringvarpinum í biograf

Mikudagin 25. september fer Filmsfelagið at frumsýna stuttrøðina "Eg reið mær avstað - ein søga um føroyingar og country" sum biograffilm í Havnar Bio. Suni Merkistein hevur gjørt filmin, sum varir 132 minuttir. Sýningin er fyrsta royndin í samstarvi millum Filmsfelagið, Kringvarp Føroya og Havnar Bio.

Hesa vetrarhálvuna fer Filmsfelagið at hava sýningar hvørt mikukvøld. Atgongumerkjasølan er byrjað.

"Sorgblíðu countrysangirnir um einsemi og longsul munnu hava borið við eina viðkvæma lind í føroysku fólkasálini longu frá fyrstan tíð, at sangirnir hava verið at hoyrt úti í Norðuratlantshavi. At vit flóna um hjartað av hesum tónleiki er ikki bara tí, at tað er ein søga um eina fremmanda tónleikamentan, sum føroyingar hava funnið aftur og sjálvir eru farnir at tulka, hon varpar eisini ljós á okkara samleika, søgu og tónamentan".

Soleiðis verður sagt í nýggjari stuttrøð um føroyingar og countrytónleik, sum Kringvarp Føroya fer at senda í sjónvarpinum í heyst. Men longu tann 25. september fer Filmsfelagið at frumsýna stuttrøðina sum biograffilm í Havnar Bio í einum nýskapandi samstarvi við Kringvarp Føroya. Ivan Niclasen, kringvarpsstjóri, fer at innleiða sýningina, sum er almenn.

Nýggi heimildarfilmurin, ”Eg reið mær avstað”, sum Suni Merkistein hevur lagt til rættis, og Rúni Friis Kjær hevur klipt og sett saman, varpar ljós á tvær føroyskar meginútrásir. Greitt verður frá, hvussu føroyskir langfarasjómenn, ið fiskaðu á fjarleiðum fyri á leið seksti árum síðani, fingu tokka til tann amerikanska countrytónleikin, sum teir bóru við sær heim undan Ný Foundlandi. Soleiðis birtist ansurin í Føroyum upprunaliga fyri hesum tónleiki. Hóast countrysiðvenjan man standa sterkari í Føroyum enn í londunum uttan um okkum, gingu kortini fleiri ár til country vaks fram sum ein føroysk tónlistagrein fyri seg.

Og her koma vit til aðru útrásina. Søgan byrjar í 1989 - fyri tretivu árum síðani. Tá fer hin tá 23 ára gamli tónleikaframleiðarin Jákup Zachariassen av sínum eintingum til Nashville. Ørindi hansara eru at vita, um áhugi er á amerikansku countryháborgini fyri føroyska sangaranum Alex Bærendsen.

Soleiðis byrjar ein næstan ævintýrlig søga um gávaðar føroyskar amatørar og hitt mæta A-liðið í Nashville.

Í higartil óbrúktum filmsupptøkum fylgja vit Jákupi Zachariassen í upptøkuhølum í Nashville saman við Halli Joensen og Kristinu Bærendsen - tveimum av best umtóktu føroysku countrysangarunum nú á døgum. "Eg reið mær avstað" lýsir í stórum søguna um hesi trý høvuðsnøvnini á føroyska countrypallinum, men í afturliti verður ljós eisini varpað á eitt nú Alex Bærendsen. Tónleikaframleiðarar og countrykennarar - nevnast kunnu Óli Poulsen, Niclas Johannesen, Birgir Kruse og Petur Rouch - greiða frá og bera fram sína hugsan í filminum.

"Eg reið mær avstað" er 132 minuttir til longdar. Stuttur steðgur verður millum fyrra og seinna part, tá Filmsfelagið frumsýnir filmin í Havnar Bio 25. september.

Lagt til rættis, handrit og upplestur: Suni Merkistein
Klipping, myndaviðgerð, grafikkur og plakat: Rúni Friis Kjær
Ljóðviðgerð: Finnur Hansen
Upptøkur: Gestur Lómstein, Hallur Thomsen, Rúni Friis Kjær og onnur.
Framleiðsla: KVF 2019

Trump og Arktis - stórveldispolitikkur í ríkisfelagsskapinum

Ólavur Dalsgarð, sum er stjórnmálafrøðingur, og arbeiddi við eini PhD verkætlan um trygdarpolitikk í Arktis, gestabloggar um Trump og Arktis í aktuellum ljósi:

Í sambandi við amerikonsku forsetavitjanina í Danmark 2. og 3. septembur, eru fleiri serfrøðingar frammi í miðlunum við gitingum um, hvørji ørindi Donald Trump hevur, og hvørja móttøku hann fer at fáa. At umboð fyri bæði føroyska og grønlendska heimastýrið eru boðin at luttaka á vitjanini, kann benda á, at ljós verður varpað á amerikanska áhugan í norðaru pørtunum av ríkisfelagsskapinum.

Hóast ein samtíðarmeldur á okkara leiðum, um nýggjar vinnumøguleikar og transarktiskar farleiðir samantvunnið við hugtøk sum veðurlagsbroytingar, náttúruvernd og burðardygga menning, eigur at havast í huga, at USA hevur eina heilt aðra geostrategiska tilgongd til arktiska víðøkið enn vit og okkara grannalond annars. Hesin munur kann væl merkja, at okkara væntanir um nýggjar handils- og samstarvsmøguleikar verða møttar við geopolitiskum krøvum um at fylgja NATO ásetingum um verjuútreiðslur og at varðveita status quo í Arktis - m.a. við at skerpa atgongd fyri onnur stórveldi.

Veðurlagsbroytingar í Arktis

Arktis er eitt tað sjónligasta dømi um alheimsupphitingina vit hava hoyrt um. Í 2016 var miðalhitin í Arktis 2 hitastig hægri enn miðalhitin í árunum 1960 til 1990. Økti hitin hevur verið ein jøvn gongd alla 21. øld og hevur m.a. havt við sær, at nøgdin av ísi í Arktis minkar ár undan ári. Her er talan bæði um tjúkdina og víddina á ísinum, og tískil er talan um at størri havøki verður atkomuligt í eitt longri tíðarskeið. Nógvir vinnumøguleikar verða tengdir at øktu atkomiligheitini í økinum. Mest umrøddu møguleikarnir hava verið troyting av náttúrutilfeingi og nýggjar farleiðir til farmaflutning og ferðavinnu.

Størstu frambrotini innan off-shore olju- og gassleiting og framleiðslu í Arktis í nýggjari tíð hava verið í Russlandi og norska partinum av Barentshavinum. Í Grønlandi hevur eisini nakað av leitivirksemi verið, men eins og í Føroyum hava oljufundirnir har ikki verið í framsleiðsluverdum vavi, og stóru útlendsku oljufeløgini løgdu fyribils árarnar inn í Grønlandi tá oljuprísurin raplaði í 2014. Útlendskir íleggjarar, úr eitt nú Kina, hava somuleiðis arbeitt við stórum verkætlanum í sambandi við námsvinnu á landi, og hava enntá boðið seg fram at byggja flogvallir í Grønlandi. Men hesar verkætlanirnar eru heldur ikki komnar veruliga ígongd.

Prudhoe Bay oljufeltið, ið varð funnið norðanfyri Alaska í 1967, er stórsta oljufeltið, sum nakrantíð er funnið í Norðuramerika. Stórar oljuútbyggingar fóru longu tá ígongd og varð oljan, ið varð leidd suður ígjøgnum Transalaska rørleiðingina, leingi av týdningarmestu veitingunum av eginframleiddari olju hjá USA. Men í mun til støðuna í Noregi og Russlandi, hevur minkandi ísurin ikki leitt til økt oljuvirksemi út fyri Alaska, hóast eitt gott grundarlag við eitt nú væl útbygdum infrakervi til framleiðslu annars.

Eisini hevur nógv verið tosað um transarktisku siglingarleiðirnar, ið kunnu stytta frástøðuna ímillum Atlantshav og Kyrrahav útvið 30%, í mun til at sigla ígjøgnum Suezveitina. Sjálvt í Føroyum verður  fylgt við í spenningi, hvørt skipaferðslan norðurum fer at økjast. Og eisini her vísur tað seg at vera á Norðeysturfarleiðini fram við arktisku strondini í Russlandi, at skipaflutningurin serliga stendur fyri vøkstri. Men tó, vøksturin av farmaflutningi eftir hesum leiðum er í stórstan mun innanríkisflutningur hjá russum, og tí kann ikki sigast at hetta er nær námind at verða eitt álítandi alternativ til leiðina ígjøgnum Suez og Panama veitirnar. Ein týðandi orsøk at ferð ikki kemur á altjóða farmaflutningin er, at farmaskipsvinnan er skipað á tann hátt, at bingjur skulu ikki bara flytast frá A til B. Ístaðin skulu skipini, sum sigla ímillum Asia og Evropa, taka ímóti, og avskipa farm í fleiri ymsum havnum á leiðini. Tí er eisini ein bygnaðarliga forðing í vinnuni at fáa lønsemi í farmaflutninginum norður um Arktis.

Stórveldispolitikkur og status quo

USA hevur sum áður nevnt eina munandi øðrvísi tilgongd til arktiska víðøkið, enn hini arktisku strandarlondini. Eitt er at USA hevur minni áhuga at menna ráðevnisframleiðslu í Arktis enn hini londini. Hetta er serliga blivi týðiligt eftir stóra frambrotið innan fløgugass (shale gas & oil) framleiðslu, ið leiddi til at USA fór frá at innflyta stórar nøgdir av olju og gassi til egi brúk, til at gerast nettoútflytari í 2011. Sostatt hevur USA ikki sama fíggjarliga áhuga at útvinna ráðevni úr arktisku undirgrundini, sum eitt nú Noreg og Russland hava.

Hesin skerdi áhugin fyri Arktis sæst eisini aftur í øðrum viðurskiftum, bæði um samanborið verður við strandarlondini og onnur stórveldi. Seinastu 43 árini hevur USA havt ein ísbrótara tøkan. Hetta hevur m.a. merkt, at USA í fleiri førum hevur havt fyri neyðini at biðja aðrar tjóðir við betri ísbrótara førleikum um hjálp. Av londum, sum hava betri ísbrótara førleikar enn USA, kunnu nevnast Russland, Kanada, Finnland og Svøríki, meðan onnur fjarskotin lond, sum Kina og Korea, eru um at yvirhála USA á hesum økinum. Í 2019 hevur kongressin tó samtykt at seta pening av at byggja tveir nýggjar ísbrótarar.

Men hetta er tó ikki tað sama sum at siga, at Arktis hevur minni týdning fyri USA enn hini strandarlondini. USA hevur hinvegin ein størri strategiskan áhuga í Arktis, enn fólk geva sær far um.

Undir kalda krígnum var strategiski áhugin væl sjónligari enn í dag. Eitt nú var NATO-støðin, við radarskýggjum og kuplum uppi á Sornfelli, partur av Distant Early Warning skipanini (DEW Line), ið skuldi ávara um møgilig kjarnorkurakettálop á amerikanska meginlandið. Harvið blivu Grønland, Ísland og Føroyar partar av eini buffarazonu hjá USA. Tá vóru navigatiónsskipanir til t.d. kavbátar somuleiðis tengdar at samskiftisstøðum, sum vóru á landi. Og eisini í hesum sambandi vórðu Loran-C støðir bygdar í bæði Føroyum og Grønlandi.

Kalda kríggið er møguliga ein farin tíð, og nýggj fylgisveinatøkni hevur tikið yvir leiklutin hjá bæði DEW og Loran-C. Men tað merkir ikki, at Arktis hevur minni strategiskan týdning fyri USA í dag. Verðuleikin er hinvegin, at USA hevur tað geopolitiska áhugamálið at varveita status quo í Arktis við tí fyri eyga, at halda onnur stórveldi burtur frá norðuramerikanska heimspartinum.

Amerikanski uttanríkispolitikkurin hevur tikið støði í Monroe doktrinini síðani 1823. Monroe doktrinin var ein allýsing av, at bæði Norður- og Suðuramerika vóru seráhugaøkir hjá USA, og at onnur lond ikki skuldu hava hernaðarliga ella politiska ávirkan í hesum heimspørtum. Endamálið var tá serliga at steðga hjálandavirkseminum hjá evropearum, men við nýkveikta áhuganum, eitt nú hjá londum sum Kina at gera íløgur í Grønlandi, og harvið keypa sær atgongd til norðuramerikanska meðinlandi, verður Monroe doktrinin aftur viðkomandi fyri amerikanska uttanríkis- og trygdarpolitikkin.

Við Monroe doktrinini hevur USA sett seg í eina heilt serliga støðu, ið einki annað stórveldi hevur megnað síðani statskipanin, ið vit kenna í dag, varð rótfest eftir “Friðin í Westfalia” í 1648. Tann støðan verður sambært offensivum realistum, sum er ein skúli innan altjóða viðurskifti, nevnd regional hegemony. Hetta hugtakið merkir, at øll stórveldi stremba eftir at vinna sær regionalt, og í summum førum globalt, yvirveldi. Tað merkir at ein “regional hegemon” er eitt stórveldi, ið er einaráðandi í sínum heimsparti, og at onki grannaland hevur møguleika at hótta hesa støðu. USA hevur tí havt ein landafrøðiligan fyrimun, ið hevur gjørt tað møguligt at gerast heimsins valdsmiklasti statur. Hyggja vit at øðrum søguligum stórveldum, t.d. Nazi Týsklandi, Keisaraveldini hjá Napoleon, Russiska Tsarinum og sjálvt Sovjetsamveldið, hava tey altíð havt minst ein valdsmiklan granna, ið hevur verið førur fyri at berja niður, ella balansera valdsmunin. Av geopolitiskum ávum, er høvuðsáhugamálið hjá USA í Aktis tí at varðveita status quo og harvíð sína trygdarstøðu sum regionalt yvirveldi í Norðuramerika.

Men stór ábyrgd fylgir eisini við leiklutinum sum heimsins valdsmiklasti statur. Umvegis NATO samgonguna hevur USA verið høvuðstrygdarveitari fyri allan Vesturheimin. Hetta merkir m.a. at lond sum Danmark kunnu frávelja sær kjarnorkuvápn, tí tey eru fevnd av trygdaravtaluni við USA. Men eitt krav fyri at sleppa undir NATO kjarnorkuskjólið hjá USA er, at limalondini binda seg at brúka í minsta lagi 2% av BTÚ til verju. Síðani Sovjetsamveldið fall í 1991, er játtanin til donsku verjuna støðugt minka úr 2,0% niður í 1,17% í 2017. Tí hevur verið ró fram undir, at ríkisfelagsskapurin hevur givið Danmark stóran avsláttur í NATO limagjaldinum. Men um hugt verður at verjujáttanini hjá øðrum NATO limalondum, bendir lítið á, at ríkisfelagsskapurin setur Danmark í eina serstøðu. Í 2017 vóru tað, umframt USA (3,6%), einans Bretland (2,1%), Estland (2,1%), Grikkaland (2,4%) og Póland (2,0%), ið hildu seg til NATO-samtyktina at brúka 2,0% av BTÚ til verju.

Donald Trump vísti longu í sínum valstríði á, at hann ikki metti hesa støðuna í NATO vera haldbara, og hann hevur í fleiri førum víst á, at tað ikki er rímuligt, at USA skal gjalda so stóran part fyri trygdina hjá hinum londunum. Fleiri dømi eru um, at Donald Trump tekur stór stig, at gera álvara úr sínum valretorikki og lyftum annars. Hann hevur bæði sagt upp kjarnorkuavtaluna við Iran og tikið USA úr París-sáttmálanum. Men tá tað umræður NATO snýr hansara retorikkur seg meira um at varðveita verandi geopolitisku støðuna, heldur enn at broyta tað stóru myndina. Tað er ein fyrimunur fyri USA, at fleiri lond í Evropa, og aðrastaðni við, eru lutfalsliga sterk hernaðarliga, tí hetta styrkir um verandi støðu hjá USA sum einasta regionala, um ikki globala, yvirveldi.

Miðlasøgur, at Donald Trump ætlar at keypa Grønland, eru í sjálvum sær veruleikafjarar. Men tær byggja ein geopolitiskan veruleika, sum sigur, at USA góðtekur ikki at lond sum Kina og Russland ogna sær politiska ávirkan í Norðuramerika umvegis vinnuligar íløgur o.a., eins og vit síggja tað í Afrika. Samstundis er Danmark ein av trúfastastu samgongupartnarum hjá USA, og tí er núverandi støða, har danska stjórnin t.d. sjálv velur at byggja flogvallir í Grønlandi heldur enn at lata kinverjar keypa seg inn tann vegin, góð fyri USA.

Tað kann lítil ivi verða um, at hóast Donald Trump fer at seta krøv til danir at økja verjuútreiðslurnar, so kemur ikki uppá tal at NATO samgongan, og góða samstarvið ímillum Danmark og USA, verða sett uppá spæl. Hetta tí at trygdarpolitiska serstøðan hjá USA er so tengd av at valdsjavnvágini í verandi heimsskipan verður varðveitt sum hon er, og í samstarvi við NATO samgongulimirnar.

Ólavur Dalsgarð, stjórnmálafrøðingur

Teitur á TV2 sunnukvøldið

Umboðsmaðurin hjá Teiti, Christian Ulf-Hansen, boðar í dag frá, at klokkan sjey sunnukvøldið okkara tíð og seks vikur fram verður Teitur við í TV2-sendingini Toppen af Poppen. Við í sendingini eru eisini Anders Blichfeldt, Cæcilie Norby, Carl Emil Petersen , Chief 1, Kwamie Liv og Medina.

- Just to let you know that a couple of months ago, our Faroese nano legend Teitur filmed the popular TV show, Toppen af Poppen. Hope you get to see some of the show, and be proud of your Faroese ambassador. Spread the word, sigur Christian, sum eg avmyndað í Studio Bloch beint fyri G!festivalin í 2013, tá amerikanski Matthew Workman, sum sæst niðanfyri, eisini var við, eins og semi-gøtumaðurin úr Silkeborg í Nephew, Simon Kvamm, eisini var við ta ferðina. G!festivalurin er nú nakað heilt serligt, akkurát sum Teitur eisini er tað. Gott við G og Teiti og øllum felagsskapi, sum definerar okkum sum mentan og ikki bara sum tjóð.

Tarantino telur

Saman við hópin av fólki sá eg nýggjunda filmin hjá Tarantino Unce Upon A Time In Hollywood, sum Havnar Bio frumsýndi fyri føroyskum áskoðarum, í gjárkvøldið. Áskoðaraskarin livdi við í filminum, tey flentu og higstraðu, sum fyltu tey ljóð á brot í filminum, sum frammanundan vóru gjørd til júst hetta. Eftir lokna sýning vóru spontanir lógvabrestir at hoyra.

Hvussu tekniska ljóðformatið enn er við umfarsljóði og øðrum, so prógvar júst hesin filmur, hvussu sosialur ein miðil sum filmur er. Tú skalt síggja í myrkri, helst í eini biograffjøld, har tú dvølist og søkkur inn í teg sjálvan, og so verður rivin úr kinematografiskum svøvni við eini dekonstruktión, ið ikki er, sum hon eigur at vera. Ímeðan halda øll ondini í spenningi um, hvar leikstjórin nú vil hava okkum at fara.

Beint nú tykist aldrandi Tarantino eisini at vilja taka persónliga ábyrgd og letur tey ungu í tátíðini, tú mest sum gloymir at søgan fer fram í Tinseltown, hinumegin Atlantshav og hinumegin á Norðuramerikanska kontinentinum, samstundis sum ungdómsuppreisturin fer fram í París, hesumegin, spæla seg sjálvi út á løriftið.

Árið er hitt sama, men dreymafabrikkin er ein onnur.

Leikstjórin gevur sær stundir, filmurin er útvið tríggjar tímar, tá treylarar verða taldir við, og hann gongur meir enn einaferð í seg sjálvan og letur skuggafigurar hjá Manson fara eftir teimum, sum á filmi í fyrndini lærdu tey um morð.

Hetta er ein moralskur filmur um ta ávirkan, sum filmur hevur og um ábyrgdina hjá leikstjóranum, nú byrsu- og revolvaramentanin ger um seg í amerikanskum skúlum. Giti, at sniðfundigi leikstjórin hevur brúkt hendingina við Sharon Tate sum snúningsás at viðgera meingsleys dráp, sum villfarin ungdómur fremur, tí hann er vaksin upp við sjónvarpi og filmi, Tarantino'sa egna virksemi, og eingin skúlaskipan hevur lært hann, ungdómin, um tunnu hinnuna, sum er millum fatan og fana, fakta og fiktión.

Frá byrjan er tónleikurin sterkasta útspæl hjá Tarantino. Tað er sum at gera eina Náttarravnssending kreppuárini fyrst í hálvfemsunum, tá øll lurtaðu. Tónleikur er besta framdrift at byggja eina søgu á. Uptempo av samtíðar slagnum, Paul Revere & the Raiders. So koyrir bussurin, sum annar av høvuðsleikarunum, Brad Pitt, sigur upp í saman. Tá kensluregistarið skal víðkast, og ikki bara vera rútma, hoyra vit Neil Diamond.

Gongdin er sum vanligt hjá Tarantino sett saman sum brotflatar í ymsari tíð og søgugongd, men í hesum føri stillisligari og greiðari enn í øðrum filmum. Tíðarrúmið er eitt gott hálvt ár í 1969 og úrvaldu dagarnir, sum korrespondera um heildina, eru greitt merktir, og skapa ein stuttligan fótnotupolitikk.

Hetta nærlagni er lumpingin sjálv, tí í einum røttum Taratinofilmi verður søgan, tað er tann parturin, sum øll kenna aftur sum semjan um hina rættu søguna, sum eintýðugt veit, hvussu leikur fór fram, dekonstruerað.

Skal ikki siga hvussu ultimativi endin verður avgreiddur, men her er tað leikstjórin, ið grípur í egnan barm og tekur ábyrgd fyri at hava medvirka í byggingini av eini harðskapsfilmsmentan, og velur ein nýggjan veg fyri tey, sum søgan drap og skrivaði út úr lívinum.

Á sín hátt ein positivur endi, sum vísur á nýggjar møguleikar, bara vit tora at hyggja vilfarnan ungdóm og teirra enn meira villfarnu leiðarar í eyguni og seta tey uppá pláss. Ein dekonstruktión, sum vil nakað og gevur meining. Payback time hjá payback-meistaranum.

Bara ein film eigur hann enn á at gera, sigur hann sjálvur við pressuna. Kanska passar tað, kanska ikki. Tað er Tarantino. Hann er fremsti eksponentur fyri, at filmur í biografi er besti fimleikur. Millum okkum og løriftið. Her er intertekstualitetur alla somlu tíðina, serliga til Fight Club, og einu løtuna gongur upp fyri mær, at Matt Helm-tilsipingin við Dean Martin og Sharon Tate, hana sá eg sjálvur inni í sama høli, Havnar Bio, síðst í trýssunum, helst í 69, tá eg var tólv og sá nógvan film við floksfeløgunum, Martin, Elmu og teimum. Góðir dagar, góðir filmar, ið nú koma aftur. Tað er sum Prædikarin sigur: Kasta breyð títt út á vatnið, tí tú fært tað aftur, um so long tíð gongur!

Kann ikki annað enn viðmæla at fólk við minsta áhuga fyri filmi, fara at hyggja eftir vælupplagda ævintýrinum Once Upon a Time In Hollywood.

Vit taka heyggin

Nýggja svarta, sjálvt hjá reyðum og brandgulum, er at taka heyggin, sum Birna í Javnaðarflokkinum hevur gjørt har úti við Strond. Bara fornavn og floksfrámerkið. Tað er eisini tað nýggja svarta. Einsamøll á heygnum.

Til hetta valið hava politiskir plakatuppstillarar eydnast sjáldsama væl at skapt eina heilt nýggja leið í lendinum, sum var tað Sendero Luminoso ella Iwo Jima, við einum hirsi til Hamburger Hill, tá vit taka brekkuna niðan móti heilsøluni hjá Poul. Har er allur heyggurin tikin við brandgulum valplakatum hjá lista F, bæði niðan og oman. Militant strategiskt, so snøgt er tað.

Men sum sæst á myndini omanfyri, kann seinrapartsskýggin flyta vælskipaða geometriska huglagið yvir í - ja, annað ljós, sum minnir okkum á, hvussu allar orrustur, ið søgubøkurnar siga frá, enda.

Fyrstu ferð Framsókn var frammi við valbókstavinum F á brandgula puntinum, var tað eitt genialt átak, sum nú er nakað útbrent, tí øll hava sæð tað. Avbjóðingin er at finna nýggjar konstellatiónir, sum stinga burturúr tí javna og vanliga, sum allir hinir bjóða, dusinflokkarnir.

At lofta hesi avbjóðing so elegant og kreativt sum við hesum sýni, er sjáldsamt, og samstundis tað estetiskt vakrasta og smakkfullasta heildarprent eg havi sæð í hesum valdysti. Andlitini eru einastu motiv, við einum støkum politiskum herrópi.

Javnaðarflokkurin, sum var hin fyrsti at seta plakatir upp, hevur gjørt tað til ein reindyrkaðan stíl at brúka fornavnið einans og so andlitsmyndina. Og so einki annað enn navnið á flokkinum. Tað riggar val, tá øll valevnini eru sett upp á sama stað, uttan at ov langt er ímillum tey. Sum til dømis her á rekkverkinum í verkamannabýlinginum Hornabø við útsýni til Skipasmiðjuna. Lad gå, at flestu arbeiðarar eru póllendingar, og at sami flokkur einaferð lýst stættarstríðið deytt at vera. Í dag er eingin floksformaður, ið er so greiður og sannførandi, sum Aksel, ið her sæst fremstur við allari manningini aftaná. Ein vælvaldur staður og væltiknar og organiskar myndir, sum seta flokkin, valevnið og litbrúkið mitt í føroyska gerandisdagin. Betri og politiskt lívsseigari verður tað neyvan.

Men altíð er onkur, sum vil ganga úr takt, hvussu væl skipaður flokkurin er. Í hesum føri Henrik Old, sum ikki er uttan fynd og skemt, hóast uppsløgini ganga egnar vegir, sum neyvan eru upphugsaðir á felags fundi. So mikið meir leggja vit merki til Henrik, hóast hann neyvan verður tann heilt stóri atkvøðuslúkurin. Sum uppsløgini benda á, hoyrir hann til eina aðra tíð, ikki minst har uppi við Sjónleikarhúsið, har Oldurin tykist verða sjónleikari við nýggjum leiki - ikki við uppblástum ballónum, men við báðum beinum á jørðini.

Beint yvir av bilstøðini Auto, niðanfyri Sjónleikarhúsið, síggi eg hópin av ferðafólkum, sum eru komin í land av einum av hesum óluksáligu ferðamannaskipunum, sum plága Havnina og einki leggja eftir seg. Dagsins tilboð til teirra ókeypandi er henda plakat av Levi, grindamanni, í eini listarliga tilgjørdari mynd, tikin á sandinum í Tjørnuvík. Ein fantastisk mynd, sum er gjøgnumhugsað av einslistum, tá umræður at drepa djór til matna. Men í hesum føri er hon ein provokatión bara fyri provokatiónina. Og tað er so innantómt, at sjálvt ikki teir veikastu flokkarnir finna uppá at skora so bílig poeng í valstríðnum. 1-0 til flokkarnar móti handlunum.

Í Føroyum er filmur Unplanned

Føroyskir biografgangarar eru ikki sum onnur fólk. Í hvussu er ikki úti í heimi. Tí nú verður aftur ein amerikanskur filmur av andaliga slagnum frumsýndur í Evropa uttan danskan undirtekst. Frumsýningarstaðurin er Havnar Bio í Havn og heitið er Unplanned.

Sum sæst á myndin á Facebookprofilinum hjá biografinum, hava 50 ymisk fólk deilt boðini um sýningina, uttan at brúka eina krónu til lýsingar, ella at boosta, sum tey kalla tað. Útvið tíggjutúsund hava sæð boðini um sýningina, og tað er mest sum útselt eftir lítlari løtu.

Um filmin, Unplanned, sum bara verður vístur í Føroyum í okkara heimsparti, sigur biografurin soleiðis: "Tað einasta Abby Johnson ynskti, var at hjálpa kvinnum. Sum ein tann yngsti deildarleiðari hjá Planned Parenthood í Amerika, var hon sannførd um "fría vali" hjá kvinnuni - inntil hon ein dagin sá nakað, sum broytti alt."

Óansæð hvat filmurin snýr seg um, og um hann er fakta ella fiktión, so er filmur ein miðil, sum er munadyggur at brúka í øllum londum - bara filmurin sleppur at finna sín marknað og hevur frítt at fara. Gott, at Havnar Bio hevur eydnast so væl at dyrka ein nýggjan marknað, sum eingin visti av var til. Tað er, so segði hann, Unplanned.

At stíga út á lyftið

Átrúnarliga orðalagið ríkar málið, eingin ivi um tað. Tak nú tíðindafundin, har kristni Miðflokkurin reið av miðgarði og pressaði nøkur uppáhald á verðsliga veggin, har hassjtagg kristinvirði stóðu niðast. At stíga út á lyftið kalla tey tað, tá litið verður á Harran, og hin rættrúgvandi befallar seg í hansara hendur og gevur upp alt verðsligt starv, nú tey halda, at Føroyar eru farnar av kós.

Tá eigur ein at lesa Sálmin 37,3 um at líta á Harran og gera tað, sum gott er, liva í landinum og tó halda seg burtur frá verðsligari makt, ið bara hevur girnd sum grund.

Tá umræður at døma onnur og føra seg sjálvan fram um hin dømda, eigur til áminningar at verða lisið í Matteusi 7,1-2 Dømið ikki, fyri at tit skulu ikki verða dømd! Tí við dóminum, ið tit døma við, skulu tit verða dømd, og við málinum, ið tit mála við, skal tykkum verða mált.

Er úrslitið av verðsliga valinum tó soleiðis, at hin rættrúgvandi kemur til kors og fær ikki sess teirra heilagu, eiga øll samvalevni at vera um hin óvalda og troysta hann við dropatiknum drykki og troystarorðum Sálomon kongs: - Gev honum sterkan drykk, sum er undirgangi nær, og honum vín, sum gongur við sorg í sálini! Lat hann drekka, so hann gloymir armóð sína og minnist ikki møði sína longur!

Skal tingarbeiði ikki verða stýrt av opnum og gjøgnumskygdum fólkaræði, men av døktduldum kreftum, sum førbøn, hondspáleggilsi og øðrum voodookynstri, ið skal gera av, hvør kemur á ting fyri jarðiska løn, fundarpening, koyripening, eftirløn og bíðipening - og ikki savnaðun ágóða í himli, sum sagt verður á hinum talarastólinum - so eigur at vera farið har út við Strond at halla seg til vitni hins heilaga Jehova, ið ikki blanda seg uppí verðsligt vald, og bara vaska vindeygu.

Tí sigi eg tykkum, farið heldur og vaski vindeygu enn at stilla upp. Tá stíga tit út á lyftið.

Maradona í Filmsfelagnum

Rebellur. Hetja. Svindlari. Gudur. Øll hesi heiti standa á plakatini, tá Filmsfelagið sýnir spildurnýggja heimildarfilmurin Diego Maradona mikukvøldið 4. september.

Hetta er upptakt til fótbóltsdystin millum Føroyar og Svøríki á Tórsvølli, sum er dagin eftir. Fótbóltskennarin og útvarpsmaðurin, Suni Merkistein, fer at innleiða hesa sýning í Filmsfelagnum, sum er hin fyrsta í heyst.

Diego Maradona varir meir enn tveir tímar og byggir á fleiri enn 500 tímar av filmi, sum ikki eru sæddir áður. Tað upplýsir lítla danska arthaus felagið, Angel Films, ið varð stovnað í 1988 við heimstaði í Lyngby. Tey innflyta listaliga áhugaverdan film til Norðurlendska marknaðin.

Diego Maradona stillar nákvæmt á hin kenda fótbóltsspælaran Diego Armando Maradona, sum í dag er 58 ára gamal. Í staðin fyri at lýsa alt úr hansara hendingaríka lívi, hevur leikstjórin Asif Kapadia, sum eisini gjørdi filmarnar um Amy Winehouse, sum vann Oscarvirðislønina, og um Ayrton Senna, valt at siga søguna um fortíðina hjá argentinsku legenduni í S.S.C. Napoli árini 1984 til 1991. Hetta var eitt virkið tíðarskeið hjá Maradona: seks kappingarár, tvey heimsmeistarskap, ein kærleikssøga av skandaluslagnum, eitt barn, kokainmisnýtsla og sambandið við mafiuna.

Filmstíðarritið IndieWire gevur Diego Maradona allar besta ummæli, m.a. við orðum: "Maradona’s intense performance on the field, surrounded by the mania of screaming fans, unfolds against the backdrop of the emotional stakes that drove him to the top in the first place [] He transforms into a modern-day Icarus on a preordained flight to the sun."

Filmstíðarritið The Film Stage er eins fegið um filmin og sigur m.a.: "Indeed, this is not just a sporting film but, like Amy or Senna, a film about the volatility of fame and genius and what those two things can do to humans."

Atgongumerkjasølan til Maradona-sýningina í Filmsfelagnum er byrjað.

Nú strika vit danskt

Sjónvarpsaltarið eftir formansrunduna týskvøldið

Enn einaferð minnir føroyska almannavarpið okkum á sniðfundiga snedigu sendingarnar hjá Anders Lund Madsen úr Fugloy. Tíðarleysar í nógv størri mun enn tær grynru hjá íslendska Andra, í løtum skemtiligar, ja galgenhumoristiskar, fyri at brúka eitt danskt orð. Tí danskt er tað, hóast almannavarpið í arbeiðs- og virkishugsjón sigur, at tað er fremsti mentanarberi, sum arbeiðir fyri at varðveita føroyskt mál, almannavarpið.

Hvørja ferð eg hoyri og síggi Anders Lund Madsen beundri eg hansara tosingarlag, evnisval og almenna stíl, ikki minst hársniðið og klædnastílin. Men stílurin er onga løtu borin av føroyskum máli, heldur ikki tá hann vitjar tann kunngjørda partin av Danmark (sic!), sum er Fugloy har úti í donsku havsbrúnni. Við sínum danska máli møtir hann fugloyingum í túninum, sum eisini svara aftur á hansara máli - donskum.

Sum dansktlærari má eg siga, at alla mína tíð havi eg hugsað um danskt í føroyskum skúla sum eitt vagl og ein sjónarválur fyri heimsbókmentum og tekstanalýsu, sum føroysktlærarin ikki hevði stundir til. Alt samalt partar av móðurmálsundirvísing í øllum londum, sum hava eitt ment og virkandi mál í heimi, skúla og í øllum tí, vit vanliga kalla almenna rúminum.

Um dagarnar var frammi, at vit skulu tvangsinnleggjast til týskt, tí tað hava danskarar altíð gjørt. Tað er teirra stóri traumagranni fyri sunnan. Men okkara traumaskýggi er hin danski við øllum tí, sum tey føra inn á okkum, danskararnir og teirra myndugleikar, miðlar og bókaforløg.

Tað kostar okkum hópin av arbeiðs- og lærutímum til lærugreinina danskt gjøgnum allar skúlaskipanir. Tað førir eisini við sær, at vit uppdyrka eitt parralellsamfelag við donskum og ódonskum tilfari á flest øllum stigum. Tað elvir aftur til, at føroysk forløg aldri fara at megna at kappast við hundrað ferðir størri forløg, sum í Danmark gera móðurmálstilfar til teirra børn, teirra ungu, teirra eldru og teirra tilflytarar, og sum føroyingar altíð hava adopterað so vist sum amen í kirkjuni.

Og í hesum meldri av fakum, har hvørt fakið hevur sítt navn frá fyrsta skúladegi, er skjótt at síggja tað høpisleysa at skipa og skifta tímatalvuna í smærri og smærri bitar, nú eisini við kravdum týskum frámerki í tvey ár í fólkaskúlanum fyri at sleppa víðari. Tann tankin er ikki serliga føroyskur, tað eg veit.

Heldur er tankin um eitt heildarsýni nærri at fleiri føroyskum skúlahugsanum.

Sleppa vit donskum í skúlanum, og bindingini um henda viðfáning í øllum heimastýrislógum, so geva vit nýtt rúm at menna eitt móðurmál, okkara egna, og ikki eitt gnadd av einum fremmandamáli, sum í einum øðrum landi er móðurmál, men ikki her hjá okkum.

Tað er nú at vit eiga at strika danskt á tímatalvuni og fáa rúm fyri teim visiónsbundnu heildunum, sum nútíðar skúlin krevur.

Kotilett við útsikt og søgu

Her var tað at gastronomiska matlistin byrjaði í Føroyum - á Skálatrøð, har útsikt eina løtu eisini var til hámentað Tjóðleikhús mitt á trøðni í Havn. Sum útsiktin vísur er sentrala høvuðsstaðarplássið lagt út og strikað av til parkering hjá arbeiðsfólki og útróðarmonnum allan sólarkringin. Tað er gott, tí her við Irish Pub møtast eisini útlendsk ferðandi at parkera og fáa mettuna fyri ein bíligan penga. Og ongastaðni fæst hon so passalig sum her, mettan.

Ein risastór kotilett av svíni við sós, kips og reyðkáli fyri 95 krónur. So ódýra fært tú fólksligu mettuna, tí hetta er verkamannakostur burturav, ið dregur viðskiftafólk til sín, tí tey eru sosialar verur, ið fara hagar onnur fara, og har sum viðmælt verður á tvittrum og øðrum miðlum teirra millum. At køkurin í Irish Pub fyri stuttum varð kosin Føroya reinasti í eini kanning hjá Heilsufrøðiligu Starvsstovuni, ger tað ikki verri. Og so hoyrir tú Útvarpið og sært beinleiðis fóbóltsdystir niðri undir. Eitt sovorðið stað hevði eg eisini vitjað, var eg staddur í fremmandum býi. Frálíkt kav í undirverðina at møta lokalum og øðrum ferðandi. Og í meðan andar søgan.

Undir loftinum er kort av írska høvuðsstaðnum, Dublin, og higani eg siti, síggi eg hálvoynna Howth, sum er vakrasti staður eg havi vitjað, helst tí at tað var har, at eg fyrstu ferð hoyrdi søguna um jaktina Asgard, sum norski Colin Archer teknaði og varð brúkt til vápnasmugling í 1914. Í dag stendur jaktin í Collins Barracks, har føroyska framsýningin Veiðimentan í Útnorðuri varð hildin eftir aldarskiftið. Søgan um Howth og the Asgard er hin mest rebelska romantikarasøgan á okkara leiðum.

Og so ein slank í gastronomisku søguna á júst hesum stað. Leif Sørensen, sum niðanfyri sæst við høgru lið á Poul Andrias Ziska fyri tíggju árum síðan í sama køki, var ein av kokkunum á danska Kommandanten, ið sannførdu eitt altjóða dómarapanel um, at júst tann matstovan skuldi hava ikki færri enn tvær Michelinstjørnur tann tíð tað var.

Í 2004 var Leif ein av teimum, sum skrivaðu manifestið Ny Nordisk Køkken. Síðani flutti hann til Føroya og stovnaði matstovuna Gourmet, her sum Irish Pub er í dag.

Eg vil ikki taka meg aftur í at siga, at Gourmet var Føroya fyrsta fínari matstova. Saman við Mortani í Hamrabyrgi og øðrum var Leif við at mynda Tórshavnar Matfestival í Vágsbotni og út eftir Bryggjubakka í 2009, tá Tórshavnar kommuna hátíðarhelt 100 ár sum fólkavald kommuna. Eftir hetta og fram til 2014 stóð Leif á odda fyri Koks, ið er fyrsta føroyska matstova, sum leggur seg eftir at brúka føroyska rávøru á hægsta stigi. Trý ár seinni fekk Koks fyrstu Michelinstjørnuna. Fyri Atlantsflog prátaði eg tá við stjørnukokkin, Poul Andrias Ziska, sum nú hevur fingið dupult so nógvar Michelinstjørnur - tvær - til landið. Her er eitt klipp úr samrøðuni við Poul Andrias í 2017 um fyrstu stjørnuna:

- Tað var rættuliga tilvildarligt, at eg bleiv kokkur. Eg visti tíðliga, at eg skuldi ikki sita leingi á skúlabeinki, tað var so heilt vist. So las eg eina grein í Sosialinum um matstovuna Gourmet, sum eg helt sá spennandi út, tí hon visuelt var so flott. Eg søkti um lærupláss har, og fekk tað sum 18 ára gamal. Men tá visti eg enn einki um, hvussu alt hekk saman og um mat yvirhøvur. Áhugin og vitanin eru komin so líðandi gjøgnum alla lærutíðina, og vaksa alla tíðina, sigur heiðraði stjørnukokkurin og ljóðar hugsunarsamur, meðan hann heilt vist strýkur sær eftir skegginum.

Koks byrjar

- Tá Gourmet stongdi, fóru vit, næstan alt starvsfólkið, niðan á Hotel Føroyar. So var eg í læru har og arbeiddi eitt ár í stóra køkinum, har tey matgera til allar veitslurnar. Tað var ógvuliga læruríkt. Tá Koks stóð klárt og allar umvælingar vóru lidnar, haldi tað var í apríl í 2011, tá byrjaði eg har sum lærlingur. Tá nakað var fráliðið, bleiv eg souchefur og fekk ábyrgdina av dagligu driftini í køkinum, sigur Poul Andrias.

Johannes Jensen, sum er stjóri í Koks og valdur ársins leiðari á privata marknaðinum, sigur, at tað serliga við Poul Andrias er hansara passión og óvanliga nærlagni í allari matgerð. Hann var sjáldsamur tá og er enn ikki sum onnur, sigur Johannes og flennur.

- Hann hugsar øðrvísi. Sansirnir eru settir ørðvísi saman, og hann raðfestir, smakkar og luktar seg fram í tilveruni, heldur enn bara at brúka oyru og eygu og so ikki meir. Hann er altíð outside the box, onkuntíð utopiskur, men hann hevur framvegis ein óvanligan sans fyri perfektión í smálutum. Eg vil lýsa hann sum ein elegantan, men villan kokk, sum fyrst og fremst letur passiónina ráða og vinnur á teimum villastu køksdystum og megnar afturfyri at vinna á øllum tí besta í hvørjum smáluti, altíð, dag og nátt, sigur Koksstjórin Johannes Jensen um Poul Andrias.

Matgerð og tað kreativa í skúlanum

Vit skifta orð um skúlan og lærugreinina heimkunnleika, sum er hin best skipaða og dýrasta í allari skúlaskipanini, tí hon gevur størsta tímaniðurskurð. Eg fritti Poul Andrias, um tað var henda lærugrein, ið skumpaði hann móti yrkislærda kokkayrkinum og nývunni stjørnuni?

- Nei, sigur hann av baksetrinum í svenska taxabilinum, grínur hart og slær seg á knøini, so tað syngur eftir í.

-Tað var tað slettis ikki. Eg kann siga nógv um skúlagongdina, so sum at tað var stuttligt við vinum og góðum samanhaldi, men at sita stillur inni í tímanum, tað lá ikki til mín. Tað var ikki skúlin, ið fekk meg at gera mat!

Johannes leggur afturat, at hann ivast í um ungu kokkanæmingarnir yvirhøvur vita um matgerð og lærugreinina heimkunnleika í skúlanum, hóast teir heilt vist verða drignir at umhvørvinum.

- Tí tað er kul at vera kokkur allastaðni í heimunum, tað er ein serligur lívsstílur, sum passar dreingjum, og tá er allur heimurin pallur. Tað krevur adrenalin, áhaldni, press, larm, tempo, men tað krevur eisini disiplin, sigur Johannes Jensen, stjóri.

Sum gamal nevndarlimur í Lærarafelagnum og hartil lærugreinaráðgevi oti eg meg inn á fakøkið og vil hoyra, um fyrsti føroyski Michelinstjørnukokkurin hevur nøkur ráð til skúlan, kreativu lærugreinirnar á Læraraskúlanum og kanska júst lærugreinina heimkunnleika í Fólkaskúlanum í dag?

At læra at eta rætt

- Eg veit einki um heimkunnleika og hvussu hasi viðurskiftini eru í dag, men vit síggja øll, hvussu tey gera aðrastaðni, har tey leggja størri og størri dent á júst tað kreativa og á mat. Í Amerika er tað vorðið væl umtókt at borðreiða burðardygt í øllum kantinum, og frá barnsbeini at venja børnini at eta sunnan, góðan mat og vistføðiligt grønmeti, soleiðis at tað verður ein sjálvsagdur partur av kostinum, eisini tá tú verður eldri. Tað haldi eg vera tað týdningarmesta, at fáa inn í skúlan í dag. At læra at eta rætt, heilt frá barnsbeini, sigur Poul Andrias sannførdur í telefonini, meðan eg uppdagi, at iPhonein ikki tekur telefonsamrøður upp, so eg í stundini má læna eina aðra, at leggja á borðið at brúka sum diktafon at bjarga restini. Soleiðis hevur alt sínar avmarkingar.

Matgerð sum ferðamál

Eg grundi yvir, hvat tað er, sum ger, at ferðafólk, og nú eisini altjóða Michelindómsnevndin, eru so fegin um føroyska matgerð, at tey í fullum álvara koma higar bara at royna okkara matstovur. Hvussu ber tað til at føroysk matgerð er vorðin eitt ferðamál?

- Tað eru mong og ymisk viðurskifti, ið hava elvt til henda veruleika. Eitt er rávøran. Hon er so fantastiska góð, tí hon fæst beint úr sjónum. Alt er so tætt við, at vit kunnu bjóða feskari vørur, enn nakar annar í nøkrum øðrum landi nær náminda. Vit eru so tætt við sjógv og hav, at vit kunnu borðreiða fiskin eina lítla løtu eftir at hann er veiddur og komin inn um køksdyrnar. Góðskan er altíð hin besta. So hava vit eina matmentan, ið er bæði sjáldsom og einastandandi, hon er unik, sigur Poul Andrias og nevnir skerpikjøt og garnatálg.

- Tey finnur tú ikki aðrastaðni í verðini, skerpikjøt og granatálg, og hetta unikka upplivilsið er júst tað, sum fólk tendra uppá í dag. Á matstovuni Koks arbeiða vit nógv við hesum kontrastum, at bjóða tað heilt feska, og so tað øvugta, tað ræsta og skerpikjøtið, sum hevur ein sterkan og treystan smakk afturímóti.

Dámar ferðafólki garnatálg?

Tá fái eg beinanvegin hug at spyrja balstýrna stjørnukokkin, um hann aldri hevur rent seg í mark, tí útlendingurin ikki dámar óvæntaðu føroysku avbjóðingina?

- Jú, fyri summi hevur avbjóðingin onkuntíð verið dekan ov herskin, jú. Men tað er júst hetta, ið ger tað stuttligt í kokkayrkinum. Men skulu vit pliisa fólki alla tíðina, so hendur einki. Tað er lætt at gera góðan mat, gamaní. Men matur skal eisini flyta okkurt í fólki. Tað er sum tá ið tú gert eina plátu, sigur Poul Andrias og nevnir kreativu føroysku tónleikavinnuna.

- Allir sangirnir eru ikki hit á hvørjari útgávu, men kanska tú fært okkurt burturúr hinum kortini, tekstinum og útsetingini til dømis. Inn í matstovuna koma sjálvandi fólk, ið ikki eru von við garnatálg, og halda hana vera ov fremmanda og beinleiðis frástoytandi. Tað er ein partur av upplivingini, og tað haldi eg, at tey skilja og halda vera stuttligt. Sum frá líður, er tað júst tað, ið mennur okkara fak, sigur kokkurin á Koks.

Er Michelinstjørnan tung at bera?

Eftir alt hetta hóvasták í pressuni og vinnuni, vil eg at enda spyrja Poul Andrias, um nývunna stjørnan leggur eitt trýst á hansara ungu herðar?

- Ja, tað ger hon. Men vit royna at hava bæði beinini á jørðini, tí vit vilja ikki, at hetta skal ávirka okkum og okkara arbeiði, sigur Poul Andrias og leggur skemtandi afturat, at kanska fer hann nú at smakka sósina tríggjar ferðir, heldur enn tvær ferðir sum hann gjørdi fyrr, innan hann setti á borðið.

- Men vit fara ikki at leggja hvítar dúkar á borðið og at hava polerað silvur, bara tí at Michelin sigur tað. Vit hava okkara egna stíl, sum vit halda fast í, uttan at lata okkum ávirka ov nógv. Um vit hava eina stjørnu ella ikki, so royna vit altíð at gera alt okkara virksemi enn betri hvørja einastu ferð. Tað fara vit at halda fram við. Og førir tað til fleiri viðurkenningar, sum hesa, so er tað bara fantastiskt.

Umráðandi at næmingar halda á

Eru nøkur góð ráð til skúlatroyttar ungar dreingir, sum eins og tú vilja royna matstovuyrkið?

- Eg haldi, at óansæð hvat tú gert, so fært tú mótstøðu. Tá er umráðandi at blíva við og megna at halda fram. Tað eru míni bestu ráð. Tað hava sanniliga verið løtur í mínum kokkayrki, eins og í míni skúlagongd, har eg hugsaði djúpt um, hví eg gjørdi hetta, og hví eg blívi við at gera hetta her. Tá eru míni ráð, at grípa í egnan barm og akseptera, at tað er hart, jú, men akkurát tá, og í teirri støðu, er avgerandi, at tú heldur á og ikki gevst. Tú gert altíð sjálvur av, hvussu tú tekur ímóti og loysir tær uppgávur og avbjóðingar, tú fært. Hevur tú harafturat eina positiva meting av tínum arbeiði, og av øllum tí, tú fæst við, so verður tað altíð gott, sigur Poul Andrias.

Hann fær meg at hugsa um ein lyklasetning í allari orðamongdini, sum tað almenna hevur smíðað til skúlanæmingin: í treysti til sín sjálvs.

Altíð í treysti til sín sjálvs.

(Brot úr samrøðu í Atlantic Review 2017)

Tað er nú gott við eini journalistiskari yvirfriðingarnevnd

Í flaggskipinum hjá almannavarpinum, Degi og Viku, var í gjárkvøldið eitt sjáldsama nýupplýsandi innslag um stættarsamfelagið Føroyar.

Eitt starvsfólk á Hagstovuni segði greitt frá tølum, sum eru dagførd so nær okkara nútíð, sum Hagstovan megnar, at stættarsamfelagið, tað er gjógvin millum rík og fátæk, veksur í framlagda tíðarskeiðnum og ikki er ein saga blott. Ójavnin veksur.

Eftir sjáldsama innslagið varð eg stórliga bilsin, at tað ikki var ein annar starvsmaður á Hagstovuni, sum varð fakligur framsøgumaður í almannavarpinum í júst hesum máli.

Men hyggasíggj, í stundini var starvsfelagin, eg hugsaði um, á Føroya fremsta palli at rætta fyrra starvsfelagan fyri almanna eygum - á Facebook.

Ikki bara rættar hann sarvsfelagan, sum hevur dirvið at siga løgmanni mitt ímóti, men hesin senni, sum ikki slapp til orðana í Degi og Viku, nevnir eisini upp í saman navnið á sjónvarpsjournalistinum, sum ger sítt góða, kritiska og vælfunderaða gerandisarbeiði á einum fakliga góðum og kommunikativum støði.

Mundi tað vera tí, at sami journalistur einaferð varð uppstillaður fyri ein annan flokk og tí skal eyðmerkjast sum óvederheftigur, tí hann ikki intervjúvar tey røttu fólkini, men fer eftir teimum, sum starvssetti fakredaktørurin í almannamiðilinum sigur?

Sum ein eykaágóði, nú val er útskrivað, fáa vit í somu rætting eisini boð um manipulatión og feyknjús.

So kemur eitt heilt skarvslop av deilingum á fólksins fremsta miðili, sum also ikki er Kringvarpið, men Facebook.

Í hesum blómandi besserwisser melduri frá Føroya best skipaða reyðrósuflokki upp undir valið má eg siga, at tað er gott, sera gott, at vit hava eina journalistiska yvirfriðingarnevnd, sum beint fram sigur, hvør hon sjálv er og hvat satt er.

Tað er trygt at vita, tá krossurin skal setast seinasta dagin í hesum.