Tjóðleikhús á bygd

Ja, eitt tjóðleikhús á bygd, hvat tá. Tað er umvenda andstøðusjónarmiðið á Tingi. Kom í tankar um okkara frálíka lærara í linjufakinum samtíðarkunning, Hans Holm. Tá onkur í almenna rúminum plagdi at skjóta upp okkurt, sum var heilt við síðuna av ástøðinum um The Economic Man og marknaðartreytum og -viðurskiftum, so plagdi hann turrisliga at leggja afturat: - Hasin hevur so ikki lisið gemena lokaliseringsteori! Hinvegin, so er dysturin millum andstøðu og samgongu so simplifiseraður síðan landið bleiv eitt valdømi, at skjeyt sambandsflokkurin upp, at nú taka vit loysing, so hevði Tjóðveldi heilt vist stemmað uppskotið niður. Langt niður. Men tað øvuta kundi eisini verið gjørt. Bara fyri at umvenda andstøðuna.

Hvør syngur fyri tær tá?

Quién te cantará, Hvør syngur fyri teg, ella Hvør fer at syngja fyri tær? Nýggi spanski Netflixfilmurin hjá Carlos Vermut (f.1980) er um hina uppspunnu Lila Cassen (Najwa Nimri), sum í nítiárunum var kendasta sangarinnan har í landinum, til hon bráddliga hvarv og eingin hoyrdi frá henni.

So ganga tíggju ár, og Lila Cassen ger seg til reiðar at taka pallin aftur og at syngja chansons fyri fólki. Men beint undan at hon skal byrja, er hon fyri eini vanlukku, missur minnið og kennir ongan sang aftur. Akkurát sum Jack Malik (Himesh Patel) í nýggja filminum Yesterday (2019), sum ikki skilir, at hann er hin einasti á lívi, sum minnist Beatles og teirra sangir. Ein onnur kvinna í spanska filminum er Violeta (Eva Llorach), sum hvørt kvøld rýmir frá vaksnu dóttrini, sum ger henni tilveruna ótolandi, dótturin.

Einasti uggi hjá Violeta er at fara á karaoke-barr at syngja sangir hjá Lila. Einki ger hana lukkuliga, sum hetta. Meðan Violeta syngur, sum var hon Lila, hoyrir umboðskvinnan hjá sangarinnuni hana. Lila er enn ikki før fyri at syngja, og Violeta verður tí spurd, um hon kann venja og læra Lila at verða aftur sum Lila. Píkarill, sum hetta er gott!

Fyrsta er, at Violeta er sum at síggja Onnu Berg Hansen (Maria Rich) í triðja parti av donsku sjónvarpsrøðini Bedrag. Hon hyggur niður og er illa tiltuskað av tilveruni, hóast hon hevur íbornar eginleikar, sum eingin annar. Sjálvt stjórin setur hana til viks, og verður harvið orsøkin til illu Bedrag-søguna.

Leita vit í filmsøguni, er henda samanblanding millum tætt knýttar kvinnur, ið onkuntíð eru so tættar, at tær glíða inn í hvørja aðra - og endursiga somu móðir-dóttir søgu, men við mótsættum fortekni, um nær tær byrjaðu at syngja og nær tær góðust av syngja - sum vóru vit í Bergman filminum Persona (1966), ella í Fassbinder filminum Die bitteren Tränen der Petra von Kant (1972).

Sum eg hyggi eftir hesum undrunarsma spanska filmi á Netflix eitt hóskvøld, Quién te cantará, varnist eg at kvinnuligi høvuðsleikarin, Najwa Nimri (Lila), er sami leikari, sum var í tí allarmest løgna filmi eg nakrantíð havið sæð. Eisini hann var spanskur og kallaðist Los amantes del Círculo Polar (1998). Heitið í donskum biografum var De elskende ved polarcirklen, og søgan bygdi á palindrom, tað er nøvn, sum kunnu stavast aftanifrá og framífrá og geva okkum sama úrslit.

Søgan í tí filminum gongur eisini í ring, og persónarnir krossa lívsleiðirnar hjá hvørjum øðrum, og avtala, eftir at nógv ár eru umliðin, at møtast í Finnlandi undir pólkringinum. Men hvat sigur palindrom-lagnan tá?

Og so er spurningurin um alt hetta er tilvild, ella ein lagnufingur er við í spælinum, tá tú tendrar fyri einum filmi, sum tú billar tær inn, at tú sjálvur valdi heima hjá tær sjálvum. Kanska gongur alt í ring og ringanna filmsharri brosar finskur og málar eitt panorama við sjeylittum ælaboga í útsýninum, har eingin sær.

Far og hygg. Tí tað er gott at undrast. Sjálvt um tú yvirhøvir ikki skilir søguna.

Tari frá Agnes

   
Tað grør um gangandi fót í fyritøkuni TARI. Agnes Mols Mortensen, sum saman við beiggjanum Mortan Mols Mortensen hevur fyritøkuna, sæst her í taraklekjarínum. Tey hava samstarvað við Føroya Bjór í Klaksvík um nýggju beikst-sterku sitrus ølina av India Pale Ale slagnum, sum hevur fingið heitið North Atlantic IPA. Taraslagið er søl (Palmaria palmata).

Agnes sigur, at klekjaríðið stendur beint nú í Nesvík. - Vit klekja tara inni á økinum hjá Fiskaaling, ið hevur aliloyvi til tara. Men vit søkja um okkara egna aliloyvi til tara á landi í Fámjin. Og tað vóna vit at vit fáa, sigur Agnes Mols Mortensen.

Etikettin á nýggju ølini er blá við norðlýsinum á. Umframt føroyska taran, er føroyskt byggmalt sett til, upplýsir Annika Waag, sum er góðsku- og framleiðsluleiðari á Føroya Bjór. Ølin, ella ølurin, sum gamlir havnarmenn søgdu, er bryggjað eftir tí gamla enska IPA-háttinum, ið er nakað beiskari enn vanliga pilsnarølin, sum er fremsta konsumøl kring allan heim, serliga til konsertir og fótbóltsdystir í hitanum. Hóast beiskt-smakksterk við einum greiðum smakki av sitrus, er nýggja ølin løtt og leskilig í smakki, ikki ólík kalifornisku Sierra Nevada IPA. Styrkin er 5,8% og ølin er gjørd úr fýra ymsum humlusløgum, teirra millum citra-humluni, sum gevur lætta og frískliga smakkin av sitrusfrukt.

Majken vil eisini hava biograf

Í Vági vil Majken Súsanna Gaard eisini hava biograf, so hon kann síggja film í felag, eins og tey, ið hava sama áhuga norðanfjørðs.

- Mær hevur altíð dámt væl at ganga í biograf og eg haldi, at tað er sera harmiligt, at ongin biografur er í Suðuroy. Sjálvandi ber til at fara norður um fjørð í biograf, men sýningarnar passa ofta illa við ferðaætlanina hjá Smyrli, so suðringar mugu liggja nátt norðanfyri og leggja arbeiðið niður fyri at sleppa í biograf, sigur Majken, sum ætlar at gera nakað við støðuna.

- Í næstum fara vit at hava ein kunnandi fund um møguleikarnir at síggja filmar í biografi ella líknandi. Vit hava fleiri egnaði høli her suðuri og eg haldi, at fólk hava áhuga í at síggja góðar filmar í felag. Vit fara í øllum førðum at kanna møguleikarnir við loyvum og tílíkum og vita, um áhugi er fyri at stovna eitt filmsfelag her suðuri sigur Majken Súsanna Gaard í Vági.

Nýggjastu vísitøl úr høvuðsstaðarbiografinum, Havnar Bio, benda á, at fleiri og fleiri ganga í biograf. Soleiðis er eisini úti um landið, har greitt er, at fólk eisini vilja síggja nýggjan listaliga áhugaverdan film. Atlantis Bio í Klaksvík vísir spildurnýggjan film, sum kræsni biografgangarin javnt og samt vil síggja, og Løkshøll í Runavík ger av og á tað sama. Í Vágum og Suðuroy hava tey eisini hug at fara undir biografdrift aftur, tí nú slepst undan tungu filmsrullunum, sum fyrr skuldu fraktast aftur og fram við skipi millum Føroyar og Danmark. Í dag er nógv lættari. Ja, sjálvt umborð á flogførunum hjá Atlantsflogi ber til at síggja film. Einasta sýning við Oscarvinnaranum Moonlight er har umborð.

Til ber at fáa fatur á nýggjastu filmum og vísa teir sama dag, sum úti í heimi, onkuntíð fyrr, bara loyvið er í lagi. Men samstundis sum allir møguleikar eru opnir at vísa júst tann filmin, tú vilt, eru sýningarnar undir størri eftirlitið enn nakrantíð. Hóast goymdur í skýnum, kann talgildi filmurin bara fáast frá rætta útleigaranum í okkara øki, og bilettskipanin skal verða knýtt at sýningini og avtalaða degnum, so útleigarin kann fylgja við og fáa sítt. Innihaldsligt eftirlit er ikki longur, men biografloyvi, sum Mentamálaráðið umsitur og eftirmetir, skal haldast.

Fara vit hálva øld aftur í tíð, gingu føroyingar oftari í biograf enn skandinavar, men ikki so ofta sum íslendingar. Tað benda tølini í ársfrágreiðingunum hjá Ríkisumboðnum á, heilt fram til 1979, tá ólógligu sjónvarpsfeløgini tóku seg fram og fóru at spræna film og sjónvarpsrøðir í allar ættir.

Hetta helt á til 1984 tá Sjónvarp Føroya bleiv ein lógligur stovnur, sum millum annað sendi film. Henda brandólógliga gongd sló botnin undan biografunum og mest sum øllum frítíðarvirksemi.

Einasti biografur í áttatiárunum var eina tíð Leikhús Bio í Sjónleikarhúsinum, har Filmsfelagið hevði regluligar sunnudagssýningar frá 1984 og knapt tíggju ár fram. Í meðan varð Havnar Bio brúkt til bingo og upptøkurúm hjá sjónvarpinum. So tendraði biografmaskinan aftur og Havnar Bio gjørdist biografur burturav. Tað var til hetta endamál, at húsini vórðu bygd í 1962. Tá, og í somu hølum, varð Filmsfelagið stovnað. Í dag er Filmsfelagið eitt kuraterandi áhugafelag, har einki krav er um limaskap. Filmsfelagið stuðlar upp undir tankan um at ganga í biograf, og at síggja listaliga áhugaverdan film í felag, so sum høvið á staðnum er. Eisini í Vági, har Majken Súsanna Gaard vil hava biograf, so hon kann síggja film í felag, eins og tey, ið hava sama áhuga norðanfjørðs.

Nýggjur stjóri á føroyska tjóðsavninum

Listasavn Føroya fekk nýggjan stjóra herfyri. Nú er kunngjørt, at tað verður danska Karina Lykke Grand, sum tekur við 1. august, tá hon avloysir danska Nils Orth. Sum einasti miðil í landinum visti VP at siga hesi tíðindi longu fríggjadagin 1. mars, og tað beint frá kelduni, sum er formaðurin í stýrinum:

”Stjórin er settur, men øll eru ikki kunnað enn, og tí fær formaðurin í stýrinum fyri Listasavnið, Niels Christian Nolsøe, ikki sagt enn, hvør nýggi stjórin er. Hann sigur tó, at tá umsóknarfreistin var farin 31. januar vóru 12 umsóknir komnar, og størri parturin var frá fólki, sum ikki eru búsitandi í Føroyum. Nils Ohrt hevur verið stjóri í Listasavni Føroya síðani 2011.”

Soleiðis skrivaði VP triðsíðsta fríggjadag.

Kvinnur, og eingin maður, vóru til samrøðu um starvið. Orsøkin til at forvitnið bráddliga breiddi seg var, at kvøldið fyri hevði ein av vrakaðu umsøkjarunum gjørt vart við seg á Facebook við hesum orðum:

”Gott kvøld, kæru vinir. Í staðin fyri at siga hetta seksoghálvfjers ferðir, so skrivi eg tað bara her: Eg fekk ikki starvið sum stjóri i Listasavni Føroya. Tað eri eg ómetaliga kedd um - hetta var fjórðu og síðstu ferð eg søkti, so talan er næstan um ein lívsdreym, ið eg nú má staðfesta ikki fer at bera á mál. Tað er mær tó ein uggi og avkláring, at eg ikki haldi, at eg kundi havt gjørt nakað betri í tilgongdini viðv. umsókn, samrøðu osfr, tað gekk væl og tí má mann rokna við, at setti stjórin bara hevur verið tað betur; - henni ella honum verður ynskt bestu eydnu við at fáa okkara Listasavn up to date.”

Orðini á Facebook fingu so nógvar viðmerkingar og likes, at tey fingu meg ikki bara at hugsa um, men at staðfesta, at fremsti miðil av kunnandi, tíðindaberandi og samskiftandi slagnum er so avgjørt Facebook. Fyrrverandi mentamálakvinnan skrivar til dømis: "Guvide hvat fyri unikum tey hava sett, sum koppaði teg av pinninum?" Kenslur kunnu gamaní eisini fylgja við, so samskiftið, tað er sjálv starvssetanin, verður tað reina moodboard.

Eftir stendur mín persónligi spurningur, um vit framhaldandi skulu hoyra um føroyska list á donskum á føroyska tjóðsavninum?

Á heimasíðuni hjá savninum verður upplýst at Listasavn Føroya er ein sjálvognarstovnur og at nevndin er mannað við fýra limum, ið umboða Føroya Landsstýri, tað er formaðurin Niels Christian Nolsøe fyrrverandi stjóri í Elektron; Listafelag Føroya, tað er Árni Winther, arkitektur; Føroysk Myndlistafólk, tað er Ingi Joensen, grafikari, og Tórshavnar Kommunu, tað er Gunvør Balle varaborgarstjóri og forkvinna í Mentanarnevndini. Nevndarlimirnir eru valdir fyri 4 ár og nevndin setur savnsleiðara í 5 ára skeið.

Tá indignasjónin manglar og eingin politikari hevur áhuga

Tvey heimleys húski, ella í minsta lagi partstíðarheimleys, okkara millum beint nú. Tað var uppleggið, byrjanin og karmurin um Kringvarpssendingina Hóskandi heim søkist í fjøruti minuttir í sjónvarpinum í kvøld.

Takkað verið Kringvarpinum er tað ein sannroynd, at Filmsføroyar standa sterkar at filma sosiala rangsíðu akkurát so, sum hon er, rangsíðan. Sterkasta drívmegi í tílíkum heimildum, sum vit til dømis hava sæð í spælifilmi hjá Sakaris Stórá, er sosiala indignasjónin, sum bæði kann draga á tað karga og á tað poetiska. Sosiala indignasjónin er ein drívmegi, sum vil broyting, og tí áhaldandi gongur á politisku skipanina. Ein fongur fyri heimildarfilm.

Men her var hvørki drívmegi ella hoyrilig politisk skipan.

Vit byrja í fullum dagsljósi millum raðhús við likkum í bakljóði. So hoyra vit upp í saman um ein komandi 1. desember, tá eina húskið skal út. At so langt er fráliðið, órógvar meg. Eg vil hava styttri framleiðslutíð, ella at órógvandi tíðarfaktorar verða kliptir úr søguni. Var tað so, at jólini spældu uppímóti, so hevði afturvendandi upplýsingin effekt og orsøk. Eg vil hava tíðarrættari søgur. Her og nú. Ikki hálvt ára gamlar og eldri um átrokandi nútíðarviðurskifti.

Konstateri gjøgnum sendingina, at her eru ljósar og penar myndir við føstum kamera. Allan vegin. Gjøgnumgangandi fati eg innihaldið sum upplýsing til brúkaran, serliga hin unga, sum var tað ein dannilsis-sending hjá eini rekruterandi bankaungdómsdeild. Eg leiðist við estetikkin, tí eftir forhondsumrøðuni havi eg girað meg upp til í minsta lagi ein farra av køksvask-realismu, sum fer undir húðina og vendir ranguna út á hesum vemmiliga samfelag, okkara egna, sum fer soleiðis við einligum uppihaldarum við børnum í fleirtali.

Fátækraváðin er ov lítið niðurbardur í okkara sokallaða vælferðarsamfelag við besta gini-tali og samhaldsfesti. Hesi bæði seinastu viðurskifti eru heilt greitt innantóm uppáhald, sum bara kunnu brúkast í eini tíðarvilstari fyrstamaidagsrøðu.

Sendingin alliérar seg í alt ov stóran mun við bankaveldið, og aksepterar støðuna akkurát so, sum hon er. Eingin politikari, heldur ikki kommunalir, verða grillaðir og hildnir til svars fyri katastrofalu íbúðarstøðuna. Verið aftur og aftur sannførdur um, at hetta er ein reklama fyri eini ungdómsdeild hjá einum av bankastovnunum. Og tað er ikki gott, tá álvarsliga evnið verður hildið fram og kunngjørt í reypi undan sendingini. Faktiskt botnvánligt, tí eg kenni meg hvørki virdan ella upplýstan, var eg í teirra støðu, sum rakt eru. Hetta er ov yvirfladiskt.

So hoyra vit um hin fryntliga John, sum hevur keypt hús á bygd, og er farin at leiga kjallaran út. Hjá Joan í Hoyvík, sum eisini ætlaði at leiga út, er so hvítt og vakurt sum í dreymi, eini idéell hús at seta upp ímóti einum fuktigum kjallara, har fátækafólk búgva. Tí soleiðis veit eg, at støðan altíð hevur verið, ikki bara í Havn, men har búgva tey flestu, men út um landið alt. Hetta verður ikki gjørt í sendingini. Ístaðin fyri at fáa eina konkreta mynd av stættarsamfelagnum, flaknar søgan út og verður nøkur tóm, ella í minsta lagi linliga veik, postulat hjá ungum einligum mammum.

Eg vildi givið teimum eina munandi harðari og meiri indigneraða rødd, hesum mammum. Eingin talar teirra søk. Politikaraletið og politikarafráveran er total. So total, at Sarita og omman fara út at banka á dyrnar at spyrja eftir íbúð. Miðlarnir eru einastu pallar hjá teimum, sum eru illa fyri, til dømis tá umræður íbúð, og sum kanska hava nomið við næsta stig, sum er at blíva heimleys. Hetta er veruligt. Henda veruleika klæddi sendingin seg ikki í. Tí varð hon ov tannleys og ov lítið viðkomandi.

Men skúrbýirnir fingi ein undir vangan. Quick and dirty, sum Andras kallar teir. Andras er einasti forsprákari og verji hjá fólki í íbúðarneyð. Restin er no mercy, deep no mercy. 2500 eru á bíðilista. Ímeðan standa 1500 sethús tóm, Airbnb bjóðar eina rúgvu, men fyri tey, ið kyst hava heimloysið, eru ongar skjótar loysnir. Tað sigur sjálvt frelsandi talsmaðurin, Andras.

Ungu mammurnar siga tað sama, sum hevur verið soviputan hjá sosialpolitikarum alla okkara tíð: “Fari eg til Danmarkar, so fái eg eina íbúð og kann halda fram at lesa.” Heldur ikki hin 76 ára gamla hevur eina hóskandi íbúð, hóast hon eigur og leingi hevur átt egin hús. Íbúðarmarknaðurin er ikki lagaður til nakran av teim tørvum, sum vit hóast alt fáa eitt varisligt innlit í. Aftur ein adressa, eitt neyðarróp um tú vilt, til politikararnar. Men tað er so eiðasørt. Sjálvt bankakvinnan sigur at politiska skipanin má vakna.

Politiski parturin verður avdúkaður sum hin veikasti. Tað var ikki óvæntað, tí politiskt hevur hetta økið ikki verið raðfest yvirhøvur. Í hvussu er ein flokkur, og hann er heilt stórur og gamalsøguligur, sigur, at íbúð er eitt privatmál. Eitt mál hjá einstaklinginum.

Húsahávar og íbúðaokrarar eru eisini okkara millum og hava altíð verið tað, eins og í søgunum hjá Dickens. Tað sæst sjónligast við katastrofalu Karlamagnusarbreyt í Hoyvík og er eitt lítið minniligt avrik fyri býráðspolitikkarar í høvuðsstaðnum. Nú hava somu politikarar samtykt at loyva bygging av enn fleiri skundíbúðum, sum onkur í skipanini kann lukrera uppá. Alt í skundi, sjálvandi. Tað er mammon, og ikki fólkaræði, sum situr við kommunala borðendan í Havn.

Men ta dýpd hevði sendingin, ella heimildarfilmurin, ikki. Ta sannkenning má eg gita meg fram til millum annað við at lurta eftir býraðsfundi, sum er samstundis. Dekningurin av íbúðarneyðini eigur og má verða munin hvassari.

Hetta var ikki nóg gott.

PS! Solby Christiansdóttir, sum hevur gjørt heimildarfilmin saman við Hans Peturi Hansen, ger vart við, at umrøddi dagur er fyrsti desember í ár og ikki í fjør.

Skal eg hava sleggju við, næstu ferð eg vitji eina katólska kirkju?

Í kjalarvørrinum av tveimum drúgvum heimildarfilmum um eina industriella poppstjørnu, sum almannarásirnar DR og NRK hava víst púra ókeypis inn í hvørja føroyska stovu, og í norska førinum við einum reklamuskilti í endanum fyri einum hjálparfelagsskapi, eru krøvini til miðlabrúkaran vorðin so hvøss, at nú má visuelli førleikin flyta inn í skúlarnar ájavnt við gamla maktbókstavin. Bókstavamentanin er um at hokna undir visualiseringum, sum í mínum eygum - og oyrum - eru kortsluttandi egosentriskar. Sosialu miðlarnir blíva so ágangandi, og mentanarliga frísetingin hjá týska Thomas Ziehe, sum vit, ið eru eldri, nógv eldri, vuksu upp við, er blivin eitt haft um beinini, tí øll fríseting er flutt inn á sosialu miðlarnar, sum umframt at vera ein miðsavnað pengamaskina, ið mergsýgur alt lokalt, er eitt bergljóð, eitt afturljóð, eitt ekkókamar, har vit bara hoyra og kunngera egnar meiningar, ja og so partvís meiningarnar hjá viðhaldsfólkum, treytað av at vit kenna tær frammanundan, meiningarnar. Ella verða tey slettaði, tey sum meina nakað annað enn vit. Soleiðis er tað. Vit eru um at fara longur aftur enn Luther og Gutenberg, og halda hánt um alla vitan og alla tøkni og førleikar at formidla. Sjálvsentreraðu mótpolarnir hava aldri verið meira konfliktfyltir og konfliktbornir, ja lívsendamálið hjá dagsins meiningsberarum er konfliktin í sjálvum sær. Og so at taka sær rætt, í berari sjálvshevd, at seta konfliktina á skrá. Tí eg haldi, tað skal vera so. Eg eigi paddin, eg eigi pennin, eg eigi fonina. Eisini vilsti kampanjumakarin, sum var á gáttini hjá Githu Nørby at gera eina sjeytímars portrettsamrøðu. Maktina hevur formidlarin, devulsettur ella ikki. Annað er ikki til. Sokallaður journalistikkur er vorðin ein egosentrisk framdrift av kampanjuslagnum, fyri tann, sum vil betala, ella skapa mær ein nýggjan marglætispall. What's in it for me. Tíðindaidéologar kalla tað format. Eg kalli tað tíðarspilla. Og eg havi sæð sendingarnar um Michael Jackson. Havi eisini sæð nýggjastu heimildarfilmarnar um Ingmar Bergman, har hann verður lýstur sum...ja, sjálvt á blogginum fái eg meg ikki at siga tað...men tað fær meg ikki at brenna hansara filmar. Heldur ikki teir hjá Lars von Trier. Og so er tað tað. Tá eg ferðist til stórbýir eru katólskar kirkjur mítt yndismál. Og mín yndissangur er hann hjá George Harrison Awaiting on you All, sum Phil Spector hevur produserað. Í hesum sangi sigur mystiski bitilin nøkur vælvald orð um pávan sum verðsligan maktfaktor. Ikki eitt orð um katólska pedofilihevd ella morðdømda Spector. Hvat skal eg gera, næstu ferð eg fari inn í eina katólska stórbýarkirkju? Skal eg hava sleggju við? Og fara almannarásirnar, fyrst og fremst áðurnevndu DR og NRK, at senda jólarøðuna hjá pávanum aftur í ár? Ella er hetta bara tann reina sjálvshevd hjá meiningsdannarum, ið eru í kríggj við tey, sum í løtuni eiga sangbókina hjá Jackson? Alment dannandi skúlin má taka sær um reiggj, og fara at leggja størri denta á annað enn bókstavin.

Hygg, hvussu væl vit duga

- So væl duga vit, at gera animatiónsfilm, sigi eg við Árna Øregaard, sum er margmiðlasmiðjur í Námi. Føroyskt allan vegin ígjøgnum!

Árni hevur havt ábyrgdina av at savna - og í onkrum føri at gera - allar teir sangir, sum eru í Barnasangbók Føroya, so teir kunnu síggjast á YouTube við teksti og øllum.

Árni hevur fingið teknaran, Allan Korsager Davidsen, at gera henda sjáldsama væl úr hondum greidda føroyska animatiónsfilmin til sangin Fimm smáar apur, sum er hin nýggjasti á YouTube-rásini hjá Námi Barnasangbók Føroya.

- Serliga nógvar sýningar hava verið eftir at hesin nýggi filmur varð lagdur út, sigur Árni.

Animatiónsfilmurin tekur støði í eini tekning hjá Allan, sum hann gjørdi til Barnasangbók Føroya, ið Rigmor Dam, landstýriskvinna, tók stig til. Eydna Skaale ritstjórnaði, Bókadeild Føroya Lærafelags gjørdi alt klárt og Mentamálaráðið gav bókina út í november í fjør, tá Bókadagar vóru í Norðurlandahúsinum.

Allan eigur fleiri tekningar í barnasangbókini. Hann greiðir frá, at nýggi animatiónsfilmurin byggir á eina av tekningunum, at alt er gjørt í Photoshop, og síðani lagað til og sett saman við Adobe After Effects og Premiere Pro.

Guðrun Sólja Jacobsen syngur Fimm smáar apur, upptøkan er gjørd í hølunum hjá Námi á Hoyvíksvegi 72, og fylgispælið hava Rúni Eysturlíð, sum spælir el-gittar, og Árni Øregaard, ið spælir klaver og kontrabass, og hevur fyriskipað filmsgerðina og allan spælilistan á YouTube.

- Savnið í Kringvarpinum hevur verið týdningarmikið, tá sangirnir skuldu savnast, sigur Árni. - Onnur, sum hava havt stóran týdning eru Jensina Olsen, Bubu, Tatanka, Trølla Pætur, Rufus, bara fyri at nevna nøkur, sigur Árni um sangúrvalið, sum eisini eru fingið frá dagstovnum.

Umframt at savna, hevur Árni filmað, spælt og sungið fleiri sangir við stuttligum klippiteknikki. Teirra millum eru Lítli mín, hví grætur tú og Ein stutt ein long.

325 haldarar eru, og útvið 250.000 hava sæð føroysku barnasangirnar.

Botnur ella fjørður

Fólkaræði byrjar heima, fer út í túnið, bygdina, samfelagið - og kanska inn á ting. Fyri at halda skil á, hava vit onkuntíð hildið at umboðandi fólkaræði, representativt demokrati, er loysnin, tí øll hava ikki stundir og førleikar til alt alla tíðina. At vit í hesum ljósi hava valt fólk á ting, sum enn ikki hava tikið stig til at fáa Føroyakortið heim, er spell, men vit hava fakfólk til uppgávuna. Teirra millum telist Eivind Weyhe. Hann sigur m.a. soleiðis í nýggjastu Dimmu:

"J.C. Svabo nevnir plássið fleiri ferðir í Indberetninger 1781-82, og hann er ikki í iva um navnið. Eftir at hava umrøtt “Kongshavn eller Skaalefjord”, sigur hann at “Det inderste af Samme kaldes Skaalabotnur.” Í 1853 skrivar Hammershaimb staðarnøvn upp í Eysturoynni, og hann nevnir bygdina “í Skálabotni”. Hetta er tí tað grundarlag sum geodetarnir hava havt at byggja á tá ið teir gera tey fyrstu máliborðsbløðini uml. 1900, og tí hevur bygdin verið nevnd Skálabotnur á máliborðsbløðunum líka síðan...Sostatt er Skálabotnur tað almenna navnið á bygdini. Tað er eisini staðfest av Staðarnavnanevndini."

Umframt hesa almennu staðfesting nevnir Eivind eisini tann universella siðin at hava nærheiti, tað er at kalla eina bygd ella ein stað, nakað ávíst, sum bara verður praktiserað á hesum sama stað. Eitt slag av kotumáli, sum bara tey innvígdu kenna til og duga at hand- og tungufara:

"Á Skála hevur helst verið sagt Inni í Firði ella Skálafirði, eins og kollfirðingar siga Inni í Firði um tað innasta har á fjørðinum, og tað sama hevur verið sagt í Kaldbak um Kaldbaksbotn...Men í landshøpi hevur plássið verið nevnt Skálabotnur."

Í Havn siga vit ikki Tórshavn, tí so heldur hin parturin, sum tú samskiftir við, at tú ert útlendingur, ið enn ikki hevur lært koturnar í talaða málinum. Tað eru bara uppsløgini hjá Tórshavnar kommunu, sum einaferð um árið siga "Vælkomin til Tórshavnar". Tað er helst tí, at ein útlendingur hevur prentað dreglarnar, sum tá hanga á Ólavsøkupelunum.

Sunnafyri Eiði er ein bygd, sum torfør er at umrøða í landshøpi, tí hon er í eintali, Ljósá. Men nærheitið er Gimbrarnar, suðri í Gimbrunum, eftir haganum, Gimbrahagi, har gimbrafólk búgva, ella gimbramenn, sum maskulina orðabókin sigur. Sigst, at enn eitt nærheitið er, sum bendir á, at fólk úr Gimbrunum í størri mun enn eiðisfólk tosa gjøgnum nøsina, eru nasal.

Men Føroyakortið, sum enn ikki er tikið heim, tí eingin politisk interessa er til tess, tað er lukkutíð teknað til skúlabrúks. Fyrstu ferð í stødd 1:500 000 í 1993, tá Ingi Joensen teknaði, og aðruferð í 2014 í stødd 1:100 000, tá Rói Højgaard teknaði, og sum nakað heilt nýtt setti lit á bæði land og hav. Her sæst hansara Føroyakort í háupploysn.

Men fólkaræði, tað byrjar heima.

Heimsmálini á filmi

Við 30.000 krónum í vinningi skipar Nám fyri filmskapping fyri hádeild og miðnám um Heimsmálini hjá ST.

Luttakandi filmar skulu lýsa minst tvey av teim 17 Heimsmálunum, sum eru lýst av ST.

Longdin á lidna filminum kann í mesta lagi vera 7 minuttir.

Frásøgumátin er upp til næmingarnar, bara hann heldur seg til evnið og endamálið, sum er at upplýsa um Heimsmálini.

Ein greið undirvísingargongd skal fylgja við filminum, so hann er klárur at brúka á undirvísingarportalinum Snar. Á henda hátt kunnu aðrir lærarar eisini brúka filmin.

Tilmeldingarfreistin er 1. septembur, lidni filmurin skal sendast Námi í seinasta lagi 11. november, og í viku 48 finnur ein dómsnevnd vinnaran.

Umframt at verða sýndur á stórskíggja í Námi og á undirvísingarportalinum Snar, verður vinnandi filmurin eisini sýndur í Kringvarpinum.

Grindadráp doesn't fit this picture

Soleiðis havi eg aldri sæð grindadráp avmyndað fyrr. Hugtakandi dronumyndina úr Syðrugøtu eigur pólski ferðamaðurin Jakub Witek. Eftir at hava súkklað runt Ísland og fyri fyrst ferð í lívinum gjørt ein film um pólendingar har, hevur Witek vitjað fýra ferðir í Føroyum og roynt seg við heimildarfilminum Faroe Way The Art of Survival in the Faroe Islands. Vakrar myndir við góðum frásøgufólkum og heilt nógvum práti. Serliga takksamur er Witek fyri at hitta pólsku kvinnurnar Ewelina Joensen og Kinga Eysturland í Klaksvík og Klaudia Borowiec í Syðrugøtu gjøgnum Facebookbólkin Polonia Farerska. Men tað varð grindadrápið, ið gjørdist sambindingarliðurin okkara millum, tí grannin, Hans Jákup Hermansen, hevði hitt pólska ferðamannin, og varð sloppin at siga frá um grind og grindadráp, søguliga og í dagsins samfelag. Júst hetta evnið goymir Witek til síðst í heimildarfilminum, og sigur beint fram: "You're a very smart and advanced country and grindadrap doesn't fit this picture."

Jakub Witek sigur soleiðis frá um byrjanin til at hann fór at filma póllendingar í fremmandum londum: "In 2015 I cycled around Iceland, and during this adventure I met a lot of Polish people, who decided to live there, which I found surprising. Their stories were so fascinating and unique that a year later I came back to circle Iceland again, but this time in a 4x4 and with a camera, to shoot my first documentary: Isoland: Icelandic stories of Polish immigrants. As of today it has more than 140.000 views. After that I started developing an idea for the next movie, and I read some articles about Polish people living in the Faroe Islands. So, in the beginning I've planned to make a movie about Poles living in the Faroes, but after my first trip I've discovered more about your history, culture, and tradition and I decided to make a movie about the Faroe Islands in general, but with the addition of three wonderful Polish women.

Pólski ferðamaðurin, Jakub Witek, sum nú eisini er heimildarmaður, hevur vitjað og upplivað oyggjarnar, helst í munandi størri mun enn miðalføroyingurin sjálvur kann siga seg at hava gjørt:

"I was lucky enough to visit the archipelago four times - each trip took place in a different season. Summer was obviously the best time, but even at the end of November I had some luck with the weather, and me and my friends experienced a few wonderful sunny days. During those trips I visited eleven islands. I couldn't reach smaller ones like Koltur, Hestur or Lítla and Stóra Dímun. I've tried traditional Faroese food, I've climbed Slættaratindur, learned about the history in Tinganes, I've hiked the lighthouse on Mykines and the beach in Saksun, went for a fishing near Svínoy, experienced grindadráp in Syðrugøta, and I've caught a ferry or helicopter to Fugloy, Kalsoy, Suðuroy and Sandoy. It was truly an amazing journey. During my research I've come across a group on Facebook for Polish people living on the Faroe Islands, Polonia Farerska. That's how I met Kinga Eysturland from Klaksvik, who then connected me with Ewelina Joensen, also from Klaksvik - first Polish person who graduated from the University in Tórshavn - and Klaudia Borowiec, a young architect who worked for the Henning Larssen branch in Syðrugota."

Men hvussu metir tú, at hesir póllendingar liva í Føroyum, fata tey seg sum æviga fremmand, sum bara arbeiða, ella eru tey vorðin partar av nýggja landinum, mentanini og samfelagnum?

"The people that I've met have definitely embraced the Faroese culture, traditions and most importantly - respect towards nature. I think Ewelina Joensen is the best example. She's lived on the archipelago for 19 years, she is married to a Faroe Islander, and they are raising two children together. She works as a pedagogue, and is also a part of the Baptist church, and loves to hike Faroese hilltops. Kinga is a graduate of Scandinavian studies, she lived and studied in Denmark, and then she decided to move to the Faroes, so for her it was a very conscious decision. Now she runs a guesthouse in Klaksvik, and she is an excellent guide, full of fascinating stories and tips about the Faroes. Klaudia, on the other hand, came on the student internship, and after that she decided to stay and work here full time. She also quickly fell in love with Faroese nature and the calm, balanced way of life on the Islands. To be honest, I couldn't have made this movie without these women, their support, stories and many introductions to Faroese people.

Málið, títt og okkara, og eitt triðja mál, helst enskt, sum vit royna at hjálpast við, hevur tað verið ein forðing hjá tær at gera heimildarfilmin um póllendingar í Føroyum?

"In my opinion there is no language barrier on the Faroe Islands, because everybody speaks excellent English. Even older people, which was quite a surprise for me, because in many countries all around the world, the elderly are the group most difficult to communicate with outside their national language. Faroese is of course difficult to understand when you hear it for the first time, and to me, many of the village names have crazy pronunciation, like Tjørnuvík, but after some time and training it gets better. It's amazing and beautiful that such a small community has its own language."

Eg skilji, at tú goymir tað mest kontroversiella, the grindadráp, til endan á filminum. Filmaði tí við dronu?

"Yes, I've used a drone and a handheld camera and yes, editing it at the end of the film was a deliberate decision. I wanted first to show a little bit of history, tradition, culture and build a connection between the viewers and the protagonists of my film, before moving on to this controversial subject."

Hvussu fyrireikaði tú teg at síggja alt hetta blóðið á vøkru sandstrondini í Syðrugøtu, har eingin kann fjala seg og alt er opið fyri eygunum hjá áskoðaranum?

"I read a few articles and talked to many Faroese people about the grind before I saw it, so I was a little bit prepared for the blood and I knew how complicated this subject is. Even with this preparation, I have to say that not many things in life created such mixed and extreme feelings in me. On one hand, I gave up eating meat, and the fate of animals is important to me. But on the second hand, I understand why it is done and how it brings the community together. I believe that anybody who wants to have an opinion on grindadráp, should first learn about the Faroese way of life and history. You can't disconnect that, say nothing about the origins and show only blood. That's very unfair. Even though most people eat meat and many breed animals which are suffering a much worse fate than the whales, I think most of the tourists would rather go on a whale-seeing tour than experience the grind and the blood. Besides, you have such amazing nature, clear air, fresh fish, awesome water to drink straight from the tap, you're a very smart and advanced country and grindadráp doesn't fit this picture."

Hvør er ætlanin við tínum nýggja heimildarfilmi um póllendingar í Føroyum?

"I did a few screenings in major Polish cities and festivals and received very positive feedback. Right now I'm preparing the international part of the marketing, and also Kringvarp Føroya will show it in the next couple of months. After that it will be available for free on YouTube for everyone to watch. The Faroe Islands are such an amazing and beautiful place and they deserve much more recognition," sigur pólski Jakub Witek at enda.

8 milliónir til film um ríkisfelagsskapin

Ulla Hæstrup, ið sum barn búði í Suðuroy, har hon eisini gekk í skúla, fer nú at hava skeið um heimildarfilm í Filmshúsinum á Vestaru Bryggju í Havn. Síðan ársbyrjan í 2015 hevur hon verið filmsráðgevi í Danska Filmstovninum.

- Filmshúsið hevur gjørt av at seta sjóneykuna á heimildarfilm í 2019. Tað gera vit við eini røð av skeiðum og verkstovum um hugskotsmenning og arbeiði frá hugskoti fram móti lidnum filmi, sigur Tina í Dali Wagner, stjóri í Filmshúsinum, í tíðindaskrivi í dag. Pláss er fyri 12 luttakarum á fyrsta skeiðnum, sum verur 30. og 31. mars í Filmshúsinum.

Ikki minni áhugavert fyri føroyska filmsumhvørvið er hetta ískoytið í tíðindaskrivinum: "samstundis við, at vit halda hetta skeiðið, er stuðulsvegleiðing ávegis, har DFI (Det Danske Filminstitut) kann lata menningar- og framleiðslustuðul til films- og sjónvarpsframleiðslur við temanum ”ríkisfelagsskapurin”. 8 milliónir krónur eru í puljuni, sum umsøkjarar úr Føroyum, Grønlandi og Danmark kunnu søkja um stuðul úr. Vit vænta, at endaliga vegleiðingin verður kunngjørt innan næstu 14 dagarnar."

Hetta eru gleðilig tíðindi fyri føroyska filmsumhvørvið og ein áeggjan, framhaldandi, at økja føroysku játtanina til filmsgerð.

Umframt Ullu Hæstrup fara filmsframleiðararnir Jón Hammer, Helle Faber og Heidi Kim Andersen at undirvísa á skeiðnum um heimildarfilm.

Fleiri og fleiri ganga í biograf

Fleiri og fleiri fólk ganga í biograf. Tað er sjón - ella tal - fyri søgn. Tá Filmsfelagið byrjaði nýggja samstarvið við Havnar Bio var ársmiðaltalið fyri hvørja sýning 98,1 seld atgongumerki. Síðan hava miðaltølini fyri árið í Filmsfelagnum svinga millum 77 og 98 seld atgongumerki fyri hvørja sýning. Filmarnir hava verið millum 28 og 32 ymiskir hvørt árið í Havnar Bio. Men í ár ber av. Higartil hevur miðaltalið fyri hvørja sýning í Filmsfelagnum verið heilt uppi á 147,2. Vit fegnast. Kom í biograf og síggj film í felag. Tað er tað, sum Filmsfelagið stendur fyri. Filmar í felag. Og so kanst tú møta fólkum sum hesum fryntliga manni, sum sæst omanfyri, eitt heilt vanligt mikukvøld mitt í Havn

Fekk gávu frá Maluni

Tá hin í Føroyum kendasti danski filmsleikarin, 70 ára gamli Jesper Christensen, í gjárkvøldið fekk høvið at enda Tórshavnar Filmfestival, TÓFF, við nýggja filminum ”Før frosten”, fekk hann eina gávu frá Maluni Fosaa.

Gávan var ein svørt butterfly úr føroyskari laksaskræðu og mansjettknappar. Nakað somu gávu fekk danski krúnprinsurin frá Føroya Løgtingi, tá hann fylti 50. Í gjár gjørdu Malan og tær eina gávu lidna, sum er ætlað danska forsætisráðharranum, Lars Løkke Rasmussen.

Jesper Christensen var sorinskrivarin í ”Barbara”, ið er mest sæddi filmur í Føroyum, hevur tríggjar ferðir spælt við í James Bond filmum, og er nú høvuðsleikarin í nýggja danska filminum ”Før frosten”, sum Filmsfelagið vísti á TÓFF í Havnar Bio í gjárkvøldið, tá høvið varð at møta Jesper Christensen.

Undir leiðslu av Tinu í Dali Wagner, stjóra í Filmshúsinum, greiddi Jesper Christensen frá um leiklutin og yvirhvøur at spæla á filmi í eini 40 ár. Eisini svaraði hann eini rúgvu av spurningum úr fulsetta salinum.

Nú filmstevnan TÓFF varð hildin á triðja sinni, eru Filmsfelagið og Havnar Bio sloppin uppí part. At síggja film í felag er týdningarmikið, hóast flestu filmar kunnu síggjast á teldu heima í stovuni. Felagskenslan, sum sprettir úr at síggja film, er sterk, og fer helst aldri at hvørva. Tí tað er í biografinum, at filmur skal síggjast. Ikki minst, tá høvuðsleikarin er til staðar. Tað eru partarnir, sum standa saman um TÓFF, samdir um. Umframt Norðurlandahúsið, har Inger Smærup Sørensen er samskipari, eru samstarvandi partarnir í bókstavarøð: Faroe Islands International Minority Film Festival, Filmsfelagið, Filmshúsið, Filmsfjepparafelagið Hygga Síggj, Føroysk filmsfólk, Havnar Bio og Klippfisk.

Andrias fær Geytan á triðja sinni

Hann pitchar longu næsta filmin, ein ovurfegin Andrias Høgenni við Geytastandmyndini í hondini í Norðurlandahúsinum í gjárkvøldið, tá hann vann Geytan á triðja sinni. Fyrstu ferð var fyri Stina Karina í 2015 og aðru ferð fyri Et knæk í 2016. Í fjør vann Trygvi Danielsen, Silvurdrongur, Geytan fyri filmin 111 góðir dagar.

Í ár varð Runavíkar kommuna sponsorur, so tað fall borgarstjóranum, Torbirni Jacobsen, í dagligari talu Tobba, í lut at handa vinningin, sum er Geytastandmyndin og 30.000 krónur. Tað gjørdi Tobbi við eini rimmartalu at stimbra føroyska filmsumhvørvið og við eini stuttligari søgu um Geytan, sum einaferð var komin krímraktur til Runavíkar at vísa film, og fekk 100 C-vitaminir, sum hann slúkti í einum. Tobbi vísti eisini eina linsu úr gamla Glyvra bio, sum mentanarsamskiparin í kommununi, Bárður Højgaard, segði, varð brúkt at skifta millum formatini.

So varð grundgevingin frá ein samdari Geytadómsnevnd borin fram. Hon var soljóðandi:

Menniskjan er ein sosial vera. Metingarnar at finna ein Geytavinnara byggja á søgu, filmiskt frásøgusnildi og tøkni. Dómsnevndin er samd um ein vinnara, sum livir upp til øll hesi krøv. Filmurin er so hegnisliga gjørdur, at hann heldur forvitnið intakt, tí hann balanserar millum at vera komiskur og tragiskur, samstundis sum søgan er merkt av eini menniskjansliga skroypiligari javnvág og geografiskari bíðistøðu, sum skerpar støðuna. Hvussu oftani hevur tú ikki roynt at sleppa undan at møta einum persóni í eini gerandisstøðu, sum til dømis til handils? Orsøkin kann vera at finna langt undan, tá eitt gerandisval, sum tú tá gjørdi, nú fær fylgir. So nógv hava meldað til Geytan, at vit kunnu við vinnaranum í dag í huga, spyrja, hvat er tað, sum blokerar fyri teirri góðu søguni? Hon er ikki søgd í breiðum formati, men í 4:3 formati. Søgan lendir inni á tí mest sosiala, sum sosiala menniskan tekur sær fyri - Facebook. Vinnarin er: Ikki illa meint. Nú fer filmurin hjá Andriasi Høgenni at liva sítt egna lív, og við hesum filmi sum støði fær áskoðarin nú størsta leiklutin. So sterkur miðil er filmur. Til lukku!

Ole Wich tók myndirnar frá handanini. Geytavinnarar eru higartil Sakaris Stórá fyri Summarnátt í 2012, Dávur Djurhuus fyri Terminal í 2013, Heiðrikur á Heygum fyri Skuld í 2014, Andrias Høgenni fyri Stina Karina í 2015, Andrias Høgenni í 2016 fyri Et knæk, Trygvi Danielsen, ið eisini kallar seg Silvurdrongur, fyri 111 góðir dagar í 2018 og Andrias Høgenni fyri filmin Ikki illa meint í 2019.

Áskoðaravirðislønina, sum Gunvør Balle, varaborgarstjóri og forkvinna í Mentanarnevndini í Tórshavnar kommunu handaði, fekk Julia í Kálvalíð fyri filmin Omman.

Ole Wich tók myndina. Tey, ið hava vunnið Áskoðaravirðisløn Tórshavnar kommunu eru higartil Annika á Lofti fyri Mist í 2012, Jónfinn Stenberg fyri Munch í 2013, Heiðrikur á Heygum fyri Skuld í 2014, Jónfinn Stenberg og Jóannes Lamhauge fyri Tunnan í 2015, Andrias Høgenni fyri Et knæk í 2016, Maria Guldbrandsø Tórgarð fyri Maðurin við blæuni í 2018 og Julia í Kálvalíð fyri filmin Omman í 2019.

Semja var millum fleiri av gestunum til Geytatiltakið og tey, sum vanliga ganga í Filmsfelagnum, at nú er støðið so høgt at gera føroyskan film, at ein leikaravirðisløn eisini eigur at verða stovnað. Verður tað til veruleika, so er at finna ein sponsor beinanvegin, so tríggjar virðislønir verða næsta ár, ein Geytavirðisløn, ein áskoðaravirðisløn og ein virðisløn fyri leikaraavrik. Livst, so spyrst. Takk fyri eitt frálíkt tiltak, sum so nógv stóðu saman um í Norðurlandahúsinum!

Ræst frá borgarstjóranum í Sumba

John Mikkelsen og Hjalmar Johannessen eru í køkinum í Nýggjastovu heima í Havn, har matstovan Ræst heldur til. John hevur mong ár verið vertur og matstovuleiðari, og í kvøld er tað Hjalmar, sum ger matin. Hann er kokkanæmingur, og mánadagin fer hann til Danmarkar á skúla í tíggju vikur, og kemur so aftur sum útlærdur kokkur.

Her er heimligt sum í kova, tá John letur dyrnar upp og bjóðar vælkomin. Tað angar av røstum. Umframt matgerð á høgum støði í øllum grannalagnum eru júst hesi húsini serstøk, tí her búði Hammershaimb, sum legði lunnar undir føroyska málið, so tað ikki doyði út, men bleiv eitt fullment skriftmál eisini. Gamaní saman við Óla Skúlahaldara og øllum hinum, eisini úr Danmark og Íslandi. Móðurmálsdagar hava verið hildnir her á føðingardegi Hammershaimbs og 25. mars er 200 ára dagur hansara. Í stovuni eru myndir á bróstinum og bøkur á hillunum, sum vóru vit inni hjá heilt vanligum fólki, sum væl at merkja hava sans fyri at varðveita og fara væl um. Tað er greiða konseptið í hesum húsum.

Við pinkulítla føroyska málinum í huga mitt í heimsins stóra málmelduri og Hammershaimb ovast á søguligu bróstunum, er ein løta til tí fært hugsavnað teg til borðið og tað góða, sum har nú stendur, meðan kokkurin hoyrist stákast í køkinum. Gastronomiska endamálið er at para ræst úr Føroyum og sjerri úr Andalusia í Spania. Við grannaborðið sita Elspa og Ingi. John sigur frá um palominodrúvuna og spansku sjerrihevdina hjá einum tí fremsta sjerrihúsinum í heiminum,  Fernando de Castilla.

Livandi søgan í húsunum kemur beinanvegin til sjóndar við gamalkenda skeribrettinum við frásøgn um lomvigan, og saltið er úr horni, sum er gjørt í Kvøldskúlanum stutt hiðani. Á brettinum úr køkinum er fyrsta borðreiðing, sum er vøkur og vælskorin turr grind og so turrur fiskur, sum er truplari at fáa vakran sum viðskera. Afturvið er tunt skorið spik við grønmeti og í súrróma, sum gevur ein góðan heildarsmakk, serliga um tú er fremmandur ikki er kunnugur við henda part úr føroyska køkinum. Í gløsunum er ljóst Fino Antique sjerri frá Fernando de Castilla. Haðani og úr drúvuni palomino er mest sum alt, ið skonkt verður afturvið tí ræsta í kvøld.

Gastronomiska endamálið er at para ræst og sjerri, sigur John. - Tankin aftanfyri, at seta saman sjerri til ræst, er, at tey hava tað til felags, at tey verða útsett fyri mikroorganismum, biologiskt, og tíð, oxidativ, og broyta harvið aroma eftir tí lokala staðnum og mikroklimanum. Eins og Føroyabanka toskur og Chablis fáa smakk av livandi skeljadjórum og fossilum skeljadjórum, sigur John, og sipar til eitt annað tema í gastronomiska kaledaranum, sum nýliga er kunngjørdur. Ræst og sjerri er fyrsta boð á árskalendaranum.

Føroyskur tónleikur hoyrist um húsið, og annar satsur hjá Hjalmari úr køkinum er ein djúpur borðiskur við røstum fiski og garnatálg í við purrum rørt saman í súrróma. Passandi hvast eftir harmoniska inngangin við spiki, serliga tá Manzanilla sjerri kemur á varrarnar og skolar alt niður. Himmalskt. Kanska hin besta og í breidd smakkfullasta serveringin í kvøld.

Vit tosa um smakkin av minni og um hvørt minni hava ein smakk. Jú, í hesum stovum og afturvið tónleiki og servering verður minnið um smakk av røstum fiski og osandi døgurðagrýtum í gomlu Havnini greitt og klárt. So stendur bókstavurin A á etikettini á nýggju andalusisku sjerrifløskuni. A sum í Amontillado, eitt vet myrkari enn fyrra glasið. Nú er livur av lambi á borðiskinum. Afturvið, til vinstru, er reyðrót. Nøturnar elva til at borðiskurin parast serliga væl við júst hetta sjerriglasið.

Nú kemur Hjalmar við høvuðsrættinum, sum á matlepanum er ræst kjøt og røtur, á enskum fermented lamb and roots.

Kjøtið er fast og gott, og súpanin við góðum grønmeti í er konsentrerað góð og smakksterk. Tá eg hoyri, at ræsta kjøtið er frá borgarstjóranum Thomsen í Sumba, gagnast tað mær enn betri. Í andalusiska sjerriglasið skeinkir John nú enn myrkari Oloroso úr palominodrúvuni hjá Fernando og teimum í Sjerrihúsinum.

Hetta er so gott og smakkfult, at gómaupplivingin má haldast eina løtu við Koksøli úr Belgia, sum er eitt vet veikari og varisligari enn breittbuldrandi sjerri. Hetta má drýggjast, so væl smakkar og gagnast. Vit smakka eina ræsta kjøtbjór og nakað seinni eina ræsta fiskabjór. Himmalskt undir gómanum, sum næstan opnar seg, gómin.

Hyggjuráðini eru nú at reinsa góman við reinum súrepla cidre frá Chr. Drouin.

Nú verður skift frá Sjerrihúsinum Fernando de Castilla til Bodegas Toro Albala við áskriftini PX 1987, eitt glas við tantesjerri, sum John sigur um tað tjúkt myrka og ógvuliga smakksterka sjerri, hann nú skeinkir í gløsini. Ein farri av bitterdrammi sum Fernet Branca og Norðsjóðarolju hómast afturvið. Føroyska paringin er stikkulsber við snerktum mandlum í ølfromasju frá Hjalmari.

So er kaffi og vaflur við róma og súltutoy omaná, altsamalt afturvið Hammershaimb og einum glasi av mildum karamellnøtusmakkandi brandy úr sama spanska sjerrihúsi, Fernando de Castilla.

John tekur saman um kvøldið og gastronomiska kalendaran, sum heldur fram í somu hølum í kvøld og í øllum grannahúsunum longur út á várið.

Hjalmar riggar av í køkinum og høvið er at hyggja nærri at søguligu húsunum og niðurlendsku kaklunum, sum stava frá 1600-talinum.

Hetta er bara so gott, at afturvið hugnaliga føroyska fríggjakvøldstónleikinum heftir tú teg við schlagarastrofur sum tær hjá Tummas Mikal Smith um rótleysa sinnið, har mint verður á at varnast, varnast alt tað, sum er í nánd, um enn stovan er trong. Í hesi løtu er tað sum um sangurin er vorðin til júst her inni og er um hesa stovuna.

Men tað er Ræst, sum skeltið á tjøraða útvegginum sigur. Tað er Ræst og tað er gott. Har vantar bert tað, at tú varnast tí, syngur Nikolina úr hátalaranum, og tónarnir fjara út, meðan eg gangi um steinsetta smátúnið heima í Havn, takksamur fyri tað gastronomisku kollvelting, ið er farin fram seinastu árini, takkað verið teim eldsálum, sum hava kynt og borðreitt í hesum stovum, og nú kunnu heysta tað viðurkenning, sum altjóða kokkasamfelagið av røttum hevur veitt teimum. Meðan eg sigi eitt varisligt tveystjørnað til lukku fram fyri meg, má eg eisini sanna schlagaraorðini: Har vantar bert tað, at tú varnast tí. Farið í Ræst í kvøld. Har er gastronomiski árskalendarin byrjaður!