Borgarstjóraketu til Anniku

Á hátíðarligari samkomu í Ráðhúsinum hjá Tórshavnar kommunu, fekk borgarstjórin, Annika Olsen, í dag eina borgarstjóraketu úr silvuri. Ketan, sum hevur drúgva søgu, er gáva til Tórshavnar kommunu frá SMS í Havn.

Jógvan Sverrason Biskopstø (f. 1970), sum hevur gjørt borgarstjóraketuna, er úr Havn, og er upprunaliga útbúgvin húsasmiður og bátasmiður. Síðan er hann útbúgvin framleiðsusniðgevi á Danmarks Designskole, hevur gingið á privata listaskúlanum hjá Hans Chr. Høier, og árini 2003-2005 nam hann sær listaliga útbúgving í Hangzhou í Kina á China National Academy of Art.

Jógvan, sum altíð hevur fingist við handaligt arbeiði, fór í 2014 undir at gera eina silvurketu fyri SMS í Havn. Ketan, sum Tróndur Patursson upprunaliga fekk til uppgávu, er gjørd úr silvuri, kallað Ag 935, ið er standard silvur, ið er serliga gott at gera prýðislutir úr.

Hugsanin hjá listamanninum er, at borgarstjórin í Tórshavnar kommunu ber silvurketuna um akslarnar við hóskandi hátíðarlig høvi.

Í listaligum arbeiði søkir Jógvan fyrst og fremst hina livandi linjuna, men arbeiðir eisini í kontrastum. Sum í førinum við Piðiknívinum (2000) finnur hann íblástur í gamlari handverkarahevd, men hugsar so nýggjan funktionalitet og estetikk inn í lidna verkið.

Soleiðis er eisini við Borgarstjóraketuni (2017). Jógvan leitaði í søguni, og fann fram brúksamboðini held og homluband, ið bæði vóru rund og úr føroyskum uppruna. Hann gjørdi skitsur, toygdi tilfarið og stoypti, og valdi heldina, sum støði at gera eina ketu til hetta endamál.

- Avbjóðingin varð at stoypa silvurtilfarið so tunt, sum eg vildi, til tess at fáa eitt úrslit, ið ikki var ov tungt, og samstundis hekk væl saman sum ein natúrlig keta, og hevði ein greiðan grafiskan tekstur av horni í hvørjum ringi, sum verður savnaður sum ein held, sigur Jógvan um drúgvu arbeiðsgongdina. Myndirnar omanfyri tók eg í verkstaðnum í Per Mohrs gøtu í Hoyvík.

- SMS fyllir fjøruti ár, og vit hildu, at vit sum fyritøka í Havn skuldu nýta høvið at geva kommununi eina virðiliga gávu, ið eitt listafólk fekk frítt høvi til at mynda, sigur Niels Mortensen, stjóri í SMS.

- Fyri langari tíð síðan hava vit samskift við leiðsluna í kommununi um, hvat listaliga gávan skuldi verða, og valið fall skjótt á eina borgarstjóraketu, sigur Niels, ið er fegin um lidna avrikið hjá Jógvani.

Annika Olsen, borgarstjóri, takkaði fyri gávuna og segði, at borgarstjóraketan fór at fáa eitt virðiligt pláss, og fór at verða brúkt til hóskandi høvi, tí byrðar skulu berast av fleiri.

Hetta er fyrsta ólavsøka hjá Anniku Olsen sum borgarstjóri í Havn. Á kommunvalinum 8. november í fjør varð hon vald við 332 atkvøðum á listanum hjá Fólkaflokkinum, sum tilsamans fekk 1659 atkvøður, meðan Javnaðarflokkurin fekk ikki færri enn 4764 atkvøður, har størri helmingurin, 2506, fóru til Heðin Mortensen. Tjóðveldi fekk 3378 atkvøður tilsamans.

- Hetta var ein spennandi avbjóðing, serlig at finna eitt nýtt skap og at loysa uppgávuna við at fara í okkara egnu náttúru og søgu, til tess at koma við einum nýggjum úrsliti í staðin fyri at gera eitt fremmant kopi, sigur Jógvan Sverrason Biskopstø, nú Borgarstjóraketan er liðug og handa Tórshavnar kommunu.

Nestor á Insanetorium

Hevur tú hug at hitta hin føroyska nestor í nútíðar matlist, Leif Sørensen, so er høvið í summargrønu Hoydølum beint nú. Gakk tær niðan við Hoydalsá eitt summarkvøld, og minst til at bíleggja pláss.

Fram við ánni sært tú ross og veðrar á heimabiti, og tú kennir nýsligið gras stinga hásummarsliga upp í nasarnar.

Heilt nágreiniliga er tað á gamla Sanatoriinum í núverandi matstovuni hjá studentaskúlanum, sum í heyst hevur fýrs ár á baki. Nú gongur studentaskúlin móti eini nýggjari framtíð, ið ikki er tað, hon hevur verið, úti í Marknagili undir heitinum Glasir.

Transition er altjóða orðið, sum kemur mær til hugs, tá eg standi við dyrnar á pop-up staðnum, sum undir sniðfundiga heitinum Insanetorium bjóðar til nátturða klokkan sjey á kvøldi og døgurða á middegi. 

Alt samalt á kostdeildini í Hoydølum, har eg búði undir stuttligum, men avgjørt ivasomum umstøðum mitt í hálvfjerðsunum. Tá var hægsta gastronomiska uppliving remuláta og stoktur leykur omaná speigupylsu. Jú, transition er sannuliga orðið.

Leif greiðir frá um matskránna, sum til seinastu løtu er merkt av transition, á føroyskum og útlendskum, alt eftir hvørjir gestir eru til staðar.

Fyrst er ein ráki av sjampus við Braastad konjak og einum brúnum sukurmola á botninum, ið er dyppaður í Angustura.

Leif greiðir frá um norðurlendska matmanifestið, sum hann orðaði í 2004 saman við Gunnduri Fossdal og tíggju øðrum norðurlendskum matsveinum av guddómliga slagnum, ið samdust um tey Tíggju Gastronomisku boðini. Størsta sannkenningin var at viðurkenna rávørur úr egnum umhvørvi, sum higartil høvdu havt lítla tign og enn minni atgongd til føroyska køkin. Leif fór undir altjóða matstovuna Gourmet og Gunndur stóð fyri Glasstovuni á Hotel Føroyum. Tá Gourmet stongdi, helt Leif fram á hotellinum, sum í 2011 skapti eitt nýtt matstovukonsept við navninum KOKS. Hetta summarkvøldið í ólavsøkuvikuni í 2017 er Leivur Ejdesgaard kokkur saman við Leif.

Millum kviku, vitandi og tænastusinnaðu tænararnar, sum øll eru í søguligum Gourmetfyriklæði, er filmstjørnan Renata úr Skúgvoy.

Brellbitin, eftir niðurundirkastið, sum var ein mettaður sjampusráki, er ein summarslig litsymfoni við royktum laksi, ið er veiddur á tráðu, kvadradiskt miksaður við víndrúvu, brendum osti, salati og kulottukrotum.

Fyrsti rættur eftir skránni er dunnuduxelles við snerktum breyði, serverað í Philadeplhia pakka. Transition er aftur orðið.

Annar rættur er so áhugaverdur, at eg má drýggja mær hann í tveimum fotovinklum. Tað er ráur toskur malin í hakkara, sum vit vanliga bara kenna frá kjøti. Men í hesum hakkara hevur einki annað enn fiskur verið malin. Uppí eru lagdar rækjur og grønt, og alt er so kalt og ríkt av smakki, at tú hómar endaleysar strendur og varislig aldubrot afturvið, kjølfest við einum perlandi glasi av hvítum natúrvíni. Transition heilt til sjóvarmálan.

Næsti rættur er í mínum eygum og smakki beint fram russiskur. Tað er ein sjáldsama vælsmakkandi borðiskur við spískkáli, ja spískkáli og ongum kjøti. Transition is the word.

So nærkast vit okkum høvuðsrættinum, sum má biða eina løtu, tí hesin er ikki minni áhugaverdur. Tað er scombrus, makrelur, ið eisini er navnið á frystifarmaskipinum úr Havn, sum lastar førningin úr russiska bátinum á Skálafjørðinum, og ber navnið yvir øllum á okkara leiðum, Scombrus.

Makrelurin hjá Leif og Leivi er stoktur, og verður borðreiddur við ertramorli og grønkáli. Afturvið er nýggja Nummar Tvey ølin hjá Okkara. Havi roynt steiktan makrel fyrr í Áarstovu, og skilji ikki, at hesin frálíki fiskur ikki verður royndur meir í gastronmiskum høpi. Hetta er jú fólksins sanna ogn at fáa undir góman.

So fer at líða so mikið út á kvøldið, at nú eru stundir til ein myrkan náttklubbarætt. Tað er høvuðsrætturin, ið er nakað so prosaiskt sum riv av svíni, baðað í soð og borðreitt við rótfruktum. Afturvið er gott spanskt reyðvín. Í hesum stuttliga pop up konteksti er hetta ein bæði hóskiligur og stuttligur høvuðsrættur á drúgvu máltíðini, ið varir frá klokkan sjey til á midnátt.

So er at leggja svalligt lok omaná við rabarbu, hvonn og jogurt - og kaffi avec, innan gingið verður úr Hoydølum oman í fríggingarmyrku Havnina. Vit eru samd um, at hetta er heilt insane á Insanetorium á Sanatoriivegum. Vilt tú seta tenninar í eina summarsliga, søguliga, stuttliga og smakkríka uppliving um ólavsøkutíð, so er at royna kostdeildina í Hoydølum. Tað er so vist og satt. Væl gagnist!

Kruse ættin á Eiði

Sólin skein oman og niðan, tá fólk av Kruse ættini møttust í miðstovuni í skúlanum á Eiði, har borðreitt varð við kaffi og køku. Malan bjóðaði vælkomin og greiddi frá um skránna fyri dagin.

Yngri beiggin, Ellindur, hevur leingi granskað ættina, serliga navnið Kibenich, ið stavast ymiskt, og hann hevur fingið sær sum millumnavn, Ellindur Kübĕnižh Egilstrøð.

Ellindur hevur eisini skrivað teldutøku bókina Fra Eider til Eide, ið er um Onnu Margretha Kiebenick, sum var fødd við Eider í Friedrichstadt í Schleswig-Holstein, hin 28. mars í 1819 og doyði á Eiði hin 7. juli í 1892.

Sigrun er eisini av Kruse ættini, abbadóttir málaran Niels, og hana avmyndaði eg framman fyri stóra fjallamálninginum, sum hongur í miðstovuni í skúlanum.

Elstu fólk, vóru kvinnur. Tær vóru Bettemi, mamma Ellind, Maluna og Onnu Sufíu, sum skipaðu fyri, meðan hin elsta kvinnan av Kruse ættini, var Marjun Wolles úr Miklagarði. Hon er 86 ár.

Maria av Velbastað var eisini millum elstu fólkini av Kruse ættini. Við henni var sonurin Arnbjørn.

Við okkara kaffiborð sótu Elisebeth og Sigurd, Poul Einar og sonurin Kristian og Oddmar og Jonny, sum eg avmyndaði við kirkjuna.

Við okkara borð sat eisini Asta, sum er av Østerø fólkunum. Sætt at siga visti eg ikki, at greinin Østerø røkk so langt aftur og fylti so nógv í okkara familju.

Við næsta borð sat Thorleif yviri í Gjógv, sum nú býr á Hvítakletsvegi.

Við kaffiborðið er nógv at práta um. Sigrun, sum eisini býr á Hvítakletsvegi, har hon hevur málarastovu, greiðir Elisabeth frá um málningin á vegginum. Niðanfyri síggjast Oddmar, Martin, Olaf, Petur og Anfinn í kaffipráti í miðstovuni í skúlanum.

Eftir innleiðandi kaffiprát er klárt at fara inn í nýggju Mentanarhøllina, sum fyrr var fimleikarhøllin, har tey á hvørjum ári framførdu Eg átti mær eina húgvu við rekvisittum úr allari bygdini. Tá var pallurin í hinum endanum.

Anna Margretha Kiebenick er støðið. Tað er hon, ið er fødd við Eider í Friedrichstadt i Schleswig-Holstein 28. mars í 1819 og doyði á Eiði 7. juli  í 1892, og hevur givið teldubókini hjá Ellindi navn. Dagurin varð valdur, tí hetta var føðingardagurin hjá pápa hennara, Engel Daniel Kibenik, sum var føddur í Keypmannahavn 22. juli í 1793. Mamman var Wiebcke Herzner Bendix. Anna Margretha hevði fýra systkin, sum øll vórðu fødd og livdu norðan fyr Keypmannahavn. Ellendur hevur havt samband við ættarfólk teirra.

- Engel Daniel var pápi Anne Margrethe, ið var móðir Caroline Amalie, sum var langomma mín, og mamma Caroline Amalie, ommu mína. Fyrsti Kruse á Eiði, sum kom av Bornholm, giftist við dóttir Onnu Margretu og Carsten Jensen Andreasen, sum var av Rømø. Hon kallaðist Caroline Amalie, júst sum omma mín. Øll, sum eita Kruse í Føroyum eru av ættini hjá Onnu Margrethe Kiebenick, sigur Ellindur.

Á ferð á Bornholm í 1999 fann eg bókina Kystens helte, sum avísin Bornholmeren hevði savnað og givið út í 1991. Í eina kapitlinum fær Niels Kruse, pápi Jens Jørgen, nógva umtalu.

So venda vit aftur til framløguna hjá Ellindi. Niðanfyri eru tríggjar talvur, sum vísa fyrstu samanrenningar millum Andreasen og Kruse.

Her er ein mynd, sum skotski fotografurin Mr. Norrie tók í 1894 av fyrstu Krusefólkunum á Eiði í Túninum her eysturi, tey rópa. Skotska myndin kom á Fornminnissavnið, tá Smyril fór at sigla til Skotlands í 1970'unum. Men Hanna Møller minnist, at henda sama myndin hekk á bróstinum í teirra heimi innan hon flutti til Danmark í 1963. Niðara myndin er tikin inni í stovuni har eysturi.

Á myndini av fyrstu Krusefólkunum í túninum omanfyri, manglar langabbi mín, Christian. Helst hevur hann verið á útróðuri, tá skotski fotografurin vitjaði, siga tey. Men her er ein sjáldsama góð mynd av Christiani, sum varð kallaður Kiskus.

Her er abbi, Oluf Kruse, avmyndaður í Undirhúsinum í Havn í 1970. Høgrumegin er Kristian á Rætt frá Gjógv. Myndin er úr bólkinum Gamlar Myndir úr Havn á Facebook.

Her er hansara hús sambært fólkateljingini í 1925.

Her eru flestu av teimum, sum møttust á Eiði 22. juli í ár, savnaði í sama túni, sum á myndini hjá skotska fotografinum frá 1894, har eysturi hjá Kruse og teimum.

Jarmund av Norðskála visti nógv at siga um nýggjara partin av slektini,

Nú eru vit farin niðan í kirkjuna. Í vesturskininum síggja vit systkinini Anfinn, Sussi, Petur og Nikkel Martin.

Her eru nógvir røktingarmenn, so kanska er tað ikki so løgið, at ein fremmandur hundur støkkur inn á kirkjugólvið.

Annars er tað lambið, ið nú er evnið. Lambið á kirkjuvegginum, sum Niels Kruse upprunaliga málaði og nú er retusjerað, so ein varisligur blóðsprænur er tikin burtur, og myndin passar betur til nútíðar kirkjuestetikk.

Tað er abbadótturin, Sigrun, ið enn brúkar onkur amboð hjá abbanum, tá hon málar, ið greiðir frá um lambið í kirkjuni.

So takkar Anna Sofía fyri dagin og at vit møttu.

Dagurin endar við at vit reisa okkum og syngja sálmin nummar 588 hjá Jóannesi Patursson Boðar tú til allar tjóðir.

So eru stundir at siga Eiði farvæl og venda aftur til Havnar, mín nýggja heimstað. Takk fyri í dag, kend og ókend.