Bestu filmar í 2019

Sjálvdan hava so nógvir filmar verið tøkir og møguligir at síggja sum í ár. Úrvalið í lokala biografinum, Havnar Bio, arthausfilmarnir í Filmsfelagnum í sama staði og so Netflix, kunnu á fyrsta sinni sigast at hava nøktað tørvin hjá tí mest frenetiska og lidinskapiliga cineastinum, óansæð aldur, kyn, útbúgving og aðrar preferansur. Her er alt til av nýggjum filmi, sum skapar kjak úti í heimi, og saknast okkurt, ja so kann tað skjótt skaffast frá veitarum, sum til dømis Camera Film í Danmark og Mer Film í Noregi.

Filmur, sum fyrr var bundin av óteljandi avmarkingum, so sum ovurhonds dýrum flutningi til útjaðaralandið Føroyar, er nú vorðin mobilur, kann flytast um landamørk og takast niður eftir lítlari løtu, bara loyvini og sambondini eru í lagi. So eru vit har, mitt í filminum.

Og so er at taka støðu til, hvat ein góður filmur er, og hvat, ið ger en film góðan. Mítt krav til hesar filmar, eg her havi valt úr rúgvuni í ár, er fyrst og fremst at teir eru nýggir, at teir hava verið vístir herheima í ár, og at teir onkursvegna eru neyðugir í einum vanligum filmskjaki, tí teir definera filmsmiðilin sum listagrein, savna fólk í biografinum, og aldrin horva afturá og bliva sjálvfeitir og líkasælir.

Nýggir og hugtakandi, kundi verið luftigu lyklaorðini fyri teir filmar, mær dámdi best at síggja í undanfarna ári.

Filmarnir eg havi valt eru allir úr skránni hjá Filmsfelagnum, sum í ár vísti 32 spildurnýggjar filmar, sum savnaðu heilt fitt av fólk í Havnar Bio, sum er heimabiografurin hjá Filmsfelagnum.

Besti filmur mær dámdi í undanfarna ári var Transit hjá altíð spennandi týska leikstjóranum Christian Petzold. Filmurin var ein rebus, sum í ymsum tíðum og uttan at skifta tíðartapet, vísti flýggjandi flóttan, sum altíð er okkara millum, og ikki bara er eitt úrslit av náðileysari nazismu undir konsentreraða krígnum fyri 75 árum síðan og sum vit langt síðan hava lagt lok á. Nei, hann er tíðarleysur, flóttin. Er altíð har, og krevur okkara uppmerksemi. Ein avbjóðandi filmur, sum er so týdningarmikil í Nútíðarevropa, sum eingin annar, og sum júst tí liggur leingi á.

Næstbesti filmur í ár var norski Út at stjala ross, sum Hans Petter Moland leikstjórnaði eftir kendu skaldsøguni, sum eisini er týdd til føroyskt, og arbeiðir við ymsum tíðarløgum, samtíð og tátíð. Fotograferingin, rúmljóðið og tónleikurin vóru so opinberandi hugtakandi í Havnar Bio, at hesir tríggir reint tøkniligu tættir gjørdust livandi og kundu metast sum sjálvstøðug leikaraavrik.

Trongt er at draga filmar í ár fram um aðrar, so góðir hava teir verið, men upp á eitt triðja biograffilmspláss má eg draga nýggjasta og sjónliga sjálvævisøguliga filmin hjá spanska litmeistaranum Almodóvar Pína og heiður. Og her er uppaftur ein filmur, sum er fortaldur í ymsum tíðarløgum og letur hendingar gjøgnum tíðina knýta nýggjar søgur og skapa eina hugtakandi framdrift og samstundis laga karmar fyri nýggjari fatan, so tú fert ríkaður út úr litfagra biografmyrkrinum.

Á fjórða pláss seti eg filmin hjá lutfalsliga ókenda Rupert Goold um sang- og filmstjørnuna Judy Garland Judy. Nógvir filmar um sangstjørnur hava verið frammi seinastu árini, kanska alt ov nógvir, og hetta slag av filmi, antin teir eru strangir heimildarfilmar ella fríari fiktiónsfilmar, ið byggja á eina givna ævisøgu, sum Amy Winehouse og Bjørn Afzelius, hava verið tað slag av filmi, sum seinastu 6 árini hava savnað nógv flest fólk fyri hvørja syning bæði í Filmsfelagnum og í Havnar Bio. Afturkomna stjørnan í spælifilminum Judy er avgjørt Renée Zellweger, og so er tað írska Jessie Buckley, ið er umboðskvinna og fixari, seinastu árini í lívinum hjá Judy, meðan hon er í London og alt rennir út, eisini lívsmegin og evnini at halda í veruleikanum, tá barnaminnini úr Hollywood treingja seg á. Jessie sóu vit eisini í Beast av oynni Jersey og skjótt verður hon sjálv stjørnan í Glasgow country filminum Wild Rose, ein stjørna at leggja merki til er hon. Judy er mest nemandi ævisøguligi tónleikafilmur av fiktiónsslagnum eg havi sæð í mong ár.

Føroyskir heimildarfilmar hava í ár funnið nýggjar pallar, sum hava givið smalum heimildarfilmi nýtt og munin breiðari lív í biografi. Í hesum høpi havi eg hug at nevna Verkir hjá systrunum Karinu og Theresu Jákupsdøtur, og so drúgva heimildarfilmin hjá útvarpsmanninum Súna Merkistein Eg reið mær avstað. Tað eru óbetaliligar løtur at síggja og hoyra heimligar filmar sum hesar báðar mitt í eini fólkamongd, sum livir við í sagdu søguni. Lívsjáttandi og heimliga nærverandi í báðum førum. Tú fært innlit í partar av okkara egnu søgu, sum tú ikki ánaði vóru til. Framúr.

Tveir filmar, sum báðir svinga millum tað mjúkt nemandi og harðliga ágangandi, annar um ein mann og hin um eina kvinnu, eru hin íslendski Hvítur, hvítur dagur (Hlynur Pálmason) og hin danski Drotningin (May el-Toukhy), sum sló øll met og vann norðurlendsku Filmsvirðislønina. Íslendski mannfólkafilmurin er um at berja seg gjøgnum sorg eftir at hava mist makan, og danski kvinnufilmurin, ja hann er allan vegin eitt kvinnuavrik, er um at útinna makt í ytsta potensi. Skakandi filmar á hvør sín hátt, hesar báðar norðurlendsku frumkendu søgur, ið brúka náttúruna sum baktjald fyri tí sagda. Ikki minni skakandi var amerikanski stórbýar-mannfólkafilmurin Joker, sum Havnar Bio vísti, og sum í sjálvum sær var eitt aftursvar til gamla Taxi Driver, ið flestu aldrandi menn enn hava sum all time favoritt film.

Aldrandi Ken Loach hevur ofta verið frammi í Filmsfelagnum, ja heilt aftur í 80'unum og longur, tá vit vístu Kes og aðrar perlur, og síðst tá vit vístu hin harmdarrandi I, Daniel Blake saman við Arbeiðsloysisskipanini. Fyrsti filmur í jólamánaðinum í ár var hin sosialrealistiski Sorry we missed you, ið leggur seg afturat rúgvuni við týdningarmiklum arbeiðarafilmum úr einum menniskjafíggindaligum Nútíðarbretlandi við gig-búskapi fyri lægstu stættina, ið eins væl kundi verið úr okkara egna býi, Havnini, har fæloysingar leita eftir bústaði, men hava ikki ráðini til nakað. Sanniliga, einki kann sum ein Ken Loach filmur mobilisera arbeiðarastættina og tey, sum er enn lægri á stiganum í kapitalistiska samfelagnum. Enn ein týdningarmikil filmur at vísa og at síggja.

Sjáldsama týdningarmikil var libanesiski filmurin Kapernaum (Nadine Labaki), um drongin, sum fór í rættin við foreldrunum, og stevndi tey fyri at hava sett hann í verðina, so ólivilig var tilveran hjá honum og øllum, ið komu á hansara leið. Verðin vaks í biografinum, tá Filmsfelagið tendraði fyri hesi skakandi søgu, sum ikki hevur sín líka í allari filmsøguni, tað eg veit.

Tríggir filmar, eg vil nevna at enda úr rúgvusmiklu skránni hjá Filmsfelagnum í ár, eru hin danski Før frosten tá høvuðsleikarin Jesper Christenen var til staðar og greiddi frá í sambandi við skeið, sum Filmshúsið skipaði fyri; ævisøguligi filmurin um litríkasta og helst fremsta myndlistamann í søguni Van Gogh - At Eternity's Gate og pólski Cold War, sum báðir sýndu hugtakandi myndlist á filmi, mitt í Havn, mitt í biografinum, mitt í myrkrinum, mitt millum øll onnur, ið elska film. Eitt gott ár við nógvum og góðum filmi er komið at enda, og enn týdningarmiklari filmar daga longu í havsbrúnni, fyrst og fremst hin norski Disco, sum eg haldi uppá fer at verða hin týdningarmesti nútíðarfilmur at seta á skrá í Føroyum.

Her er fútabannaða samrøðan

Erikur Lindenskov skrivar á in.fo í dag, at hetta er tað, sum Kringvarpið vegna fútabann ikki sleppur at fortelja um Huawei, men sum hann kortini kann endurgeva úr danska blaðnum Berlingske, sum í dag hevur kunngjørt útskrift av samrøðuni, sum Kringvarpið av tilvild fekk upp á band hin 15. november í ár, tá Helgi Abrahamsen, landsstýrismaður, og Herálvur Joensen, aðalstjóri, samskiftu um Huawei og hóttanina frá kinesiska sendiharranum í Danmark, Feng Tie.

»Herálvur: Segði eg tær, at kinesararnir vóru her?

Helgi: Ja, teir skuldu koma

Herálvur: Teir høvdu fund við Jenis tíðliga um morgunini, tí Jenis skuldi av landinum. Og við Bárð og Jørgen. Hann hevði beinleiðis knýtt málini saman. Altso, um... um Føroya Tele undirskrivaði avtalu við Huawei, so stóðu allar dyr opnar fyri fríhandilsavtalu við Kina.

Helgi: Okey

Herálvur: Men Bárður hevði verið rættiliga kategoriskur og hevði sagt, at vit ikki kunnu blanda... at vit ongantíð blanda okkum í tílíkt. Vit ætla ikki at blanda okkum í hetta her.

Helgi: Okey

Herálvur: Og eg skilti tað soleiðis, at tá tann kinesiski sendiharrin tók samanum, so hevði hann sagt, at um tað ikki bleiv hetta, so verður heldur eingin fríhandilsavtala.

Helgi: Okey

Herálvur: Samstundis skilji eg av øllum frá teimum í uttanríkistænastuni, at Verjumálaráðið, og kanska Forsætismálaráðið, hava latið skilt, at tað nokk var best, um vit ikki valdu kinesararnar.«

Týðing: Eirikur Lindenskov

Giti fyri vist, heilt vist, at henda samrøðan verður fastur partur í teim jólafrokostum, sum eftir eru í ár.

Øll vita - uttan Føroyar!

Bæði Politiken og Berlingarin, sum eru stórar gamlar avísir og tíðindamiðlar í Danmark, hava seinastu dagarnar fortalt okkum heimalandsføroyingum alt um ein minutt á ljóði, har ein landstýrismaður fær turt uppá frá einum aðalstjóra - ella er tað øvugt - um 5G samstarvið við Huawei í Kina, annars missa vit kinesiska laksamarknaðin hjá Bakkafrost, sum eisini stuðlar karismatisku Kelduni, har landstýrismaðurin syngur í kóri, og annars er í sama politiska flokki sum føroyska handilsumboðið fyri Huawei, og báðir eru undir leiðslu av løgmanni, sum fyrr arbeiddi fyri konkurrerandi telefyritøkuna, sum eisini dúvaði uppá Huawei, og sum er úr sama politiska flokki, sum núverandi tíðindaleiðari í Kringvarpinum stillaði upp fyri. Og takk fyri tað!

Tað er sum inngangurin til sjónvarpsrøðina Soap í fyrndini, tá sjónvarpsfeløgini vóru kring landið, síðst í 70’unum, og øll persónsambondini skuldu lýsast. - Eru tit forvirraði? Bíða bara til tú sært næsta partin av Soap, ljóðaði lýsingin. So koyrdi tað. Men tá var Dagblaðið eisini í hæddini.

Men eini minutturin av nútíðar samrøðu á hægsta føroyska heimastigi er bannaður at spæla í føroyskum miðlum, ella í hvussu er í Kringvarpinum, sum sambært Føroya Rætti hevur tiltuskað sær upptøkuna á óndsinnaðan og ólógligan hátt. Kann eingin annar føroyskur miðil á føroyskari jørð spæla okkum henda eina minuttin, ella skalt tú verða danskt skrásettur danskari í Danmark fyri at spæla henda eina føroyska minuttin?

Higartil kunnu vit í hvussu er takka syðra partinum av ríkinum, hinum suðurdanska, fyri at fylgja við í, hvat hendir í okkara egna landi í hesum altjóða glantrileiki. Í meðan bíða vit. Sum í absurda Beckett leikinum um Godot.

Haldi, at føroyska pressan má vakna og siga okkum, hvat aðalstjórin segði við landstýrismannin í Tinganesi, ella hvar teir halda til og hava teirra áhugamál, landinum - kanska - at frama. Í meðan kemur ivin ongum til góða. Í hvussu er ikki hesum báðum í absurda leikinum, sum eingin veit, hvat er um, hvat plottið er, ella um tað er tann reina reyvafallskomedia av slapstick-slagnum frá tíðini innan ljóð varð sett til film.

Spæl nú ljóðfíluna!

Føroyska pressan, tit eru eftirlýst!

Nú mugu vit styrkja føroyskt

Tað er nú alment at vit duga ov illa føroyskt. Tað sigur PISA kanningin. Men hóast nógv átøk verða nevnd í nýggjastu PISA-frágreiðingini, at bøta um vánaligu støðuna í móðurmálinum, so halda vit - tað eru almennu Føroyar - fram, sum um einki var hent.

Vit manna og kvinna týdningarmestu størv við persónum, sum ikki duga tað, sum tey í Føroyum kalla teirra móðurmál.

Í dag er tað ein danskt-talandi persónur, sum bæði í skrift og talu, við ein eins danskt-talandi føroyskan journalist í Kringvarpinum, tosar danskt um ein skottilburð í føroyska Miðvági. Verri og meira lívshóttandi verður tað ikki. Og tá er samskiftisførleikin danskur.

Minni lívshóttandi hevur prátið verið um lekar á okkara einasta føroyska listasavni. Hetta samskiftið hevur eisini verið á donskum, tí leiðarin er, eins og leiðarin undan henni, danskt-talandi.

Nýggjur rektari er eisini settur á altjóða Fróðskaparsetrinum. Í allari neyðini kunnu vit siga, at hann er so ikki danskt-talandi, men enskt-talandi. Men tað flytir so ikki samskiftið nærri móðurmálinum, sum vit fakliga duga so illa, heilt niður í níggjunda flokk og alt tað, sum er undan tí floksstøðinum.

At Almannaverkið hevur ein norskt-talandi leiðari fati eg bara sum eitt krydd omaná útlendska samskiftinum og tað hevd, sum úr erva leggur lunnar undir ein økismiss, og steðgar fyri eini natúrligari menning til gerandis at læra seg fakheiti um kriminalitet, myndlist, gransking og almannamál á okkara egna móðurmáli.

Hugsa tær um løgmaður, bispur og tíðindaleiðarin í Kringvarpinum vóru danskt-talandi, bara fyri at skjóta seg undir eina vanliga whataboutismu?

Ella at komandi stjórin á Glasir heldur ikki verður føroyskt-talandi?

Eg fari fult og heilt at taka undir við PISA-frágreiðingini um, at vit mugu styrkja støðuna hjá móðurmálinum, og í størri mun handfara móðurmálið í praktiskum arbeiði hvønn dag.

Tað nýttar ikki, at almenn ráð, nevndir og myndugleikar støðugt gera tilmæli um, at tað ikki er neyðugt at duga móðurmálið, tá tú skal verða leiðari, midlari og øvrigheitspersónur í Føroyum. Nú mugu vit styrkja føroyskt og sleppa burtur úr hesum økismissi, sum almennar setanarnevndir hava lokkað okkum út í.

Skermspøl og filmar uttan føroyskan tekst og talu gera ikki ringu støðuna hjá móðurmálinum betri.

Á blaðsíðu 71 í PISA-frágreiðingini verður sagt, at “enskt trokar seg inn á føroyskt, tí tíðin, næmingarnir brúka til føroyskt, verður alsamt minni. Sostatt verður føroyskt fyri økismissi.”

Á næstu síður verður hildið fram við hesum orðum: “Um føroyskt er fyri álvarsomum økismissi, sum mangt bendir á, fáa næmingarnir ilt við at skilja, meta um, greina og hugleiða um evni av ymiskum slagi og á ymiskum torleikastigi á føroyskum.”

Tey, ið hava skrivað PISA-frágreiðingini taka soleiðis saman um við víkjandi lesing:

Keldukritikkur og PISA

Undir yvirskriftini Fæst koppseting fyri falstíðindi? helt Brynhild Thomsen, journalistur í Kringvarpinum, skeið fyri lærarum um falstíðindi, og vísti á týdningin av virknum keldukritikki í skúlanum. Skeiðið, sum varð hildið í Námi 20. november, hevði til endamáls at geva lærarum kunning um og íblástur til at læra næmingin at lesa og brúka aktuellar miðlar við kritiskum eygum.

Lærarar vóru serstakliga væl nøgdir við skeiðið og søgdu í skrásettum eftirmetingum millum annað: sera væl fyrireikað, áhugavert, viðkomandi fyri meg sum undirvísara, gott at fáa innlit í hendan heimin við tíðindum og falstíðindum frá dugnaligum og pasioneraðum fólki innan yrkið, at branda digitalu dannilsislæruna sum umhvørvisátak var genialt, eg komi fegin til uppfylgjandi skeið, Fake News vol. 2.

Venda vit okkum nú til nýkomnu PISA-kanningina við hesum somu brillum og leitorðinum keldukritikkur, so renna vit okkum fimm ferðir í hetta hugtakið.

Undir yvirskriftini ”Spurningar í málførleika í fráfaringarroynd fólkaskúlans” verður á bls. 34 í nýggju PISA-kanningini sagt, at ”Serliga er tað sjálvstøðug hugleiðing, støðutakan, meting, kritisk hugsan og keldukritikkur, sum eiga at verða styrkt, um vit skulu gera munandi framstig í PISA.”

Undir yvirskriftini ”Átøk gera mun” verður á somu blaðsíðu sagt, at ”Serliga tekstfatanarkrøv á stigi 4 og 5, sum eru førleikakrøv, sum nútíðarsamfelagið setur í sambandi við keldukritikk og kritiska viðgerð av margfeldum, samansettum og talgildum teksti, eru ein veikleiki í føroysku undirvísingarskipanini.”

Víst verður til orsøkina til vánaligu støðuna á bls. 70 í niðurstøðuni í nýggju PISA-kanningini, har sagt verður, at ”Í sambandi við tekstfatanarkrøvini á stigi 4 og 5, sum eru førleikakrøv, sum nútíðarsamfelagið setur í sambandi við kelduhandfaring, keldukritikk og kritiska viðgerð av margfeldum, samansettum og talgildum teksti, kemur greitt til sjóndar ein veikleiki í føroysku undirvísingarskipanini, sum bæði kann hava sínar røtur í námsætlanini í føroyskum og próvtøkuspurningunum, sum í stóran mun stýra undirvísingini.”

Til endans verður tikið saman um á bls. 72, og keldukritikkur fær eisini eitt talgilt andlit, lesingin fær frámerkið faklig lesing, og krav verður sett fram um økt orðfeingi hjá næmingum og at lærarar skulu á skeið:

”Hugsa vit um tað at taka lut í PISA og at loysa uppgávur av ymiskum slagi í undirvísingini, er ein treyt, at næmingurin hevur orðfeingi, fakligu amboðini, bæði í talu og skrift, til at megna tað í øllum lærugreinum. Dentur eigur at leggjast á talgildan keldukritikk í øllum lærugreinum. Faklig lesing má takast í álvara, og ymsir lesihættir eiga at verða nýttir í øllum lærugreinum. Lærarar mugu eftirútbúgvast innan fakliga og talgilda lesing. Teir eiga somuleiðis at fáa innlit í, hvørjar lærufrøðiligar broytingar talgild vitanarmiðlan setur til handfaring av keldum. Tilvitað eigur at vera virkað fyri, at næmingarnir økja um sítt orðfeingi á føroyskum.”

Tað stendur ikki væl til í lesing í føroyska fólkaskúlanum, men skeiðið við Brynhild sannførir meg um, at vit eru á rættari leið.

Botnurin er lyftur upp móti miðjuni

Fyri tjúgu árum síðan, setti Samstarvs- og Menningarstovnurin OECD sær fyri at bera saman førleikarnar hjá 15 ára gomlum næmingum í ymsu londunum. Hetta var byrjanin til PISA-kanningarnar, sum er stytting fyri Programme for International Student Assessment.

Triðja hvørt ár skal kannast, um tey 15 ára gomlu hava fingið tað burtur úr skúlagongdini, sum stovnurin krevur, til tess at næmingarnir til fulnar skulu megna at luttaka í sosialum og fíggjarligum høpi.

Í 2005 gjørdi føroyska Mentamálaráðið av, at Føroyar skuldu vera við í PISA-verkætlanini. Síðan hava Føroyar verið við í fimm kanningum: í 2006, 2009, 2012, 2015 og 2018.

Í innganginium í nýggju PISA frágreiðingini, sum varð løgd fram á Hotel Føroyum í morgun, verður víst á, at PISA kanningarnar fevna um lesing, støddfrøði og náttúruvísindi.

Onnur evni verða eisini viðgjørd, so sum kreativar problemloysnir (2012), samstarvandi problemloysnir (2015), alheimsførleikar (2018) og kreativ hugsan (2021). Kanningarnar kanna ikki einans um næmingarnir, tá kravda skúlagongdin er við at verða av, duga at endurgeva tað, tey hava lært, men eisini verður kannað, hvussu væl næmingarnir duga at gagnnýta tað, sum tey hava lært, og duga at nýta sína vitan í ókendum høpi, bæði í skúlanum og uttanfyri skúlan.

Nýggja PISA-frágreiðingin byggir á kanning, sum varð gjørd í 2018 í øllum 9. flokkum í Føroyum í støddfrøði, nattúruvísindum og lesing. Lesing var høvuðsøkið.

Um úrslitið kann sigast, at tað gongur støðugt framá. Føroyar eru komnar upp á OECD-miðal í støddfrøði, men eru framvegis væl undir OECD-miðal í náttúruvísindum og lesing.

Niðurstøðan í PISA frágreiðingini er, at ”Í Føroyum var týðilig afturgongd í næmingaavrikum í ymsu krøvunum til lesi-litterasi, eins og tøl greitt vísa, at vantandi lesiførleikar eisini hava ávirkan á, hvussu næmingar klára seg í støddfrøði og náttúruvísindum.

Í mun til miðal í PISA 2018 liggja Føroyar 32 stig undir PISA-miðal í lesing (487 stig) og liggja millum Grikkaland (457 stig) og Kili (452 stig) á stiganum. Sjálvt um kanningin í lesiførleikum greitt vísir afturgongd, hava vit megnað at lyfta niðasta bólkin á PISA-stiganum. Eingir næmingar eru endaðir á teimum niðastu stigunum”

Í hesum seinasta parti av PISA frágreiðingini verður víst á, at hóast støðan er álvarslig í føroyska skúlanum, kann tað muna við málrættaðum átøkum: ”At undirvísindarskipanin hevur megnað at lyfta niðasta bólkin er ítøkiligt tekin um, at átøk muna. Átøk, sum eru sett í verk eftir fyrstu PISA-kanningina í 2006, eru m.a. økt tímatal í føroyskum til yngstu flokkarnar, útbúgving av lesivegleiðarum, størri tilvit um at fáa til vega lættlesiligt tilfar til yngstu næmingarnar, útbúnir orðblindalærarar, DVO-kanning, sum hevur kannað allar næmingar í 3. flokki fyri orðblindni og nýggjar vælgrundaðar lesikanningar til teir yngstu flokkarnar hava eftir øllum at døma havt eina góða ávirkan á veikasta lesibólkin. Hinvegin megna føroysku næmingarnir í ov lítlan mun at koma upp um stig 2 á PISA-stiganum. Hetta er ein rættuliga álvarsom støða, tí OECD metir, at næmingar, sum ikki megna upp um stig 2, vanta neyðugu fakligu amboðini og fortreytirnar fyri hægri lesnaði.

Í lesing eru tað serliga førleikarnir at viðgera evni tvørtur um fleiri tekstir og tekstasløg, sjálvstøðug hugleiðandi hugsan, dýpdarlesing og útgreinan av fløktum upplýsingum, sum tykjast at geva trupulleikar. Hetta kann hava støði í námsætlanini fyri føroyskt og í teimum uppgávum, sum verða settar í landsroyndunum og fráfaringarroynd fólkaskúlans.”

Við støði í úrslitunum frá PISA-kanningini verða hesi tilmæli gjørd í lesing:
1. seta á stovn vitanardepil fyri lesing
2. fáa neyvari ásetingar um krøv til hugleiðing, abstraktión, kritiska kelduhandfaring og talgilda lesing í námsætlanina fyri føroyskt
3. seta próvtøkuuppgávur við hægri abstraktión, sjálvstøðugari støðutakan og kritiskari kelduhandfaring grundaðar á fjølsamansettar talgildar fleirkeldutekstir, sum eisini svara til hægstu stigini í PISA-kanningini
4. styrkja føroyskt sum amboðslærugrein í dagstovnaog skúlaskipanini

Í PISA 2018 hava Føroyar greitt størstu framgongdina í støddfrøði, har vit liggja yvir miðal í PISA-høpi og liggja ájavnt við stór lond sum Avstralia. Verri stendur til í lesing, har vit liggja væl undir PISA-miðal og millum lond, sum hava klárað seg illa í PISA og verða mett at hava illa virkandi skúlaskipanir. Hyggja vit at kynsbýtinum í føroysku tølunum í PISA-kanningini í 2018, eru dreingir greitt verri í lesing, meðan tað stendur javnt í náttúruvísindum. Í støddfrøði eru dreingirnir betur fyri. Eitt áhugavert evni, sum eigur at vera útgreinað nærri, sigur frágreiðingin.

Í eini teldlakanning (2016) kemur til sjóndar, at tá ið leitað verður eftir tilfari til stuttleika ella av áhuga, hevur miðilin flutt seg frá bókum til filmar. Meðan næmingar svara, at teir lesa onga bók um vikuna, síggja teir ein film um dagin og ein til fýra filmar um vikuna.

Í sambandi við KT verður mælt til, at ”tað verður gjørd ein didaktisk læruætlan fyri KT-lærufrøðisøkið. Í Føroyum eru vit sambært PISA væl við á KT-økinum, tá ið tað snýr sum telduútbúnað og netsamband, men úrslitini í ár geva ábendingar um, at stórur tørvur er á at fáa staðfest, á hvønn hátt vit brúka talgildu miðlarnar í læringarhøpi.”

At enda verður sagt um higartil rættuliga loyniligu PISA-uppgávurnar, at ”Mælt verður til at gera leysgivnar PISA-uppgávur frá 2012 tøkar hjá støddfrøðilærarum í fólkaskúlanum, so teir fáa høvi til at kunna seg um, hvørji ítøkilig krøv verða sett í mun til førleikastigan hjá PISA.”

Tekstbrotini eru úr PISA-frágreiðingini 2018, sum kann lesast øll sum hon er, her.

Broytingar í miðlalandslagnum

Í kvøld fer heimsins størsti bókahandil, Amazon, at senda fótbólt í Bretlandi. Tað skrivar fótbóltsmiðilin FourFourTwo, og vísir til tær broytingar, sum Premiere League dystir hava verið fyri tey 30 árini Sky Sports hevur sent fótbólt.

Nú hevur Amazon rindað 90 milliónir bretsk pund fyri rættindini at senda 20 dystir hvørt kappingarár, trý ár á rað. “That’s certainly not the limit of Jeff Bezos’ financial reach and, most likely, it’s not the extent of his company’s ambitions in the market either. So this is a signposting moment,” skrivar fótbóltsmiðilin.

Meðan Útvarp Føroya fyrr var einasti sendari við fótbólti og guðstænastu, og tú ikki kundi koyra gjøgnum eina føroyska bygd meðan kappróður var uttan at betala, so eru hesi viðurskifti heldur ikki so einstreingjaði longur. Veit ikki, um aktørarnir eru vorðnir fleiri, men tað er pengastreymurin í hvussu er, tá umræður fótbólt í pengakappingum á kommunalt bygdum spæliplássum við atgongumerkjasølu, sum fer í lummarnar hjá vertsfeløgunum, sum so aftur keypa sær spælarar og skapa nýggjar inntøkur.

Helst er fótbóltur týðuligasta dømi um markleysa og mest ótamdu kapitalismu á okkara døgum, ja, hann er blivin showbusiness sum í gamla Hollywood, har ungir menn umframt lýsingarpengar forvinna upp í fimm milliónir krónur um vikuna. Og so skulu teir tvitra eisini, fyri at skapa meirvirði og sjónligheit.

Og tað mest margháttliga er, at á okkara leiðum verða allir dystir spældir á skattafíggjaðum vøllum, har somu politikarar, ið bygdu, síggjast sjónligir aftur tá valið nærkast, kommunala valið, sum verður næsta ár. Vald og fótbóltur er hin perfekta sambindingin. Í somáta er eingin broyting uttan peningamongdin og peningakonsentratiónin.

Heldur ikki hómast nøkur broyting, nú Stóratjørn er tikin úr mølposanum aftur, eisini við stórhøll at skapa meira pengakonsentratión, nú pengarnir, ið vórðu brúktir uppá høllina á Hálsi, ikki stóðu mát kortini.

Gott at hava gott skattkamar at ganga í, nú val aftur er í hondum.

Minni lokalt vald hava biografarnir, hóast stórar broytingar eisini eru hendar á hesum øki. Í dag eru tveir biografar, ein í Havn og ein í Klaksvík. Fyrr havi eg talt upp í trettan biografar í Føroyum. Hvørgin av teim núverandi hava víst nýggja Scorsese filmin The Irishman, tí hann gongur á Netflix.

Kappingin um áskoðararnar er ikki bara harnað men er púra annarleiðis. Amazon hevur skrivað seg inn í røðina við nøvnum sum Facebook, Apple og Google. Felagssetningurin hjá hesum innvinngarrisum, er at teir súgva megi úr tí lokala, nógva megi.

Nýggi filmurin Marriage Story við Scarlett Johanson og Adam Driver, sum í ummælum ikki standa aftanfyri The Irishman, gongur bert eina viku í biografunum, so verður hann sýndur á Netflix. Soleiðis er tann kappingin nú vorðin.

Í heyst varð ein konsertfilmur við Metallica og symfoniorkestrinum í San Francisco gjørdur har í býnum. Innan ein mánaður varð umliðin vóru tær báðar útseldu konsertirnar í einum nýggjum konserthúsi gjørdar til film, sum varð vístur um allan heim, eisini í Havn.

Hóast hesi globalu framstig, er torført at sígga framstig á heimrustini. Á arbeiðsplássinum, har vit fyrri lósu bløðini og hoyrdu útvarpið, er Dimma so trupul at finna, at eg eri givin at leita eftir henni og at tendra Útvarpið klokkan 12:20. Og hvat í verri er, eg sakni hvørki.

Soleiðis glíður alt út í sandin á heimligu strondini.

Bach í kertiljósi

Tað eru ikki bara svartir fríggjadagar, nú heimligu handilsjólini eru í hondum. Hóskvøldið 12. desember verður triðja versiónin av Bach í kertuljósi framførd í Ólavskirkjuni í Kirkjubø. Tiltakið er eins og áður alment og ókeypis.

Í ár er tað bratsjspælarin Jón Festirstein, mitt fyri í myndini ovast, sum er kvartettstrúkarameastro og skipar fyri tiltakinum. Ovast á manningarlistanum hjá Jón eru sopranin Cinthia Parada, sum er kilensk operasanagarinna, ið býr á Strondum og Dávur Birgisson, sum er úr Hoyvík, og fer at spæla á gittar. Cinthia sæst til høgru og Dávur til vinstru á lýsingamyndini ovast. Strúkaramanningin hjá Jón Festirstein er annars Sámal Petersen, violin, Ragnar Andreasen, violin og Tóri Restorff Jacobsen, cello.

Afturvendandi Bach serfrøðingurin, Meinhard Bjartalíð, sum er sóknarprestur í Glyvra prestagjaldi, fer eins og undanfarin ár at hugleiða, nú tiltakið verður aftur í Ólavskirkjuni, sum rúmar 120 fólkum. Aftaná konsertina verður hugnaløta í Stokkastovuni. Føroya Stiftsstjórn, Tórshavnar Býráð og Føroya Bjór stuðla tiltakinum.

Ólavskirkjan í Kirkjubø, sum helst er reist í 1200-talinum og tí er Føroya elsta kirkja, var fullsett í fjør og fyrrárið, tá skipað var fyri konsert við klassiskum tónleiki eftir Johann Sebastian Bach (1685-1750), við inspiratión frá kirkjuni St Martin in the Fields í London, sum hesa tíð á árinum hevur eina líknandi konsert.

Carsten Arnskov, teknikari í Kringvarpinum, fer aftur í ár at myndprýða rúmið uttanfyri, tað er við ljósi upp á veggin í litum, sum vit annan vegin kenna úr litaðu glaslistini hjá Tróndi Paturssyni, men eisini við søguligum portrettmyndum av Bach og hansara nótaskriftum í skiftandi litum og skapi.

Frá tí siðbundna til tað psykedeliskt hallusinerandi eru litirnir og myndirnar hjá Carsten væl proportioneraðar eftir kirkjuvegginum. Við døggváta gluggan síggi eg fyrst mín egna skugga kastaðan upp á veggin, meðan strúkikvartettin ger klárt at spæla frammi í kóri.

Annar ljóskassin, ið varpar myndirnar upp á kirkjuveggin, stendur undir gamla bóndagarðinum, og hin ljóskassin er settur oman móti sjóvarmálanum, har vetrarfuglar svambla og blíðu aldurnar hoyrast her, sum land møtir havi.

Spennandi er at eygleiða skiftið, og síggja høgra eyga á Bach skera kirkjuveggin, so hann við støði í glugganum mest sum skapar klassiska gylta skurðin, meðan havið dunar beint fyri fótum og tari liggur í túninum eftir miklan uppgang. Fram við gøtuni skifta nótar og hondskrift hjá Bach millum opnu kirkjudyrnar og upplýsta gluggan. Nú er stilt.

Tríggir filmar vinna virðisløn frá Námi

Gilli frá 18u á Glasir, Sanna, Randi og Beinta úr 8. a  í skúlanum á Argjahamri

Tilsamans 19 filmar komu inn í stuttfilmskappingini hjá Námi, sum varð avdúkað í fulsettum skeiðshølum í kvøld. Tað sigur heimasíðani hjá Námi. Bundna evnið var heimsmálini hjá ST, sum skuldi lýsast í einum stuttfilmi, sum í mesta lagi er sjey minuttir langur. Filmurin skal nema við minst tvey av heimsmálunum og kunna brúkast í undirvísing, so sum hann er. Allir filmarnir síggjast í einum spælilista á Facebookprofilinum hjá Nám og Snar.

Tríggir vinnarar vórðu funnir, sum allir deildu eitt fyrstapláss. Teir fingu sostatt ein triðing av virðislønini, tað er 10.000 krónur í part, av teim tilsamans 30.000 krónunum, sum Nám sponsoreraði.

Grundgevingar hjá dómsnevndini vóru hesar:

”Gang ein túr” T1 Tekniski skúli, Klaksvík (2:34): Vit síggja eina vanliga føroyska bygd, sum er gjørd úr Lego. Filmurin, sum er gjørdur í stop motion, hevur ein greiðan boðskap, er viðkomandi, hevur gott ljóð og góðan útgangstónleik, sum er viðkomandi fyri evnið.

”Grøna broytingin” næmingar úr 18u Glasir (4:40): Filmurin er flott filmaður og leggur seg sannførandi afturat innsløgum í Degi og Viku. Filmurin vísir á trupulleikar og loysnir í sambandi við veðurlagsbroytingar og letur ekspertar og vanlig fólk sleppa at úttala seg.

”Rúsandi eitur” 8.a á Argjahamri (3:13): Hetta er klassisk filmslist, sum sýnir framúr kynstur at lýsa eina støðu, sum børn kunnu koma í orsaka av rúsdrekkamisnýtslu. Høvuðsleikarin spælir væl og vekir kenslur hjá áskoðaranum.

Filmskvøldið í Námi byrjaði við at Árni Øregaard, formaður í dómsnevndini, bjóðaði vælkomin og setti eina 70-persóna lagkøku á borðið, meðan Rúni Eysturlíð spældi eyðkennisløg úr filmum á gittar.

Stjórin í Námi, Eyðun Gaard, helt røðu um týdningin at geva filmi rúmd á øllum stigum í undirvísingini kring landið, tí førleikin er góður og áhugin er sjónliga stórur at arbeiða við filmi. Henda kappingin, sum Nám hevur skrivað út, vísur hvussu heimsmálini hjá ST eisini kunnu lýsast við hesum miðili. Eyðun greiddi eisini frá, at tað var eftir uppskoti frá Miðflokkinum, at heimsmálini hjá ST vórðu samtykt á tingi og at landstýrismaðurin í mentamálum, Jenis av Rana, er úr sama flokki.

Høvið varð at síggja allar innkomnu filmarnar á eini røð av teldum í gongini í Námi. Nú kappingin er av verða allir teir 19 innkomnu filmarnir at síggja á Nám og Snar profilinum á Facebook. Síðan verður filmskappingin eftirmett.

Tey metingarvirði, sum dómsnevndini hevur brúkt, eru søgan sjálv, hvussu filmiska frásøgusnildið er brúkt og hvussu tøknin er frágingin. Eisini varð mett um øll loyvi eru í lagi at vísa filmin og hvussu hann kann brúkast í undirvísingini.

Teir 19 filmarnir komu frá hádeild í fólkaskúlanum og miðnámi. Allir filmar uttan ein høvdu hildið seg innanfyri teir lýstu 7 minuttirnar. Tann eini filmurin var 2 minuttir longri, men varð tó ikki diskvalifiseraður. Glasir og skúlin á Argjahamri vóru best umboðaðir í kappingini, men filmar komu eisini frá Tekniska skúla í Klaksvík, Hoyvíkar skúla, skúlanum við Løgmannabreyt og Eysturskúlanum.

Dómsnevndin taldi 6 fólk, 3 kvinnur og 3 menn, sum vórðu vald í Námi og í Kringvarpinum. Árni Øregaard, margmiðlasmiðjur, hevur verið formaður.

Nám ynskir vinnarunum til lukku og takkar fyri stóra áhugan at vera við í stuttfilmskappingini hjá Námi. Nám takkar eisini Kringvarpinum fyri gott samstarv. Nám minnir samstundis á stuttfilmskappingina, sum Klippfisk skipar fyri um vikuskiftið.

Árni Øregaard tók myndirnar.