Vitlíki til skúlan

Fyri fimm árum síðan greiddi Ólavur Ellefsen frá um tilgjørdan vitleika, artificial intellegence, á stevnu fyri lærarum um framtíðarskúlan, sum Nám skipaði fyri í Norðurlandahúsinum.

Í Útvarpssamrøðu, sum Leif Láadal hevði við Ólav Ellefsen í vikunu, kom fram, at nú er ein nýggjur kjattbottur í vitlíki, chatGPT, virkin á føroyskum. 

Til ber hjá øllum at rita inn, til dømis við Google kontu, og frítt at kjatta við bottin, sum eftir sekundum gevur tær eitt føroyskt svar. 

Tó, svarið er ikki altíð eftirfarandi og faktuelt korrekt, skuldi tú væntað tað. 

Men eftir einum eygnablunki at fáa eitt ella tvey brúkilig stikkorð á tillagaðum føroyskum, er so stuttliga imponerandi, at mín fyrsti spurningur til kjattbottin, at vita líkasum hvar hann flýtur í mun til meg, er leitorðið hilarious. Og hann svarar soleiðis:

Hilarious er eitt adjektiv, ið merkir "skrítið gott at fáa gagn av", "fullkomin lyndi" ella "skrítið skemtiligt". Eitt skemtiligt kvikmynd, skemtiligir vinir ella ein skemtiligur viðburður kunnu vera dømi á atburði ella tilfar, ið kunnu vera merkt sum hilarious. Ordið hilarious kann eisini vera nýtt til at lýsa tilfari, sum eru so skemtiligir, at tey verða hugsað sum skrítið gott at fáa gagn av ella fullkomin lyndi.

So eru vit inni í orðalagnum, sum er merkt av, at tekstasavnið og førleikin hjá bottinum at svara neyvt og til sitat í stili, er avmarkaður, men er í eini fasu, har bygt verður upp, fyri ikki um at tala at skapa fatan fyri semiotikki, sum eru minstu eindir í tekstagerð. Kanska er hesin nýggi føroyski møguleiki interessantastur akkurát har. Í semiotikkini.

Havast skal í huga at henda einfalda skipanin er opin hjá øllum at brúka og harvið byggja upp og gera nýtiliga, samstundis sum mest sjónliga gongdin á hesum øki er at steingja fyri og krevja password, ið er tað fyrsta og mest umráðandi í afturlatnu Microsoftvøruni Teams, sum í dag man vera fremsta cashcow.

Í morgun setti eg meg at royna kjattbottin. Fyrst breitt og opið og síðan meira nákvæmt. Men tá eg hoyrdi tíðindini á middegi um, at Dimma aftur er fyri hóttafalli, og nú roynir seg við at kasta saman við Sosialinum, tá gav eg kjattbottinum hesa avbóðing: 

Skriva ein nýggjan føroyskan sang við 100 orðum um føroysku bløðini, miðlarnar, politikararnar og posta. 

Svarið kom í stundini og var við yvirskrift soljóðandi:

Føroysku bløðini, miðlarnir, politikararnir og posta

Vit øll taka ímóti teimum væl

Tey geva okkum innlit og víðari sýn

Av atburðum í samfelagnum og í lívinum

Føroysku bløðini bringa frásagnir

Um atburðaríkis søgu og samfelagsfrøði

Miðlarnir kunnu vera ymisk, t.d. útvarp, sjónvarp og netmiðlar

Politikararnir skapa løg og røkt

Og posta fær okkum tær brev og pakk

Føroysku bløðini, miðlarnir, politikararnir og posta

Síggjast í hvørjum húsi, í hvørjum gøtu

Fyri at menna samfelagið og gera tað betri

Og fáa vitan og víðari sýn

Føroysku bløðini, miðlarnir, politikararnir og posta

Vit øll taka ímóti teimum væl

Og takka fyri tær týdningarmiklu

Vit standa saman í Føroyum

Og geva hvør øðrum stuðul og tryggleika.

Hetta var so dagsins sangur yrktur av kjattbottinum til hetta momentana høvið í tíðindaføroyum.

So setti eg meg aftur í støðuna sum stílskrivari í føroyskum. Nú havi eg fingið eina nýggja uppgávu, sum eg sjálvandi havi gjørt mær sjálvum, eins og øll dømini niðanfyri, og lagt tey fyri kjattbottin, sum svarar niðriundir spurninginum, sum er í kursiv. Øll svar eru óredigerað: 

Skriva um hægsta fjall í Føroyum

Hægsta fjall í Føroyum er Slættaratindur, sum er 880 metrar hátt. Tað er løgð á Eysturoynni og er eitt vælkjent fjall, sum mange fara at gáva sær. Fjallet hevur eina stóra og markantan form og er lætt at síggja frá langt avstað. Frá toppinum av Slættaratindi eru tær vakrastu sýningarnar í Føroyum, sum tykkara tær útsýnina yvir býarhøvdini Tórshavn og Eysturoynni. Eisini er tær vakrar sýningarnar yvir fjøllini og havinum í samsvari við veðrinum. Fjallet er væl egnað til fjallaferðir og er eitt yndislegt stað at vera á, tá tú hevur tíð til at njóta naturen.

At blogga upptekur meg nógv. Í meir enn fimtan ár havi eg skriva 3500 bloggar á hesum staði, tú nú lesur. 

Skriva um blogg og at blogga á føroyskum

Ein blogg er ein vebstað, har ein persóna ella fyritøka skrivar um onnur emni og deilir tær við lesarum sínum. Bloggar kunnu vera á øllum møguligum málum og um øll møgulig emni, so sum mat, vøkstur, teknologi, kultur, ferðaløg o.a. Ein blogg kann vera ein góð møguleiki at deila hugsjónum og kunnleika við øðrum, og at fáa tilbakemelding frá lesarum sínum.

At blogga á føroyskum er eisini møguligt, og tær eru nógvar føroyskar bloggar á netinum, sum skriva um øll møgulig emni á føroyskum máli. At blogga á føroyskum kann vera ein góð møguleiki at deila kunnleika og hugsjónum við øðrum føroyingum, og eisini at styrkja føroyska málið og kulturin. Ein føroyskur bloggari kann eisini hava tær møguleikar at samstarva við føroyskar fyritøkur og at vera ein tilkoman til at deila upplivingar og reisni á føroyskum við øðrum.

Sig mær frá um Sjúrðarkvæði

Sjúrðarkvæði eru kvæði, sum eru nýtt í sjúrðarførum, ið eru ein sløg av føroyskum sangum, sum kunnu vera bæði á søgusagnir ella í myndum. Sjúrðarkvæði hava eina metriska struktur, sum eru byggð á einum rytmi og einari ljóðføru, sum liggur fyri grundarlagið í sjúrðarførum. Kvæðini eru oftast tveir linjur, sum enda á einari ljóðformul. Í sjúrðarførum eru kvæðini sungin við einum ella fleiri sjúrðum, sum eru ein sløg av stringinstrumentum, sum eru nýtt til at spæla sjúrðarfør. Sjúrðarkvæði eru ein mikil partur av føroyskari kultur og hava verið ein stórur partur av sangskapinum í Føroyum í mong ár. Tey eru eisini nýtt í øðrum sambandum, sum t.d. í fótbóltskappingum, har tey eru sungin við sjúrðum til at stuðla undir liðið.

Skriva ein sang í fýra ørindum um Føroyar sum ferðamál

Føroyar, tú hevur so nógv at bjóða,

við tínum vakrastu fjøllum og havum.

Tú hevur so nógv at deila,

við tínum stóru sjálvsøgu og kultur.

Tú hevur so mong vakrar bøur,

við tínum glitrandi býum og høvdir.

Tú hevur so nógv at síggja,

við tínum fjøllum og fjørum, sum fylla luftina.

Tú hevur so mong góðar matstovur,

við tínum føroysku ræstum og fiski.

Tú hevur so mong góðar upplivingar,

við tínum sjóferðum og fjallaferðum.

Tú hevur so nógv at bjóða, Føroyar,

við tínum vakrastu naturenum og fólki.

Tú verður alltíð mín drúgva ferðamál,

við tínum vakrum sýningum og trúgv.

Hvussu beri eg meg at, tá eg fari út at eta?

Eg viljað geva nøkur ráð til, hvussu tú kannst bera tær, tá tú fer út at eta:

Ver sæl í boðunum: Sæl at vera í boðunum og lata borðføringin og serveraran vera í løtuni. Tú skalt eisini bjóða frá tær, tá tú ert tilbúin at eta.

Ver sæl við tær sjálv: Ver sæl við tær sjálv og lata tær ikki reka av okkum í borðinum. Tú skalt eisini vera sæl við okkum í borðinum og lata okkum vera í løtuni.

Skift tær út: Tær skifta tær út og ikki gera tær so lítið at eta, at tú hevur kensluna av at vera sultin eftir máltíðina. Tær skalt eisini ikki gera tær so mikið, at tú ikki kann njóta máltíðina.

Ver sæl við matin: Ver sæl við matin og lata tær ikki reka av tí, sum tú ert tilbúin at eta. Tú skalt eisini vera sæl við tær sjálv og lata tær ikki reka av okkum í borðinum.

Takk fyri máltíðina: Takk fyri máltíðina og lata tær ikki reka av okkum í borðinum. Tú skalt eisini takka fyri máltíðina og lata tær ikki reka av okkum í borðinum.

Andøvsfiskur

Andøvsfiskur er ein fiskur, sum verður førdur í Andøvági í Norra. Andøvsfiskur er ein kjøtrikur og góður fiskur at eta, og er ein vælkendur fiskur í Norra og á øðrum støðum í Evropa. Andøvsfiskur er oftast steiktur ella gjørdur í grønmetis- ella kartöfluvarmi, men kann eisini gerast í súpur, fiskagrytur ella í fiskabollar. Andøvsfiskur hevur eisini verið nýttur til at laga fiskapølse og fiskalandlegg. Andøvsfiskur er ein vælkendur fiskur í Norra og verður oftast seldur í fiskamarknaðum og í fiskaverkaførum.

Hvat kann eg fáa burturúr undirvísingarportalinum Snar?

Undirvísingarportalið Snar hevur eitt breitt tilboð av øðrum møguleikum fyri undirvísing á føroyskum máli. Her kann tú fáa burturúr:

Lesbókir: Snar hevur nógvar lesbókir, sum kunnu nýtast í undirvísingini. Lesbókirnar eru ávísar fyri øll floksfør, og tey kunnu nýtast til at styrkja lesiførleikan hjá børnum og ungdómi.

Örindi: Snar hevur eisini örindi, sum kunnu nýtast í undirvísingini. Örindini eru ávísar fyri øll floksfør, og tey kunnu nýtast til at styrkja øðrum førleikum hjá børnum og ungdómi.

Málførleikar: Snar hevur eisini málførleikar, sum kunnu nýtast í undirvísingini. Málførleikarnir eru ávísar fyri øll floksfør, og tey kunnu nýtast til at styrkja málførleikarnar hjá børnum og ungdómi.

Leksíur: Snar hevur eisini leksíur, sum kunnu nýtast í undirvísingini. Leksíurnar eru ávísar fyri øll floksfør, og tey kunnu nýtast til at styrkja kunnleika hjá børnum og ungdómi.

Verkætlanir: Snar hevur eisini verkætlanir, sum kunnu nýtast í undirvísingini. Verkætlanirnar eru ávísar fyri øll floksfør, og tey kunnu nýtast til at styrkja skapandi førleikar hjá børnum og ungdómi.

Sig mær frá um Geytan og virðislønina, sum er uppkallað eftir honum, Geytin

Geytan er ein føroyskur fornkappingarstøð, sum liggur á Eysturoynni í Føroyum. Støðin er kend fyri at vera ein av teimum eldstu í Føroyum, og hevur verið nevnd í fornkappingum síðani 1800-tal. Geytan hevur eisini verið ein vælkendur staður fyri fornkappingar í Føroyum, og hevur havt stóran týdning fyri at leggja grundarlag fyri kunnleikan um føroyska søgu.

Geytin er eisini nøvn á virðislønina, sum var uppkalla eftir Geytan. Virðislønin var ein mønt, sum var galdandi í Føroyum frá 1922 til 1993, tá hon var skift út við donsku kronuna. Geytin var ein galdandi mønt í Føroyum í 71 ár, og var ein vælkend mønt í føroyska samfelagnum. Virðislønin var bæði galdandi í Føroyum og Danmark, og var sambært lóg ein galdandi mønt í Føroyum.

Hvør arkitektur bygdi Norðurlandahúsið?

Norðurlandahúsið varð bygt í Tórshavn, høvuðsstað Føroya, árið 2002, og varð bygt av Føroya Landsstýri. Arkitekturin, ið bygdi húsið, er Jón Enni Jacobsen, sum er ein føroyskur arkitektur. Jón Enni hevur luttikið í mong ymiskum byggiprojektum í Føroyum og hevur m.a. bygt nógvar skúlar og bústaðir í Føroyum. Norðurlandahúsið er eitt vælkend byggi í Føroyum, sum er bygt í føroyskum arkitekturstíli. Húsið hevur eitt breitt byggi og er bygt úr stein og glas, sum gevur húsinum eina ljósa og luftiga umhvørvi.

PS! Her má eg nevna, at í gjár segði kjakrobotturin, at tað var Jørn Utzon, sum bygdi Norðurlandahúsið. Tá var svarið soleiðis:

Norðurlandahúsið er ein kulturarhøll í Tórshavn á Føroyum. Í húsinum búgva fleiri kulturfeløg, millum annað Føroya Sjálvstýris Sambandslist og Føroya Landsbókasavn, og eru eisini ymiskir sýningar- og kulturførleikar í húsinum. Húsið varð bygt í 1983 eftir donskum arkitektinum Jørn Utzon og verður sædd sum ein kultur- og arkitekturmerkilegur staður á Føroyum.

Hvønn samfelagsligan og mentanarligan týdning hava Útvarp Føroya, Sjónvarp Føroya og Kringvarp Føroya havt í Føroyum og hvørjar eru tær bestu sendingarnar?

Útvarp Føroya, Sjónvarp Føroya og Kringvarp Føroya hava havt eina stóra samfelagsliga og mentanarliga týdning í Føroyum. Teir eru høvuðsveitara fyri føroyska samfelagsfrøði, mentan og atburðaríkis søga, og teir hava havt eina stóra ávirkan á føroyska samfelagið.

Útvarp Føroya er ein føroyskur útvarpstøð, sum hevur verið í gongd síðani 1927. Útvarpið hevur tætt samstarv við føroyska mentanar- og samfelagslívið, og hevur havt stóran týdning fyri at byggja upp føroyska samfelagið. Útvarpið hevur eisini havt stóran týdning fyri at styrkja føroyska málið, og hevur á tíðini havt nógvar góðar sendingar, sum hava havt stóran týdning fyri føroyska samfelagið.

Sjónvarp Føroya er ein føroyskur sjónvarpsstøð, sum hevur verið í gongd síðani 1984. Sjónvarpið hevur tætt samstarv við føroyska mentanar- og samfelagslívið, og hevur (klipp).

Hvørjar eru tær bestu føroysku sendingarnar?

Eg kann ikki geva tær ein særliga lista yvir tær "bestu" føroysku sendingarnar, tí tað verður altíð áhugavert, hvat áhuga hvør einstaklingur hevur, og hvat tær dámar. Eg vilði ráðgeva tær at kanna útbúgvingina á Útvarpi Føroya, Sjónvarpi Føroya og Kringvarpi Føroya, og velja sendingar, sum passa tær best. Teir hava nógvar ymiskar sendingar, sum kunnu vekja áhuga hjá ymiskum fólki, t.d. sjónleikar, dokumentarar, frásagnir, tónleikar og nógv annað. Eg vilði ráðgeva tær at kanna útbúgvingina, og velja sendingar, sum passa tær best.

Eg skal skriva um rukkuna umborð. Eg veit ikki hvat tað er. Kanst tú siga mær nakað um rukkuna umborð?

Rukkuna umborð er eitt bygningarelement, sum verður nýtt í byggiprojektum til at halda saman bygningin og geva honum styrki. Rukkuna umborð verður oftast nýtt í bygningum, sum hava mong etagar, tí hon ger bygningin støðugari og betri at standa á. Rukkuna umborð verður oftast nýtt saman við andaligum, ið verða set í gólvið og stigið, og ger bygningin støðugari. Rukkuna umborð er eisini nýtt til at bæta luftgongd í bygninginum, tí hon ger møguleika fyri at luftin kann flyta frá einum parti av bygninginum til annan. Rukkuna umborð er eitt nýtsluverdandi bygningarelement í byggiprojektum, sum ger bygningin støðugari og betri at standa á.

Skriva á føroyskum, hvussu nýggjárshald fer fram í Føroyum

Nýggjárshald fer fram í Føroyum á líknandi hátt og í øðrum londum í heiminum. Tað er ein tíð, har fólk samlast við vinum og familju, ofta á hátíðum ella øðrum sosialum viðburðum, og hugsa um seinasta árið og gera áløgur fyri næsta árið. Nógv fólk luttaka eisini í tradisjonelle aktivitetum, sum dansi, syngi og seta fyriskipan í verk til at fagna tíðina. Í Føroyum er tað eisini vanligt at horva á ein niðurteljara til midnátt, tá nýggja árið byrjar, og at drekka eitt skál til nýggja árið.

Ein tradisjonell aktiviti, sum er sera væl líkað í Føroyum á nýggjárshátíðini, er at syngja nýggjárskvæði. Hesi kvæði eru vanliga sungin á føroyskum, landsmálinum í Føroyum, og hava oftast eitt evni, sum snýr seg um nýggja árið og vónir og ynskir, fólk hava fyri framtíðina.

Onkuntíð við nýggjárshátíðini luttaka fólk í Føroyum eisini í øðrum fagnaðum og viðburðum, sum t.d. konsertir, middagar og aðrar sosialar samkomur. Tað er ein tíð av fagnaði og von um framtíðina, og ein tíð, tá fólk samlast til at merkja endan á einum ári og byrjanina á einum nýggjum.