Birk

Við Klaus Munch Haagensen frá Danmarks Statistik og finsku Ulla Agerskov sum ritstjórum, hevur almenna norðurlendska samstarvið, Norðurlandaráðið, givið út bóklingin Nordic Statistics 2016 . Í summum førum síggja vit eisini tøl úr Føroyum, m.a. tær upphæddir, sum verða tiknar av okkara skatti og brúktar til mentan og undirhald, culture and leisure, í almenna rúminum.   Stabbamyndin omanfyri vísur hvussu nógvar evrur verða brúktar til mentan fyri hvønn íbúgva í øllum Norðurlondum og í ES. Føroyar (FO) eru ljósabláar, næstytstar til vinstru, Ísland, sum brúkar flestu pengar uppá hvønn borgara til mentan, er hægsti og sjónligasti reyði stabbin, og lægsti ljósagrái stabbin ytst til høgru er miðalbrúkið til mentan og undirhald fyri hvønn íbúgva í ES. Ein onnur talva vísur gongdina á sama øki við støði í 2006. Tá lógu Føroyar væl fyri, men hava mist takið. Noreg er hægst, tá umræður brúktar skattakrónur til mentan í almenna rúminum, meðan vit kunnu ugga okkum við at ES er á botninum....

Sjálvstøðug føroysk umboðan í Norðurlandaráðnum hevur verið á breddanum alt tað eg minnist. Men aldri hevur nakar løgtingslimur og føroyskt umboð í tveymannasendinevndini verið so greið sum Ruth Vang: - Vi opfatter ikke os selv som et selvstyrende område. Vi er et folk, en nation. Jeg ved ikke hvad vi skal i Nordisk Råd hvis dette er rådets syn på Færøerne, sigur hon. Hóast vit eisini eru sloppin at møta og tosa í Ráðharraráðnum, er almenna norðurlendska samstarvið komið á eitt vegamót. Floksfelagin hjá Ruth Vang á tingi, Hanna Jensen, sum eisini er forkvinna í Mentanarnevndini, sigur, at einki Norðurland er so norðurlendskt sum Føroyar. - Vit liggja á mangan hátt mitt í Norðanlondum, mentanarliga og málsliga. Og júst mentan, søga og mál eru sterkastu orsøkirnar til samstarvið, sigur Hanna á Facebook, og leggur afturat, at vit hava aðrar grannar og aðrar samstarvspartar, sum vit kundu gjørt nógv meira saman við. Hóast hesar møguleikar, hava Norðanlond verið fyrsti umheimur Før...

Sum fáur liva vit av orðum, orðabókum og týðingum at flyta heimin inn í okkara mál, serliga úr hundraðlandinum, Danmark, sum er hundrað ferðir størri og sterkari enn vit. Tað síggja vit í tí veruleika, at orðið danskt  oftari og oftari verður rættað til útlendskt, so tætt er hundraðlandið at okkara smámáli. Tað myndar alt, sum útlendskt er. Samstundis liva vit í einum maskulinum málbrúki. Fáur er fyrsta orðið eg skrivaði omanfyri. Eg kundi eins væl sagt fá . Men eg vil ikki fjala maskulina veruleikin í føroyska málinum. Og so kemur mítt uppskot um fyrsta av ársins føroysku orðum, ið hava myndað tveytúsundogsekstan. Tað er sosialir . Kallkyn í fleirtali og fyrri partur av orðasamansetingini sosialir miðlar . Tað er mítt uppskot um ársins orð - sosialir . Ikki bara tí tað er kallkyn, men tí at orðið sosialir er staðið upp av nýggjum, oftast í mótsettari merking, tá vit tosa um lítið sosialar miðlar, atferð og gerðir, har alt er í einingi heldur enn í felag. Og so er tað eis...

Filmsfelagið boðar frá, at nýggi danski holocaustfilmurin  Fuglene over sundet  er seinasta sýning fyri jól. Hann verður sýndur mikukvøldið 30. november kl 20:00. Filmsfelagið byrjar aftur mikudagin 4. januar í 2017 við nýggja filminum hjá Pernille August  Den alvarasamma leken , sum byggir á kendu søguna hjá Hjalmar Söderberg frá 1912. Danski holocaustfilmurin  Fuglene over sundet  tekur støði í eini veruligari hending í Gilleleje í 1943 tá pengagrískir útróðaramenn kravdu ovurhonds nógvan pengin frá jødum, ið flýddu um Oyrasund til Svøríkis undan nasistunum. Filmurin leggur seg tætt upp at teim filmum, sum seinastu árini hava sett sær fyri at gera upp við hevdvunnu søguna, ið fyrr hevur varpað ljós á hetjur og teirra avrik, til dømis í filmunum  Under sandet  og  Idealisten . Áhugavert við  Fuglene over sundet  er avmarkaða upphæddin, sum hann er gjørdur fyri. SF Film Production hevur framleitt og filmurin hevur ...

Nú bókadagar eru við hópin av jólatilboðum frá øllum forløgum, er stuttligt at leita aftur til 1914, tá A.C.Evensen (1874-1917) úr prestagarðinum í Todnesi skrivar reiðarum eitt rimmar tilboð um bestu bøkur frá hinum føroyska Bókmentafelagnum, har hann er skrivari. Prísurin er einans fimm krónur fyri pakkan. Men hina einu bókina bjóðar A.C. Evensen ikki reiðarunum: "Med undtagelse af "Føroysk mállæra" af Hr. J. Dahl, der ikke vil kunne læses af Fiskerne med nogetsomhelsts udbytte (Rasmussens "Bábelstornið" medfølger dog kun saavidt oplaget rækker)". Framhaldandi góðar bókadagar!   

Nú veturin hevur fastatøkur á okkum, og skiftandi veðurløg leggja løgnar tankar í sinn, tá er gott at hava eina góða bók at lesa. Tú veitst ongantíð, hvat kann henda! ”Tað var ein tíð, tá ið eg hugsaði nógv um axolotlar. Eg vitjaði teir í sjósavninum í Jardin des Plantes og varð standandi í tímar og eygleiddi teir, teirra døkku rørslur, teirra óvirksemi. Nú eri eg ein axolotlur.” Soleiðis byrjar søgan, ”Axolotlur”, sum Julio Cortázar hevur skrivað, og sum eisini er myndevnið á permuni, sum Bárður Oskarsson hevur gjørt. Tað umskapandi lívið er evnið í hesum Vencli, eisini tekstaslagið, sum ikki er sum tað er, yrking, sum er fleiri brøv, yrking, sum er ritroynd, aftursvar til klummur, ummæli, sussmæli, ferðir, ið umskapa lív. Tekstirnir spenna seg frá gylta romantikkinum og til samtíðina. Orð verða sett á terror í Evropa og vónloysi í einstaka menniskjanum. Tekstir eru, sum royna at fáa okkum at sættast við tilveruna sum hon er, og ikki royna at gera hana til okkurt annað, okkur...

Tað grør um gangandi fót í miðbýnum í Havn. Mikukvøldið bjóðaði Eyðfinn Sigurstein til filmskvøld við nýggjari ljóð- og ljósútgerð í KFUM, í somu hølum sum Álvheygg hevði dreingjamøti í og vísti Det Flyvende Øje og Havets Helte í 60’unum. Nógv er hent síðani Álvheygg, ið nærkast hundrað, vísti 8 og 16 mm film við Eumig og Bell & Howell apparatum, sum enn standa frammi, hóast tey ikki hava verið brúkt í útvið hálva øld. Tankin um Ársins Álvheygg kom á kaffiborðið hetta kvøldið sum eitt uppskot í kjalarvørrinum á Geytanum , men bara eina aðra tíð á árinum og kanska við øðrum sikti og stuðlum. Stóru KFUM-hølini í miðbýnum eru tøk til filmskeið og annað mangt, sigur Eyðfinn. Og so oman í Havnar Bio at síggja Hacksaw Ridge , ein krígsfilm av góða gamla slagnum, hóast hann er spildurnýggjur. Tað er krígs- og bíbliumasokisturin, Mel Gibson, sum hevur funnið eina pasifistiska krígssøgu í Lynchburg í Virginia um sjúkrahjálparan Desmond Doss (1919-2006). Vit síggja hann í endanu...

So  eru bókadagar byrjaðir við stuttsøguupplestri í gomlu handilshúsunum hjá Katrinu Christiansen í Bringsnagøtu, har William Heinesen varð borin í heim í 1900. Hetta er besti máti at uppliva livandi skaldskap saman við øðrum. Sum at fara í biograf og verða einsamur - saman - men her við ti livandi orðinum, munn av pappíri og upp í oyrað. Urd Johannesen skipaði fyri undir heitinum Sjeystjørnur , fyri at referera til húsið og kendasta skald í býnum. Omanfyri er tað Hans Tórgarð, landsins besti upplesari, ið brilljerar sum ein heilur útvarpsleikur og skræddarseymað ljóðmynd in naturel , tá hann á miðhæddini lesur eina sarkastiska horrorsøgu Bókabøðil hjá Sámali Soll, sum sjálvur var millum mongu áhoyrararnar. Hann las eisini eina søgu hjá Arnbirni Ó. Dalsgarð. Niðanfyri er mynd av sama rúmi, tí besta í miðbýðnum til upplestur, tá hurðin er aftur og eingin er inni. Her er ein mynd av einum øðrum rúmið við stólum, ið hóska munin betri til rúmið, enn summarhússtólarnur á myndin...

Týski filmurin hjá Maren Ade um pápan og dóttrina, sum royna at finna saman aftur undir tragikomiskum umstøðum, er kosin besti filmur í Evropa. Tað kunngerð Evropa Parlamentið í dag. Í tíðindaskrivi sigur Parlamentið, at LUX 2016 vinnarin er Toni Erdmann eftir týska leikstjóran Maren Ade (f.1976). Søgan er hildin upp móti evropeiska samfelagnum í dag. Filmurin varð valdur fram um As I Open My Eyes eftir fransk-tunesisku Leyla Bouzid (f.1984) og My Life as a Courgette eftir sveisiska Claude Barras (f.1973). Evropeiska filmsvirðislønin LUX hevur tíggju ár á baki. Almenna tíðindaskrivið sigur, at virðislønin hevur til endamáls, “ to promote cultural and linguistic diversity, and has two specific objectives: to boost the circulation of European films and to spread the debate on major issues faced by today’s society.” Týski filmurin Toni Erdmann , sum er 162 minuttir til longdar, varð vístur í kapping í Cannes, vann FIPRESCI virðislønina sum besti filmur, og er týska upp...

Árligu bókadagarnir eru í Norðurlandahúsinum leygardagin 26. og sunnudagin 27. november. Eitt vikuskifti við fjøruti bókatiltøkum - og upplivingum í túsundatali. Báðar dagarnar verður Norðurlandahúsið karmur um afturvendandi bókatiltakið við kjaki, framsýningum, bókasølu og nógvum øðrum spennandi fyri allar aldursbólkar, alt við støði í skrivaða orðinum. Fyrireikararnir, sum eru Norðurlandahúsið, Rithøvundafelagið og bókaforløgini, siga, at aftur í ár verða partar av húsinum innrættaðir til børn. Bókadagarnir eru ætlaðir viðurkendum eins væl og spírandi høvundum, tíðindafólki og øllum, ið hava hug at skriva og lesa, verður sagt í tíðindaskrivi. Longu í kvøld og í annaðkvøld verða bókmentatiltøk við upplesturi og tónleiki í gomlu handilshølunum hjá Katrinu Christiansen, har tað kostar 150 kr at sleppa inn, og í kaféini á Hotel Havn niðri í miðbýnum, har tað er ókeypis. Høvuðsnavnið á lýstu bókmentadøgunum uppi í Norðurlandahúsinum er tó norska Linn Ullmann, sum umframt at ver...

Nú  fekk Bruce Springsteen eisini eitt heiðursmerki, tað hægsta sivila, sum amerikanski forsetin sleppur at handa, the Presidential Medal of Freedom . Tað var J.F. Kennedy forseti, sum fann uppá heiðursmerkið í 1963. Í endamálsorðingini verður sagt, at heiðursmerkið verður givið heimsborgarum og ikki bara amerikanarum fyri "an especially meritorious contribution to the security or national interests of the United States, world peace, cultural or other significant public or private endeavors." Fyri stuttum fekk Bob Dylan virðirsløn Nobels fyri bókmentir. Aftur við morgunmatinum, sum er egg og eins donsk sild og morgunútvarpið, fekk eg tann ófyrigeviliga tanka, at hetta er tað bera stakkalastás og púra innantómt. At geva eini poppstjørnu fremstu virðislønir, og velja allar hinar virðiligu virðislønarmóttakarar frá. Koyra teir á dumpin. Mann tað vera so illa statt í báðum dómsnevndunum, at tær kunnu ikki semjast um annað enn yvirflatupopp á plátu, rocklyrikk? Ella er tað veru...

Um  dagarnar fekk eg nýggja yrkingasavnið hjá Tóroddi Poulsen upp í hendurnar. Skriftstøð er vælvalda heitið, og Mentanargrunnur Studentafelagsins gevur út. Útvið hundrað síður av livandi orðum, sum oman eftir Varðagøtu skoða skomm, skip og siglandi móðurmál, meðan stjørnur murra sum nøgdir lærarar, ið hava tyktað ónøgdar næmingar. Hin besta, at lesa í dag, var jólayrkingin um ræsta kjøtið, har borgarstjórin fyllir bussin við uppgrivnum líkum, sum eru boðin til døgurða. Hugfarsligt at lesa, tí orðini spela og spæla millum reglurnar oman- og niðanflagar í konstantu Havnini. Góðar orðloysingar, tær hjá Tóroddi úr Havn.

So  er tað sagt. Føroyar hava hongt seg upp á arktiska verðinskrossin. Tey, sum hava ivast í danskt-føroyska knýtinum, kunnu, umframt at fylgja við í ríkispolitiska kjakinum, lesa og lurta í miðlunum. Meðan almannamiðlin hvønn morgun finnur dagsins danskara, so vita privatu miðlarnir at siga, at kikhosti er ringur í Danmark, og at Mopper er farin í ævigu kanalina. Fyri tænastuna skulu teir hava føroyskan stráfóðurs-, hoyberar- og útberðarstuðul. Ja, hann hevur rætt, sambandsformaðurin. Vit hava hongt okkum uppá danska verdenskorset og skulu hava stuðul at endursenda allar søgur úr krossins skugga,  verdenskorset , ret som beset.

Ásbjørg Andrea Ludvig og Róhild Dam eru ungu føroysku høvundarnir, sum eru við í norðurlendsku bókini I morgen er aldrig en ny dag,  sum eisini hevur enska heitið Tomorrow is never a new day. Danska forlagið Ordskælv, sum áður hevur verið á bókasavninum í Skúlanum við Løkin, gevur bókina út í morgin, altjóða Barnarættindadagin. - Hetta er norðurlensk verkætlan, har ung skriva tekstir um peningaligar trupulleikar og sosialar fylgjur. Marjun Syderbø Kjelnæs og eg vóru knýtt at ungu føroyskum gentum, Ásbjørg Andreu og Róhild, sum skrivaðu stuttsøgur um evnið, sigur Oddfríður Marni Rasmussen. 24 ungir høvundar úr Finnlandi, Svøríki, Noregi, Grønlandi, Íslandi, Føroyum og Danmark eru við í bókini. Hetta er fyrstu ferð, at tey skriva alment og kunnu kalla seg høvundar. Forlagið Ordskælv sigur, at tað, sum tey 24 hava í felag er, at tey eru vaksin upp í einum Norðurlandi undir fátækum korum. - Nu bjuder de med mod och ärlighet in dig som läsare i sina liv och världar, sigur sve...

Nú  jólini nærkast og mentanin og serliga kulturelitan aftur skal taka til sín, kemur enn einaferð kravið um ummæli, hetta mest óinteressanta, og fremst av øllum nalvapilkandi, slag av skrift, og kann henda lesnaði, tá eg hendingaferð tími. Eitt kjak, sum átti at verið óneyðugt, tí tað fyri størsta partin burdi verði avgreitt og lokið innan framleidda vøran kom á heimliga mentamarknaðin. Tá kundi av røttum verið hjúklað um høvundan, ið er kjarnin í skriftini, sum føddist í føðingini og síðan kom á prent og varð sett til sølu, okkum lesarum til frægd. Og sama á øllum øðrum mentapallum. Men nei, tað er beint øvugt. Fólk vilja hava ummæli fyrst og fremst. Ummæli, sum verða lønt fyri hvørja sending og normalsíðu. Húðflettandi ummæli. Tað skal menna upprunahøvundan, sum enn skrivar ónarmalsíður uttan løn og sosialar veitingar. Ikki eitt oyra tann vegin, alt skal hinvegin, tí tað er ummælarakravið frá ummælarastættini. Kom í tankar um hetta tá Grindin í Sjónvarpin kundi opinbera, at n...

Í morgin, fríggjadagin 18. november kl 16:00 letur Kári Svensson upp málningaframsýning í Galerie Focus í Lambagerði 1 í Havn. Í bókini Livandi List sigur Inger Smærum Sørensen í 2008 at ”Kári Svensson málar landslagið, menniskju og djór. Hann er ikki smæðin at vísa, hvussu vøkur og stórsligin náttúran er, har náttúran setur dagskránna meginpartin av árinum, menniskju sum eru á veg, ella menniskju sum steðga á og eygleiða. Djórini koma til sjóndar í verkunum eins og menniskjuni í eini tilverudimensión. Kári Svensson er ein tilvitaður og virkin málari, sum leggur dent á at vera seg sjálvur, og sjónlig er gleðin í tí at mála.” Listaummælarin, Kirsten-Marie Hedeland, sigur um Kára Svensson, at fyri hann er tað ikki bara ein landslagsmálningur og ein endurgeving av tí sum eygað sær. "Tað er sansan, eitt kenslusemi og ein víkinga-frummegi, sum livir og andar í júst hesi løtu. Hann sansar landslagið og setur tað á lørifti, sum egin fatan av landslagnum. Tá hann málar, fer lis...

So  eru jólatrøini komin til heilsølurnar, og eru løgd í bunkar eftir stødd, slagi og prísi. Vetrarsólin skínur so lystiliga á tey. Í hvussu er í løtum. Tí nú er veðrið skiftandi, frá tí stillasta til tað villasta. Jólatræði á Vaglinum í Havn verður tendrað leygardagin 26. november kl 15:30. Tað er ikki frá eini heilsølu. Fyrr kom træðið til Havnar úr vinabýnum Birkerød, men eftir at Havnin slepti smábýum og forstøðum, fór hon uppí eitt norrønt høvuðsstaðasamstarv í staðin. Tí er jólatræið í Havn komið úr Reykjavík, sum eisini sendir eitt jólatræ til Nuuk at tendra um jólini. Tað er kunningarstovan, Visit Tórshavn, sum skipar fyri jólatrænum, jólabýnum og jólahaldinum í Havn.